پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1388 | دوره:25 | شماره:2 (پیاپی 37) |تعداد مقالات:9

رسوبات کوارتزیت راسی در شرق زرند کرمان به ضخامت متوسط 50 متر در بین رسوبات سیلیسی آواری قرمز رنگ سازند داهو و نهشته های کربناته سازند کوهبنان قرار گرفته است. جهت تفسیر محیط رسوبی این واحد سنگی سه برش گزوئیه، کتکوئیه و داهوئیه واقع در شرق زرند اندازه گیری شده است. مطالعات صحرایی و میکروسکوپی منعکس کننده یک پتروفاسیس کنگلومرایی و سه پتروفاسیس ماسه سنگی چرت آرنایت، کوارتز آرنایت و ساب لیت آرنایت شده است که از مچوریتی بافتی و ترکیبی بالایی برخوردارند. همچنین آنالیز رخساره های سنگی این رسوبات منجر به شناسایی سه رخساره دانه درشت (Gcm, Gms, Gt)، هفت رخساره دانه متوسط (Sp, St, Sh, Sl, Sr, Sm, Se)، یک رخساره دانه ریز (Fl) و سه رخساره حدواسط (Sr (Fl), Sr/Fl, Fl (SR)) شده است. شواهد ساختی و بافتی به علاوه جهت جریان غالب بایمدال در اکثر رخساره ها، بیانگر ته نشست این رسوبات در یک محیط جزر و مدی است، به طوری که رسوبات دانه درشت مربوط به کانالهای جزر و مدی، رسوبات ماسه سنگی اغلب در کانال و پهنه بین جزر و مدی و رسوبات دانه ریز گلسنگی در پهنه بالای جزر و مدی برجای گذاشته شده اند. با توجه به گسترش وسیع نهشته های کوارتزیت راسی، امید است که این داده ها بتواند در تحلیل حوضه و بازسازی جغرافیای دیرینه کامبرین مفید واقع شوند.

به منظور مطالعه چگونگی پتانسیل هیدروکربورزایی سازند کژدمی در میدان نفتی نوروز در خلیج فارس 59 نمونه خرده حاصل از حفاری از دو چاه، مورد مطالعه پتروگرافی و ژئوشیمیایی قرار گرفت. مطالعات پتروگرافی منجر به شناسایی و تفکیک چهار پالینوفاسیس گردید. پالینوفاسیس I (PF-1) با محتوای 100-95 درصد فیتوکلاست و کروژن نوع III تنها در چاه شماره 1 مشاهده می گردد. در پالینوفاسیس II (PF-2) مقادیر فیتوکلاست نسبت به پالینوفاسیس قبلی کاهش نشان داده و 90-70 درصد می باشد و کروژن نوع III و بیشترین تعداد نمونه را شامل می شود. پالینوفاسیس (PF-3) III حاوی 50-40 درصد فیتوکلاست و 60-50 درصد ماده آلی بی شکل (AOM) و کروژن نوع II است. پالینوفاسیس (PF-4) IV دارای AOM بیشتری (در حدود 80-65 درصد) و کروژن نوع II می باشد. در پالینوفاسیس های مذکور عناصر دریایی به ندرت مشاهده گردیده است. بالا بودن درصد AOM تیره در نمونه ها حاکی از غالب بودن شرایط اکسیدان می باشد. تمامی نمونه ها بر روی منحنی تغییرات رخساره آلی بر اساس مقادیر OI/HI حاصل از داده های پیرولیز راک اول در محدوده مابین CD تا D قرار می گیرند که نشان دهنده محیط های دریایی تا قاره ای نسبتا اکسیدان است. پلات مقادیر شاخص هیدروژن در مقابل میزان کل کربن آلی نیز موید این مطلب است. توزیع داده ها بر روی دیاگرام های تایسون و ون کرولن نشان دهنده محتوای کروژن از نوع III بوده و توان تولید ضعیف تا مناسب و نوع هیدروکربور گاز و در تعدادی نمونه ها Fair oil را نشان می دهند. در چاه شماره 1 نمونه ها در مرز میان مرحله نابالغ و بالغ و در آستانه ورود به مرحله بلوغ قرار دارند و در چاه شماره 2 اکثر نمونه ها در مرحله بلوغ و یا در آستانه ورود به این مرحله هستند.

