پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1398 | دوره:35 | شماره:2 (پیاپی 75) |تعداد مقالات:9

در مطالعه ی حاضر، پتروگرافی و ژئوشیمی ماسه سنگ ها و شیل های سازند پادها در برش خوش ییلاق واقع در البرز شرقی به منظور دستیابی به اطلاعات بیشتر درباره ی خاستگاه آنها استفاده شد. سازند پادها در برش مطالعه شده با ضخامت 341 متر روی بازالت های سلطان میدان به سن اردویسین بالایی-سیلورین قرار گرفته و سازند خوش ییلاق با مرز فرسایشی آن را پوشانده است. پس از مطالعه های صحرایی، تعداد 20 نمونه ماسه سنگ متوسط دانه برای مطالعه های نقطه شماری و 8 نمونه ی ماسه سنگی و 2 نمونه ی شیلی برای تجزیه وتحلیل های ژئوشیمیایی انتخاب شدند. باتوجه به درصدهای محاسبه شده از داده های نقطه شماری، ترکیب سنگ شناسی این ماسه سنگ ها کوارتزآرنایت، ساب آرکوز و ساب لیتارنایت تشخیص داده شد. بر اساس میزان Q/Q+F در ماسه سنگ ها و ویژگی های ژئوشیمیایی ماسه سنگ ها و شیل های سازند پادها ا زجمله نسبت Al2O3/TiO2 و نمودار TiO2 در برابر Zr، سنگ مادر غالب این نهشته ها را می توان سنگ های آذرین فلسیک در نظر گرفت. نمودارهای QmFLt و QtFL خاستگاه زمین ساختی ماسه سنگ های سازند پادها را کراتون پایدار نشان دادند. داده های ژئوشیمی نیز اکثراً جایگاه تکتونیکی حاشیه ی غیرفعال قاره ای و ریفتی را برای این نمونه ها تأیید کردند. با توجه به مطالعه های جغرافیای دیرینه ی انجام شده در منطقه می توان بالاآمدگی های تکتونیکی و فرسایش بستر گرانیتی کادومین و همچنین ورود مواد آواری از سنگ های گرانیتی کراتون عربستان را سنگ مادر دیگر رسوبات سازند پادها در نظر گرفت.

در پژوهش حاضر برای نخستین بار، سازند تله زنگ به سن پالئوسن تا ائوسن زیرین در استان کرمانشاه (برش کبوتربالا) از دیدگاه شرایط رسوب گذاری، چینه نگاری سکانسی و ژئوشیمی عنصری ارزیابی شد. سازند تله زنگ در این برش به شکل هم شیب و پیوسته روی سازند امیران و به طور هم شیب و با ناپیوستگی فرسایشی زیر سازند کشکان قرار دارد. بررسی های صحرایی و مطالعه های آزمایشگاهی به شناسایی شش ریزرخساره در نهشته های این سازند منجر شدند. تغییرات تدریجی ریزرخساره ها، نبود کلسی توربیدایت ها و نبود ریف های سدی گسترش یافته با ضخامت درخور توجه تأییدکننده ی وجود پلت فرم کربناته ای از نوع رمپ است. مطالعه های چینه نگاری سکانسی به شناسایی یک سکانس رسوبی رده ی سوم و دسته رخساره های HST و TST منجر شدند؛ مرز زیرین این سکانس از نوع دوم و مرز بالایی با شواهد خروج از آب، از نوع اول است. سطح بیشترین پیشروی با ریزرخساره ی فلوتستون تا رودستون حاوی کورالیناسه آ، مرجان و بایوکلاست مربوط به ابتدای رمپ میانی مشخص شد. نتایج بررسی های عناصر اصلی (کلسیم و منیزیم) و فرعی (استرانسیوم، سدیم، منگنز و آهن) بیان کننده یترکیب کانی شناسی اولیه ی آراگونیتی و سیستم دیاژنزی نیمه بسته تا باز است. روند تغییرات عناصر در طول این برش به گونه ای است که در رسوبات بخش HST، مقدار استرانسیوم کاهش یافته است؛ درحالی که مقادیر آهن و منگنز به علت تأثیر بیشتر دیاژنز متائوریک افزایش یافته اند.

