پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1395 | دوره:32 | شماره:3 (پیاپی 64) |تعداد مقالات:6

رخساره های پس از انقراض به عنوان نهشته های خاص در ثبت رسوبی شناخته می شوند. این مطالعه به بررسی نقش این رخساره ها در رفتار مخزنی توالی های کربناته- تبخیری سازندهای کنگان و دالان بالایی در بخش مرکزی خلیج فارس می پردازد. بررسی ماهیت رسوب شناختی این واحدها در سه چاه از میدان مورد مطالعه نشان می دهد که این رخساره ها با گسترش غیرعادی ترومبولیت ها به خوبی قابل شناسایی هستند. انقراض عظیم انتهای پرمین سبب گردیده است تا اغلب موجودات دریایی آهک ساز منقرض شده و در نتیجه میزان کربنات کلسیم محلول در آب اقیانوس ها به نحو قابل ملاحظه ای افزایش یابد.افزایش میزان کربنات کلسیم همراه با آشفتگی محیط در اثر پایین بودن سطح آب دریا سبب گریده تا سیمان های دریایی با ابعاد بزرگ و حجم زیاد در این واحدها تشکیل گردیده و سبب کاهش قابل ملاحظه تخلخل و تراوایی این واحد گردد. با این وجود، آنالیز داده های فشار مخزن، نوع گازها و ترکیب ایزوتوپ کربن گازها در دوطرف مرز نشان می دهد که این واحد در طول زمان زمین شناسی به عنوان یک واحد سدی مخزنی ایستا عمل نکرده است. روند تغییرات خطی فشارهای اولیه مخزنی با افزایش عمق و شباهت نوع گازها و ترکیب ایزوتوپی آنان بر اساس آنالیز خوشه ای در دو سازند کنگان و دالان این امر را تایید می نماید.با توجه به مقادیر اندک تخلخل و تراوایی در این بخش و ماهیت رسوب شناسی آن، این بخش در زمان تولید میدان و در زمان کوتاه، به عنوان یک سد مخزنی پویا عمل خواهد نمود و سبب می گردد تا فشارهای مخزن در دو سازند کنگان و دالان بالایی متفاوت گردد. این امر محاسبات اولیه تولید در این میدان را مختل خواهد نمود و در آینده اقتصادی میدان تاثیر زیادی خواهد داشت.

به منظور مطالعه خارداران موجود در سازندهای کلات و چهل کمان در کپه داغ غربی برش چینه شناسی مراوه تپه انتخاب و مورد نمونه برداری قرار گرفت. در این برش سازند کلات 9 متر ضخامت داشته و از سنگ آهک های زیست آواری- ماسه ای تشکیل شده است. مرز زیرین سازند کلات با نهشته های مارنی و سنگ آهک رسی سازند آب تلخ به صورت هم شیب و با تغییرات لیتولوزی مشخص است. مرز بالایی سازند کلات با سازند چهل کمان که عمدتا از سنگ آهک، سنگ آهک رسی و مارن تشکیل شده، نیز به طور هم شیب است. در این پژوهش سازند کلات به همراه 46 متر از رسوبات قاعده سازند چهل کمان جهت مطالعه خارداران مورد بررسی قرار گرفت. 4 جنس و 5 گونه از خارداران در نمونه های جمع آوری شده شناسایی شد که متعلق به جنس های اکینوکوریس، سیکلاستر، همی آستر و پسودوگیباستر هستند. جنس های سیکلاستر و پسودوگیباستر و گونه همی استر استلا برای اولین بار از ایران معرفی می گردند. جنس های معرفی شده با توجه به مورفولوژی پوسته آن ها در سه گروه اپیفونالی (Echinocorys)، اینفونالی (Cyclaster و Hemiaster) و نیمه اینفونالی (Pseudogibbaster) طبقه بندی شده اند.