میدان قلعه نار در 30 کیلومتری شمال شهرستان اندیمشک و در حاشیه شمالی بین میدان های کبود و لبه سفید قرار گرفته و یکی از میادین واقع در فروافتادگی دزفول است. درقسمت غرب و جنوب غرب فروافتادگی دزفول سه سیستم نفتی شناخته شده است. گروه اول نفتهای ترشیری که از سازند پابده سرچشمه می گیرند و در میدان لبه سفید پراکنده اند. گروه دوم نفتهای ژوراسیک که سنگ منشا مولد آنها سازند سرگلو است و در میادین دالپری، چشمه خوش، پایدار شرق و پایدار غرب انتشار یافته اند. گروه سوم نفت های موجود در مخزن آسماری میدان قلعه نار هستند. با بررسی های انجام گرفته روی مقادیر ایزوتوپ کربن و شاخص های بیومارکری مشخص شده است که این نمونه نفت از لحاظ ویژگی های ژئوشیمیایی و فیزیکی قابل انطباق با نفت های تولید شده توسط سنگ های منشا به طور جداگانه نیست و ویژگی های نفت مخزن این میدان حالتی حد واسط با ویژگی های نفت تولیدی سنگ مادرهای فعال منطقه را دارا می باشد. این پدیده اشاره ای مستقیم به مخلوط شدگی نفت در این میدان دارد؛ لذا تصمیم به بررسی سیستم نفتی حاکم بر این میدان گرفته شد. در نمونه های نفتی جمع آوری شده از مخزن آسماری این میدان حضور خانواده ای جدید با عنوان نفت مخلوط شده قطعی شد که این نفت مخلوطی از نفتهای ژوراسیک و ترشیری می باشد. نفت این میدان بر مبنای پارامتر هایی چون مقادیر ایزوتوپ کربن و غلظت های مطلق برخی از بیومارکرهای شاخص - استران ها و هوپان ها - به صورت عمده از سنگ منشا پابده تامین می گردد.

ورود فلزات سنگین از قبیل آرسنیک و جیوه به زنجیره غذایی از جمله مهمترین مشکلات زیست محیطی است. حمل و نقل بخش عمده نفت صادره به اروپای غربی و ژاپن از طریق تنگه هرمز سبب شده است که این تنگه نقشی استراتژیک در اقتصاد جهانی ایفا نماید. در تحقیق حاضر برخی از ویژگی های رسوب شناختی و درجه آلودگی رسوبات سطحی بنادر سیریک و جاسک واقع در شرق تنگه هرمز به آرسنیک و جیوه مورد بررسی قرار گرفته است. از رسوبات سطحی 16 ایستگاه در اعماق 5 و 10 متری آب در سیریک و جاسک در دی ماه 1386 نمونه برداری گردیده است. بررسی خصوصیات رسوب شناختی نشان داد که رسوبات مورد مطالعه، دانه ریز و عمدتا در حد رس هستند. میانگین مقدار ماده آلی و کربنات کلسیم موجود در نمونه ها به ترتیب 8.25 و 13.17 درصد می باشد. همچنین pH این نمونه ها در محدوده بین 8.6 تا 9.2 متغیر است. نتایج آنالیز رسوب با استفاده از روش ICP-MS  نشان داد که میانگین غلظت آرسنیک و جیوه در بندر سیریک به ترتیب 5.28ppm و 0.027ppm و در بندر جاسک به ترتیب 4.52ppm  و 0.038ppm می باشد. میانگین فاکتور غنی شدگی آرسنیک و جیوه در سیریک به ترتیب 16.77 و 1.93 و در جاسک به ترتیب 11.36 و 2.14 محاسبه شده است. این امر نشان دهنده غنی شدگی شدید و اندک این عناصر و نیز منشا غیر پوسته ای (فاضلاب های کشاورزی، صنعتی و آلودگی های نفتی) آن ها در رسوبات منطقه می باشد. با توجه به وجود زمین های کشاورزی بیشتر در منطقه سیریک و نزدیکی بیشتر ایستگاه های منطقه جاسک به محل وقوع حادثه نفتی خرداد ماه 1384، میانگین فاکتور آلودگی آرسنیک در سیریک (0.4) از میانگین فاکتور آلودگی آرسنیک در جاسک (0.34) بیشتر است. بررسی درجه آلودگی ایستگاه ها در سیریک و جاسک (به ترتیب .46 و 0.43) حاکی از آلودگی بیشتر ایستگاه های سیریک به عناصر آرسنیک و جیوه است.

