پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1395 | دوره:32 | شماره:1 (پیاپی 62) |تعداد مقالات:8

این پژوهش به بررسی توالی رسوبی سازند آسماری به سن الیگو- میوسن در دو برش سطح الارضی کوه آسماری واقع در شمال فروافتادگی دزفول با ضخامت 349 متر و تاقدیس گورپی (تنگ پابده) در زون ایذه با ضخامت 342 متر می پردازد تا با انجام مطالعات سنگ چینه ای، تعیین ریز رخساره ها، محیط رسوبی و تفکیک سکانس های رسوبی امکان مقایسه شرایط نهشت سازند آسماری در دو ناحیه مذکور فراهم گردد. بر اساس مطالعات پتروگرافی، در مجموع 16 ریز رخساره رسوبی شناسایی گردید که در سه محیط رسوبی رمپ داخلی، رمپ میانی و رمپ خارجی نهشته شده اند. بررسی های مذکور نشان داد که سازند آسماری در برش کوه آسماری عمدتا در محیط رمپ داخلی شکل گرفته است و این در حالی است که در تنگ پابده رسوب گذاری علاوه بر رمپ داخلی در بخش های عمیق تر حوضه یعنی رمپ میانی و خارجی نیز رخ داده است. در برش کوه آسماری، واحدهای رسوبی در قالب 3 سکانس رسوبی درجه سه دسته بندی شدند، در حالی که آنالیز چینه نگاری سکانسی در برش تنگ پابده نشان می دهد که نهشته های سازند آسماری شامل 5 سکانس رسوبی رده سوم هستند.

خصوصیات رسوب شناسی، محیط رسوبی و تغییرات سطح آب دریا در توالی زیرسطحی نهشته های آهن اائیدی کرتاسه میانی در یکی از میادین هیدروکربنی بخش مرکزی خلیج فارس در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی های انجام شده شامل پتروگرافی، آنالیز پراش اشعه ایکس و آنالیز اندازه با استفاده از دستگاه دانه بندی لیزری است. بررسی مغزه های این توالی نشان می دهد این نهشته های زیرسطحی از پایین به بالا شامل آهک شیلی، شیل آهکی، ماسه سنگ با سیمان آهکی، شیل و سپس نهشته های آهن اائیدی است. کانی شناسی غالب نهشته های آهن دار در بخش بالایی توالی شامل گوتیت، فسفات، کلسیت، کانی های رسی و سیدریت می گردد. نتایج حاصل از این آنالیزها نشان داد که اائیدهای مورد مطالعه در یک محیط دریایی کم عمق همراه با جریان های رفت و برگشتی که به طور متناوب توفانی بوده، تشکیل شده است. عدم وجود آهک های باقی مانده در ساختمان اائیدها، حضور فسیل های دریایی، تبدیل توالی سیدریتی به گوتیتی در طول زمان و تقارن و گردشدگی اغلب دانه ها این محیط رسوبی را تایید می نماید. ته نشست مجدد شیل در بخش بالایی این توالی و در نتیجه ایجاد لایه های ناتراوای شیل در بالا و پایین نهشته های آهن اائیدی، این توالی را از تغییرات ثانویه گسترده محفوظ داشته است. سطح آب دریا از ابتدای این توالی به سمت لایه آهنی کاهش داشته و پس از ته نشست این لایه، افزایش یافته است. چنانچه این توالی در سایر بخش های خلیج فارس نیز حضور داشته باشد، می تواند به عنوان لایه کلیدی در مطالعات چینه شناسی دارای اهمیت بوده و در تطابق واحدها در سطح منطقه موثر باشد.