برش میغان در 5 کیلومتری روستای میغان و 20 کیلومتری شمال شرق شاهرود، در زون ساختاری البرز شرقی قرار دارد. در این برش، توالی نسبتاً کاملی از نهشته های پالئوزوئیک (سیلورین؟-پرمین) وجود دارد که نهشته های دونین بالایی-کربونیفر زیرین به منظور مطالعه ی زیست چینه نگاری نهشته های گذر دونین-کربونیفر مطالعه شدند؛ به این منظور، 45 نمونه ی سنگی به طور سیستماتیک از 91 متر توالی مرز برداشت و با مطالعه های آزمایشگاهی، تعداد 280 عنصر کنودونتی شامل 23 گونه متعلق به 5 جنس شناسایی شدند. با توجه به کنودونت های به دست آمده از این توالی، شش بایوزون زیر تعیین شدند: Bispathodus aculeatus aculeatus Zone, Bispathodus costatus Zone, Bispathodus ultimus Zone, praesulcata Zone, ckl, sulcata Zone. مقایسه ی زیست چینه نگاری و سنگ چینه نگاری برش مطالعه شده با توالی سنگ چینه ای و بایوزون های استاندارد جهانی ارائه شده برای گذر دونین-کربونیفر به شناسایی ناپیوستگی فرسایشی در این مرز و نبود بایوزون کنودونتی kockeli Zone از آخرین بایوزون های فامنین پسین منجر شد. همچنین بررسی های صحرایی و آزمایشگاهی به شناسایی افقی از شیل تیره و در ادامه، یک افق ماسه سنگی در مرز دونین-کربونیفر منجر شد که با حادثه ی زﻳ ﺴ ﺘ ﻲ ﻫ ﻨ ﮕ ﻨ ﺒ ﺮ گ قابل انطباق است. این حادثه ﻛ ﻪ ﺑ ﺎ اﻧ ﻘ ﺮ اض ﺷ ﺪ ﻳ ﺪ و ﻳ ﺎ میزان کم ﻇ ﻬ ﻮ ر ﺗ ﺎ ﻛ ﺴ ﺎ ﻣ ﺸ ﺨ ﺺ ﻣ ﻲ ﺷ ﻮ د، ﺑ ﻴ ﺸ ﺘ ﺮ ﻳ ﻦ ﺗ أﺛ ﻴ ﺮ را روی ﻓ ﻮ ﻧ ﺎ ی آمونوئیدها، ﺗ ﺮ ﻳ ﻠ ﻮ ﺑ ﻴ ﺖ ﻫ ﺎ ، براکیوپود ها و ﻛ ﻨ ﻮ دونت ها در برش مطالعه شده داﺷ ﺘ ﻪ است.

سازند روته دومین چرخه ی رسوب گذاری پرمین در حوضه ی البرز است. مطالعه های پتروگرافیکی و آزمایشگاهی این رسوبات در برش شمال مهاباد به شناسایی 15 میکروفاسیس منجر شدند که در 7 زیرمحیط سوپراتایدال، اینترتایدال، لاگون، بار، دریای باز، رمپ میانی و رمپ خارجی ته نشست شده اند. بررسی تغییرات نسبی سطح آب دریا بر اساس شیوه ی توزیع رخسار ه های رسوبی شناسایی شده و طرح برانبارش قائم آنها انجام شد. این مطالعه ها به شناسایی چهار چرخه ی رسوبی منجر شدند. داده های پتروگرافیکی و تجزیه وتحلیل های ژئوشیمیایی نمونه سنگ های آهکی به منظور شناسایی فرایندهای دیاژنزی و تغییرات عناصر فرعی استفاده شدند. فرایندهای دیاژنزی تشخیص داده شده عبارتند از: میکرایتی شدن، سیمانی شدن، فشردگی، استیلولیتی شدن، سیلیسی شدن، آهن دارشدن و نئومورفیسم. این فرایندهای دیاژنزی در سه محیط دیاژنتیکی فریاتیک دریایی، فریاتیک متئوریکو محیط تدفینی انجام شده اند. تجزیه وتحلیل های ژئوشیمیایی نشان دادند کانی شناسی اولیه ی رسوبات کربناته ی سازند روته آراگونیتی بوده و درنهایت، طی دیاژنز به کلسیت تبدیل شده است. ترسیم مقادیر نسبت استرانسیم به کلسیم در برابر منگنز روی نمودار های استاندارد نشان داد این رسوبات تحت تأثیر دیاژنز متئوریک در محیط دیاژنزی نیمه بسته تا باز قرار گرفته اند. نتایج پژوهش حاضر می توانند به منظور ارائه ی مدل رسوب گذاری برای این نهشته ها استفاده شوند و تکمیل کننده ی داده های ناحیه ای پالئوژئوگرافی دریای تتیس باشند.