پالئواکولوژی سازند شمشک (رتین – ژوراسیک میانی) در برش چینه شناسی خوش ییلاق، شمال شرق شاهرود، شمال روستای غزنوی بر اساس پالینومورف ها و مواد آلی موجود در آن مورد بررسی قرار گرفت. این برش چینه شناسی با ضخامت 1280 متر به طور عمده شامل شیل، ماسه سنگ، و لایه های زغال می باشد. 67 نمونه برداشت شده از این برش چینه شناسی حاوی گروههای مختلف پالینومورف با درجه حفظ شدگی خوب شامل اسپورها، پولن ها، سیست داینوفلاژله ها به مقدار بسیار کم، خرده های چوب (بافت های گیاهی، کوتیکول)،AOM تیره،AOM  روشن و فیتوکلاست های تیره (قطعات سیاه و بدون ساختمان داخلی) بودند. 73 گونه اسپور (متعلق به 47 جنس) و 17 گونه پولن (متعلق به 12 جنس) مورد شناسایی قرار گرفت. گیاهان والد این میوسپورها به فیلیکوپسیدا، بریوپسیدا، لیکوپسیدا، کنیفروپسیدا، سیکادوپسیدا و اسفنوپسیدا منتسب می باشند که همگی در شرایط گرم و مرطوب زندگی می کنند. همچنین حضور فراوان میوسپور Ricciisporites tuberculatus تاییدی بر شرایط مرطوب و بارانی در زمان تشکیل سازند شمشک در برش چینه شناسی مورد مطالعه می باشد. درصد بالای فیتوکلاست های (ماسرال های) هم اندازه و جورشده (تا 98 درصد) به همراه پالینومورف های خشکی (اسپور و پولن) با حفظ شدگی خوب، در این برش چینه شناسی حاکی از آن است که این برش چینه شناسی در یک محیط دلتایی با انرژی متوسط یا زیاد تشکیل شده است. حضور پالینومورف های دریایی به میزان اندک دراین مجموعه معرف پیشروی های مقطعی و کوتاه مدت دریا است.

سه مقطع چینه شناسی از رسوبات کرتاسه زیرین درمنطقه راور(شمال کرمان) از لحاظ بیواستراتیگرافی و پالئواکولوژی اندازه گیری و مطالعه شده است. به طور کلی در این برش ها نهشته های کرتاسه زیرین با مارن ها و تخریبی های قرمز رنگ شروع و با آهک های ستیغ ساز خاتمه می یابند.ماکروفسیل ها، فرامینیفرهای بنتیک، استراکدها و جلبک های آهکی فسیل های تشکیل دهنده این مقاطع هستند که از این میان فرامینیفرهای بنتیک از اهمیت بیشتری برخوردارند و تعیین سن سری های مزبور بر اساس آنها انجام شده است. این فرامینیفرها مجموعا سن بارمین؟ - آپسین - آلبین را برای مناطق مورد مطالعه معرفی می نمایند. فرامینیفرهای بنتیک در این مقاطع به دو صورت سطح زی و درون زی وجود داشته و شامل هشت نوع مورفوگروپ می باشند. تنوع و فراوانی قابل ملاحظه این فرامینیفرها و همچنین حضور استراکدهای پلاتی کوپید و پودوکوپید در برش مارکش نشان دهنده محیطی اکسیژن دار در زمان مربوطه می باشد. همچنین با توجه به نسبت کم فرامینیفرهای پلانکتونیک به انواع بنتیک (P/B ratio)، محیط از نوع کم عمق تشخیص داده شده است. به علاوه حضور فرامینیفرهای بزرگ از جمله اوربیتولین ها و نیز جلبکهای آهکی، محیطی کم عمق، گرم و نورانی را نشان می دهند.استراتژی غذایی فرامینیفرهای موجود کافی بودن مواد غذایی در محیط را نشان می دهد.