حوضه آبریز ماروسک با مساحتی برابر 131.87 کیلومترمربع در شمال غرب شهرستان نیشابور قرار دارد. رودخانه بقیع به عنوان یکی از شاخه های اصلی این حوضه آبریز با طولی معادل 20.1 کیلومتر مورد مطالعه قرار گرفته است. جهت انجام مطالعات رسوب شناسی تعداد 32 نمونه رسوب از وسط کانال فعال رودخانه برداشت شده است که پس از خشک شدن توسط روش غربال خشک جهت دانه بندی مورد آزمایش قرار گرفته است. پس از دانه بندی نمونه ها، پارامترهای آماری (میانه، میانگین، جورشدگی، کج شدگی و کشیدگی) محاسبه شدند. در رسوبات این رودخانه 3 ناپیوستگی رسوبی تشخیص داده شده است.ناپیوستگی اول و دوم به ترتیب به دلیل ورود رسوبات مخروط افکنه و ورود کانال فرعی به داخل کانال اصلی و ناپیوستگی سوم به دلیل تغییر در لیتولوژی سازند در مسیر کانال اصلی رودخانه هستند. برای تعیین درصد فرسایش سازندهای منطقه و تعیین میزان تولید رسوب هر یک از آن ها، تست سایش لس آنجلس انجام شد. به طوری که سازند دلیچای با لیتولوژی کربناته و همچنین گسترش زیاد آن در مقایسه با سنگ های ولکانیکی (بازالت و آندزیت) به عنوان بیشترین تولید کننده رسوب وارده به رودخانه تعیین شد. در بررسی رخساره های رسوبی نهشته های مورد مطالعه رخساره رسوبی دانه درشت (Gmm، Gcm)، رخساره رسوبی دانه متوسط (Sh) و رخساره رسوبی دانه ریز (Fm) شناسایی شدند. با توجه به رخساره های رسوبی عناصر ساختاری SG، SB و FF شناسایی شده است. مدل رسوبی ارائه شده برای این رودخانه شامل رودخانه بریده بریده گراولی با رسوبات جریان ثقلی و رودخانه بریده بریده کم عمق با بار بستر گراولی است.

در طی زمان نهشت سازند سروک، تاثیر آب و هوا، تکتونیک و نوسانات سطح آب دریا به شکل گیری مخازن پر بازده در حوضه های زاگرس و خلیج فارس منجر شده است. کیفیت مخزنی بخش بالایی سازند سروک به میزان قابل توجهی تحت تاثیر فرآیندهای دیاژنزی قرار گرفته است. بر اساس مطالعه مغزه ها، آنالیز پتروگرافی، نمودارهای چاه پیمایی و داده های تخلخل و تراوایی مغزه از دو چاه کلیدی در یکی از میادین بزرگ ناحیه دشت آبادان، توالی دیاژنزی بازسازی و تاثیر فرآیندهای اصلی دیاژنزی بر کیفیت مخزنی بحث شده است. این مطالعه نشان داد که کیفیت مخزنی سازند سروک در میادین ناحیه دشت آبادان به میزان زیادی تحت تاثیر دیاژنز قرار گرفته است. سه محیط دیاژنزی عمده شامل 1- دیاژنز دریایی (میکرایتی شدن، زیست آشفتگی و سیمانی شدن دریایی)، 2- دیاژنز متئوریک (پایداری کانی شناسی، تبلور مجدد، سیمانی شدن متئوریک، دولومیتی شدن زون مخلوط، ددولومیتی شدن و انحلال های انتخابی و غیر انتخابی توسط فابریک)، و سرانجام دیاژنز تدفینی (تراکم فیزیکی و شیمیایی، دولومیتی شدن تدفینی، شکستگی، سیمانی شدن تدفینی، سیلیسی شدن و پیریتی شدن و برخی از انحلال های غیر انتخاب کننده فابریک) بخش بالایی سازند سروک را تحت تاثیر قرار داده اند. انحلال ماتریکس و دانه ها، به ویژه پوسته های آراگونیتی، عامل مهم ایجاد تخلخل بوده و عمدتا در محیط دیاژنز متئوریک رخ داده است. مطالعات دیاژنزی نشان داد که دیاژنز متئوریک به میزان قابل توجهی کیفیت مخزنی این سازند را تحت تاثیر قرار داده است. سیمانی شدن و تراکم عوامل اصلی کاهش تخلخل و تراوایی بوده، در حالی که انحلال و شکستگی کیفیت مخزنی را افزایش داده اند. این مطالعه نشان داد که توزیع فرآیندهای دیاژنزی، سیستم منافذ و کیفیت مخزنی را کنترل کرده است.