سازند میشریف (به سن سنومانین-تورونین) یکی از مهم ترین مخازن هیدروکربنی حوضه ی خلیج فارس با ترکیب سنگ شناسی آهک است. در پژوهش حاضر برای شناسایی ریزرخساره ها و محیط رسوبی، فرایندهای دیاژنزی و نقش این فرایندها در کیفیت مخزنی سازند میشریف در میدان نفتی اسفند، تعداد 151 مقطع نازک میکروسکوپی به همراه داده های تخلخل و تراوایی دو چاه SIE-5 و SIE-6 مطالعه شدند. مطالعه های پتروگرافی به شناسایی 11 ریزرخساره متعلق به زیرمحیط های پهنه ی جزرومدی، لاگون، پشته ی کربناته، رمپ میانی و رمپ بیرونی در محیط رمپ کربناته ی هموکلینال منجر شدند. عمده ریزرخساره های دو چاه یادشده به زیرمحیط پشته ی کربناته و لاگون تعلق دارند و توالی نهشته شده در هر دو چاه کم عمق شدگی به سمت بالا را نشان می دهد. مهم ترین مشخصه های دیاژنتیکی در سازند میشریف عبارتند از: انحلال، سیمانی شدن، تراکم، دولومیتی شدن، شکستگی و استیلولیتی شدن. بررسی ها نشان می دهند تقریباً تمام ریزرخساره های سازند میشریف در هر دو چاه در کلاس 1 و 2 پتروفیزیکی لوسیا قرار گرفته اند و وضعیت مخزنی مناسبی دارند. بهترین ریزرخساره های مخزنی سازند میشریف در کمربند های لاگون، پشته ی کربناته و رمپ میانی نهشته شده اند. از سوی دیگر، وضعیت مخزنی کمربندهای رخساره ای مشابه در دو چاه باهم متفاوت است و بر مبنای این تفاوت وضعیت مخزنی، تأثیر فرایندهای دیاژنزی نسبت به محیط رسوبی روی کیفیت مخزنی بیشتر بوده است و می توان مخزن میشریف را مخزنی دیاژنتیک در نظر گرفت.

به منظور بررسی مقدار فلزات سنگین در رسوبات آبراهه ای منطقه ی بایچه باغ واقع در شمال غرب استان زنجان، 131 نمونه از ایستگاه های مدنظر انتخاب شدند. نمونه ها پس از هضم به روش چهار اسید، به کمک دستگاه ICP-OES تجزیه و تحلیل شدند. به منظور تعیین نوع توزیع الگوی فضایی حاکم بر داده ها از روش خودهمبستگی فضایی موران جهانی و آماره ی موران محلی استفاده شد. محتوای فلزات آرسنیک، بیسموت، کادمیم، مس، نیکل، سرب، آنتیموان و روی به ترتیب با مقادیر میانگین 83/21، 32/0، 35/0، 57/35، 96/68، 61/37، 96/1 و71/82 گرم در تن در نمونه های رسوب آبراهه ای منطقه ی مورد مطالعه بیشتر از میانگین پوسته و غلظت کبالت با مقدار میانگین 30/20 گرم در تن در بیشتر ایستگاه ها کمتر از میانگین پوسته است. مقادیر بیش از 9/0 آماره ی موران گویای وجود ساختار فضایی فلزات سنگین منطقه ی موردمطالعه و درنتیجه توزیع خوشه ای این فلزات است. بر اساس آماره ی موران محلی، آلوده ترین منطقه به فلزات سنگین در محدوده ی موردمطالعه، در مجاورت جنوب غربی معدن متروکه ی بایچه باغ و منطبق بر کانه زایی های پلی متال رگه-رگچه ای موجود در این محل و دگرسانی های مرتبط با آنها تشخیص داده شد. تحلیل داده های به دست آمده و بررسی ارتباط آنها با زمین شناسی منطقه نشان می دهد منشأ غلظت عناصر موردمطالعه زمین زاد و درارتباط با کانی سازی ها و دگرسانی هاست.