پالینوفلورای متنوعی شامل انواع پالینومورف های مربوط به محیط های دریایی و خشکی مانند میکروفیتوپلانکتون ها، اسپورها، کریپتوسپورها، کیتینوزوآها، و اسکولوکودونت ها با حفظ شدگی بسیار خوب در نهشته های سازند جیرود در برش چینه شناسی غرب گرمابدر، شمال شرق تهران، وجود دارند. در پالینوفلورای مذکور، میکروفیتوپلانکتون ها و اسپورها تنوع و فراوانی نسبی بیشتری داشته و فرم های زیر، که پراکندگی چینه شناسی شناخته شده ای در رسوبات دونین بالایی مناطق مختلف دنیا دارند، نیز در این مجموعه دیده می شوند.Daillydium pentaster, Papulogabata annulata, P. lobata, Cymatiosphaera perimembrana, C. radiosepta, Chomotriletes vedugensis, Deltotosoma intonsum, Crassiangulina tesselita, Tornacia sarjeantii, Gorgonisphaeridium ohioense, Unellium lunatum, Unellium piriforme, and Retispora lepidophyta. انواع میکروفیتوپلانکتون های دریایی مانند Gorgonisphaeridium ohioense, Daillydium pentaster, Unellium lunatum, Unellium piriforme, Tornacia sarjeantii  که در تعیین سن نسبی و تطابق رسوبات دونین در مقیاس جهانی مورد استفاده قرار گرفته اند، در پالینوفلورای مورد مطالعه فراوانی قابل توجهی دارند. با توجه به اولین افق وجود (FOO) و آخرین افق حضور (LOO) مربوط به Tornacia sarjeantii در رسوبات سازند جیرود در برش چینه شناسی مورد مطالعه، range zone T. sarjeantii به ضخامت 118 متر و به سن دونین پسین (فرازنین- فامنین) معرفی و با بیوزون های موجود مبتنی بر میکروفیتوپلانکتون های دریایی دونین پسین مربوط به سایر نقاط دنیا مقایسه شده است.

سازند بورقان با سن کرتاسه از مهمترین سنگ مخزن های هیدروکربوری خلیج فارس محسوب می شود. به منظور شناخت رخساره های سنگی، محیط و توالی های رسوبی این سازند، حدود 62.5 متر نمونه مغزه متعلق به میدان نفتی فروزان در خلیج فارس مورد مطالعه رسوب شناسی قرار گرفت. بطورکلی سازند بورقان در این میدان نفتی متشکل از ماسه سنگ های خیلی دانه ریز تا دانه متوسط، رس سنگ، شیل های آهکی و توالی های محدود کربناته می باشد.مطالعات ماکرو و میکروسکپی انجام شده نشان می دهد که  ضخامت مورد مطالعه از سازند بورقان از 8 رخساره تشکیل شده است. این رخساره ها عبارتند از: (1) رخساره ماسه سنگ های کانالی با لایه بندی مورب، (2) رخساره رس سنگی پهنه گلی/خلیج، (3) رخساره ماسه سنگی دانه ریز با میان لایه های شیلی متعلق به پهنه ماسه ای، (4) رخساره متشکل از تناوب ماسه سنگ دانه ریز تا سیلتستون با شیل غنی از ماده آلی متعلق به تناوب پهنه ماسه ای و پهنه گلی، (5) رخساره رس سنگ سیلتی دارای بقایای گیاهی متعلق به پهنه گلی تحت تاثیر دریا، (6) رخساره متشکل از ماسه سنگ گلاکونیتی همراه با لایه های دولستون ماسه ای متعلق به پهنه ماسه ای تحت تاثیر دریا، (7) شیل های تیره رنگ غنی از ماده آلی متعلق به رخساره خلیج محدود شده / باتلاق و (8) رخساره گرینستون اوئیدی متعلق به پشته اوئیدی.برای سازند بورقان بر اساس وجود شواهد رسوب شناسی همچون تناوب لایه های ماسه سنگی - شیلی، تناوب های نازک و ضخیم سیلت و رس، لایه بندی فلاسر و عدسی شکل، ایکنوفسیل ها و توالی های به سمت بالا عمیق شونده، محیط رسوبی از نوع خلیج دهانه ای تحت تاثیر جزر و مد درنظر گرفته شد. این سازند در محدوده عمقی مورد مطالعه از  4 سکانس رسوبی تشکیل شده که هر سکانس با ماسه سنگهای کانالی تشکیل شده در زمان افت سطح آب دریا شروع شده و با رخساره های شیلی و یا رس سنگی مرحله پیشروی آب خاتمه می یابد.