مولاس های زاگرس شامل مجموعه سازندهای گچساران، میشان، آغاجاری و بختیاری هستند که همزمان با رویدادهای تکتونیکی نئوژن در حوضه فورلند زاگرس پدید آمدند. مطالعه یک برش سطحی از سازندهای آغاجاری و بختیاری به ضخامت 3400 متر در مرکز فروافتادگی دزفول به شناسایی 9 رخساره از نوع کنگلومرا (Gt، Gh، Gmm)، ماسه سنگ (St، Sr، Sh، Sp) و مادستون (Fm، Fl) منجر گردید. این مجموعه در یک سیستم آبرفتی متشکل از رودخانه های مآندری، بریده بریده و مخروط افکنه نهشته شده است و ساخت های رسوبی آن از جمله ایمبریکاسیون، کانال و ریپل های نامتقارن جهت جریان گذشته را به سمت جنوب نشان می دهند. توالی رسوبی مورد مطالعه به سمت بالا درشت شونده و محصول یک چرخه رسوبی پسرونده بزرگ است که در شرایط آب و هوایی گرم و خشک به وجود آمده است. تجزیه و تحلیل رخساره ها و کنکاش در تاریخچه رسوب گذاری مولاس های زاگرس حاکی از آن است که تغییرات سطح اساس بیشترین تاثیر را در روند رسوب گذاری این آبرفت ها داشته است. مشاهده روند کلی این سری پسرونده گویای پایین افتادن مداوم سطح اساس ناشی از افت سطح آب دریا و فرونشینی حوضه از یک سو و بالا آمدن خشکی همزمان با گسلش و چین خوردگی پوسته از سوی دیگر است. با شروع تکاپوهای تکتونیکی و بالا آمدن زاگرس در میوسن پسین، محیط های قاره ای گسترش یافتند و شرایط مناسب برای رسوب گذاری نهشته های سازند آغاجاری در مآندرهای حاشیه فورلند فراهم گردید. تداوم فرونشینی حوضه و بالا آمدگی حوزه آبریز در پلیوسن پیشین به تغییرات بیشتر سطح اساس و افزایش پتانسیل فرسایش منجر شد که حاصل آن کاهش پیچش آبراهه ها و رسوب گذاری آواری های بخش لهبری در رودخانه های بریده بریده بود. چرخه رسوبی مولاس ها با تشکیل کنگلومرای بختیاری پایان پذیرفت که در پلیوسن- پلئیستوسن اختلاف ارتفاع خاستگاه و حوضه رسوبی به حداکثر رسید و مخروط افکنه های وسیع و به هم پیوسته (باهادا) در دامنه بلندی های زاگرس فعال شدند.

در این مطالعه نهشته های سازند قم در جنوب شرق کاشان مورد بررسی قرار گرفت. این سازند با ضخامتی در حدود 339 متر شامل مارن، سنگ آهک و آهک مارنی است که با ناپیوستگی بر روی نهشته های سازند قرمز زیرین و در زیر کنگلومرای پلیوسن قرار گرفته است. مطالعه 113 نمونه برداشت شده از این برش به شناسایی 34 گونه و 12جنس از نانوفسیل های آهکی منجر شد. در این مطالعه از بیوزوناسیون مارتینی برای تعیین سن نسبی و بیواستراتیگرافی نهشته های سازند قم استفاده شد. در این برش مطابق با گسترش گونه های شاخص، چهار زون زیستی به نام های Triquetrorhabdulus carinatus zone (NN1)، Discoaster druggii zone (NN2)، Sphenolithus belemnos zone (NN3)، Helicosphaera ampliaperta zone (NN4) شناسایی شد. در نتیجه این مطالعه و بر اساس زون های تعیین شده بازه زمانی این رسوبات در جنوب شرق کاشان از اواخر شاتین تا بوردیگالین/لانگین پیشنهاد می شود.