در این پژوهش، ردیف های سنگ آهکی، شیلی و مارنی خاکستری، سبز، قرمز و کرم رنگ سازندهای جلفا، علی باشی و ابتدای سازند الیکا در برش زال، شمال باختر ایران، به ضخامت مجموع 67.20 متر از دیدگاه زیست چینه نگاری بر اساس کنودونت ها بررسی شده اند. این مطالعه به شناسایی 27 گونه و 4 زیرگونه متعلق به 5 جنس از کنودونت ها انجامیده ضمن این که یک زیرگونه پیشنهادی جدید به نام Clarkina leveni zalensis n. sub sp. نیز تشریح گردیده است. همچنین تعداد 18 بیوزون کنودونتی مختلف که موید سن ووچیاپینگین تا گریسباخین پیشین هستند، در این برش شناسایی شده اند.از این میان تعداد 5 بیوزون متعلق به زمان ووچیاپینگین، 10 بیوزون متعلق به زمان چانگزینگین و 3 بیوزون هم متعلق به زمان گریسباخین هستند، ضمن این که همچون دیگر برش های چینه شناسی منطقه کوه های علی باشی، افق انقراض انتهای پرمین در سطح بالایی آخرین لایه سنگ آهک های حاوی Paratirolites قرار گرفته است. بر این اساس، مرز ووچیاپینگین چانگزینگین در گذر سازند جلفا به سازند علی باشی قرار گرفته و گذر پرمین تریاس (چانگزینگین گریسباخین) در فاصله +0.9 متری از سطح بالایی افق انقراض و درون سنگ آهک های خاکستری رنگ ابتدایی سازند الیکا جای دارد. برخلاف برخی نوشته های اخیر و با توجه به حضور دو بیوزون کنودونتی Clarkina meishanensis – Hindeodus praeparvus As. Zone و Merrillina ultima – Stepanovites ?mostleri As. Zone در عضو کاملا دریایی ارس و بخش های کربناته ابتدای سازند الیکا و نیز حضور بازوپایان کوچک اورتوتتید، شکم پایان بلروفونتید کوچک و نیز حضور فراوان استراکودهای Bairdiidae در این عضو شیلی و همچنین مطالعات ژئوشیمیایی و ایزوتوپی متعدد پیشین، مرز سازندهای علی باشی و الیکا کاملا پیوسته است.

به منظور بررسی زیست چینه نگاری و بیوفاسیس نهشته های سازند بهرام در برش کوه شوراب واقع در 55 کیلومتری جنوب غرب دامغان (منطقه جام سمنان) مجموعا 25 نمونه 4-6 کیلوگرمی به صورت سیستماتیک از 440 متر ضخامت برداشت و با روش های آزمایشگاهی برای مطالعه فونای کنودونتی آماده سازی شدند. این نهشته ها عمدتا متشکل از آهک، آهک دولومیتی و ماسه سنگ با تنوع فسیلی بالا از جمله، تریلوبیت، مرجان، کرینوئید، بازوپایان و بقایای ماهی ها هستند که به طور ناپیوسته در زیر ماسه سنگ و مارن های قرمز رنگ قاعده پیشرونده پرمین قرار می گیرند. از مجموع 25 نمونه برداشت شده، تعداد 19 نمونه واجد کنودونت است که از این تعداد، حدود 340 عنصر کنودونتی حاصل گردید. افق های دارای کنودونت اکثرا متعلق به بخش های کربناته هستند و در مجموع مطالعه فونای به دست آمده به شناسایی چهار جنس Icriodus، Polygnathus، Pelekysgnathus و Ancyrodella و 31 گونه به شرح زیر منجر گردید: Icriodus excavatus، I. expansus، I. cedarensis، I. subterminus، I. iowaensis، I. alternatus، I. tafilaltensis، I. brevis، I. cf. expansus، I. sp، Polygnathus brevilaminus، Poly. angustidiscus، Poly. pollocki، Poly. cf. webbi، Poly. aspelundi، Poly. politus، Poly. alatus، Poly. webbi، Poly. cf. olgae، Poly. dubius، Poly. xylus، Poly. zinaidae، Poly. sp.، Pelekeygnathus inclinathus، Pele. serradentatus، Pele. sp.، Ancyrodella pristina، Acny. cf. pristina، Ancy. aff. binodosa، Ancy. sp.سن این نهشته ها با توجه به کنودونت های مطالعه شده، ژیوتین پسین تا فامنین پیشین پیشنهاد می شود. با توجه به فراوانی و توزیع چهار جنس کنودونتی شناسایی شده، رخساره های کنودونتی ایکریوتید- پلیگناتید و پلیگناتید - ایکریودید معرفی گردید. بیوفاسیس های شناسایی شده در این برش حاکی از ته نشین شدن این نهشته ها در بخش کم عمق پلتفرم کربناته است.

در این مطالعه سازند آبدراز در شرق منطقه کپه داغ در برش قره سو بر اساس نانوفسیل های آهکی مورد مطالعه قرار گرفت. ضخامت سازند آبدراز در این برش 958 متر است. زون های زیستی شناسایی شده در این برش شامل زون های CC 11 تا CC 20 هستند که بر اساس آن ها سن سنومانین پسین تا کامپانین پیشین برای سازند آبدراز تعیین شده است. مطالعات پالئواکولوژیکی در طول توالی مورد مطالعه، برای رسوبات انتهایی سازند آیتامیر، با سن سنومانین پسین، فراوانی کم گونه های شاخص میزان مواد مغذی در آب های سطحی مانند Biscutum spp. و شرایط آب های سطحی گرم و الیگوتروف را نشان می دهد. در اوایل سازند آبدراز، در رسوبات مربوط به انتهای سنومانین پسین و مرز سنومانین/ تورونین فراوانی نسبی گونه های شاخص مواد مغذی در آب های سطحی، افزایش می یابند. در اوایل تورونین انواع گونه های نانوفسیلی از خانواده Polycyclolithaceae به تدریج گسترش می یابند. ظهور گونه های شاخص آب های سرد مانند Gartnerago segmentatum، Ahmuellerella octoradiata و Kamptnerius magnificus در بخش میانی سازند آبدراز، تاثیر سرد شدن تدریجی از تورونین پسین تا کامپانین را نشان می دهد. شرایط یوتروف در تورونین به شرایط الیگوتروف تا مزوتروف در دوره کنیاسین تغییر می کند. دوره سانتونین با شرایط یوتروف با آب های سطحی مغذی مشخص می شود و در ابتدای کامپانین شرایط مزوتروف برای انتهای سازند آبدراز پیشنهاد می شود.

سازند فهلیان به سن کرتاسه پیشین یکی از مخازن با اهمیت هیدروکربنی در خلیج فارس و کشورهای عربی هم جوار به شمار می رود. از لحاظ چینه سنگی این سازند عمدتا از توالی سنگ آهک، سنگ آهک آرژیلیتی و دولومیت تشکیل شده است. سازند فهلیان قابل تفکیک به سه بخش پایینی، میانی و بالایی است و معادل با سازندهای سولای، یاماما و رتاوی در کشورهای عربی حاشیه جنوبی خیلج فارس است. سازند فهلیان در بخش شمال غربی خلیج فارس با سازند گرو به صورت بین انگشتی قرار می گیرد. به طوری که بخشی از سازند گرو به عنوان معادل زمانی سازند فهلیان به حساب می آید و به عنوان یک سنگ منشا در شمال غرب خلیج فارس شناخته شده است. بررسی داده های مختلف زمین شناسی و پتروفیزیکی در چاه های مورد مطالعه از سازند فهلیان و معادل آن سارند گرو به شناخت 21 رخساره منجر گردیده است که در سه زیر محیط داخلی، میانی و خارجی یک پلتفرم کربناته و همچنین حوضه های عمیق بین پلتفرمی نهشته شده اند. با توجه به الگوی توزیع رخساره ها، محیط رسوب گذاری سازند فهلیان در ناحیه مورد مطالعه به صورت یک سکوی کربناته از نوع رمپ با شیب ملایم در نظر گرفته شده است. با توجه به رخساره های سنگی شناسایی شده در هر کدام از واحدهای چینه شناسی، توزیع مکانی سنگ منشا، مخزن و یا پوش سنگ مشخص گردیده است تا نقشه های رخساره ای با دقت بیشتری در مدل سازی سیستم های نفتی مورد استفاده قرار گیرد.