پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1398 | دوره:35 | شماره:3 (پیاپی 76) |تعداد مقالات:8

کانسار سرب و روی طرز یکی از معادن فعال زیرزمینی در ناحیه ی راور-کوهبنان است که در شمال استان کرمان قرار دارد. کانه زایی در این معدن به طور مجزا در دو بخش کربناته و سولفیدی در واحدهای کربناته ی تریاس میانی (سازند شتری) مشاهده می شود. بررسی های صحرایی نشان می دهند کانسارسازی در راستای گسل ها به شکل رگه ای و رگچه ای و به مقدار کمتر به شکل توده ای شکل گرفته است. مهم ترین کانی های سولفیدی اولیه در معدن سرب و روی طرز شامل گالن، اسفالریت، پیریت و کالکوپیریت هستند. کانی های ثانویه ی مرتبط با کانسارهای سرب و روی ازجمله اسمیت زونیت، همی مورفیت، سروزیت و آنگلزیت نیز در برخی نمونه ها شناسایی شدند. در نمونه های مطالعه شده، متوسط غلظت سرب و روی به ترتیب 19 و 24 درصد بود. عناصر دیگر مانند Cd، Ag، S، Sb، Te، Se، As و Cu نیز در نمونه های بررسی شده غنی شدگی نشان دادند. ارزیابی نتایج با روش های آماری چندمتغیره، ارتباط احتمالی بین فازهای کانی شناسی و نتایج ژئوشیمیایی را مشخصکرد؛ برای نمونه، همبستگی عناصر Pb، Ag، Tl و Sb ممکن است با کانه زایی گالن مرتبط باشد و یا ارتباط ژئوشیمیایی عناصر As، Bi، Cu، P، Fe، Co و S ممکن است از کانه زایی پیریت و کالکوپیریت متأثر باشد. روابط آماری نشان دادند عنصر Zn تنها همبستگی ژئوشیمیایی ضعیفی با عناصر Se، U و Mo دارد. همبستگی زیاد Ca و Mg نیز از کانی شناسی سنگ میزبان متاثر است که عمدتاً از کانی درشت بلور (در حاشیه ی رگه های کانه زا) و دولومیت ریزبلور (دور از رگه های کانه زا) تشکیل شده است.

در مطالعه ی حاضر، رسوبات پالئوسن در مرز سازندهای گورپی و پابده در برش آرکوازواقع در جنوب شرق ایلام بررسی شدند. بخش بالایی سازند گورپی از شیل خاکستری و بخش زیرین سازند پابده از شیل ارغوانی تشکیل شده است. در مطالعه ی حاضر، 23 گونه متعلق به 17 جنس از نانوفسیل های آهکی شناسایی شدند. در رسوبات بررسی شده، نه حادثه ی زیستی ثبت شد که بر اساس آنها، بایوزون های Ellipsolithus macellusZone (NP4/CNP6-CNP7)و Fasciculithus tympaniformisZone (NP5/CNP7-CNP8)از بخش بالایی سازند گورپی و متعاقباً زون های Heliolithus kleinpelliiZone (NP6/CNP8) وDiscoaster mohleri Zone (NP7) / Heliolithus riedelii Zone (NP8) (NP7/8 combined Zone-CNP9/10) از بخش زیرین سازند پابده تشخیص داده شدند. در نتیجه ی این مطالعه و بر اساس زون های مشخص شده، سن بخش بالایی سازند گورپی دانین پسین-سلاندین و سن بخش زیرین سازند پابده سلاندین-تانتین تعیین شد. زون CNP8 در محدوده ی مرز بین دو سازند قرار دارد. بایوزون های تعیین شده در مطالعه ی حاضر با برش هایی از دیگر نواحی زاگرس مقایسه شدند.

بین فرایندهای دیاژنزی، تشکیل سیمان های کوارتزی مهم ترین عامل کاهش دهنده ی تخلخل و تراوایی در ماسه سنگ های با عمق تدفین زیاد (بیشتر از 2 کیلومتر) است. کانی های رسی اغلب به عنوان کاهش دهنده ی کیفیت مخازن هیدروکربوری ماسه سنگی شناخته می شوند؛ هرچند بررسی مقاله های گوناگون و مطالعه های دقیق فرایندهای دیاژنزی نشان می دهد تشکیل کانی های رسی اتوژنیک در برخی از شرایط دیاژنزی نه تنها موجب کاهش کیفیت مخزنی نمی شود، حفظ تخلخل و تراوایی اولیه را در پی دارد. در مقاله ی حاضر، بررسی پژوهش های پیشین و مقایسه ی نتایج با دو نمونه ی شاهد نشان داد اگر در شرایط ائودیاژنز، کانی های رسی با شکل پوشاننده ی ذرات به طور پیوسته سطح ذرات را بپوشانند، مانع از تشکیل سیمان کوارتزی در شرایط مزودیاژنز می شوند؛ این شرایط موجب حفظ تخلخل و تراوایی اولیه و درنتیجه، کیفیت مخزنی خوب درماسه سنگ های با عمق تدفین زیاد می شود. مطالعه های گوناگون نشان می دهند بین کانی های رسی اتوژنیک، کلریت در درجه ی اول و ایلیت در درجه ی دوم فراوان ترین و مهم ترین کانی های رسی اتوژنیک در ماسه سنگ ها هستند؛ بر این اساس، شناخت شرایط تشکیل و شیوه ی گسترش کانی های رسی پوشاننده ی ذرات به پیش بینی و معرفی توالی های با کیفیت مخزنی خوب در اکتشاف مخازن ماسه سنگی هیدروکربوری کمک بسیاری می کند.

سازند روته در منطقه ی قارخوتلو (جنوب باختر زنجان) ازنظر سنگ شناسی عمدتاً از سنگ آهک ماسه ای و سنگ آهک های کرم تا خاکستری رنگ نازک تا متوسط لایه به ضخامت 52 متر تشکیل شده است. در این منطقه، سازند روته روی ماسه سنگ های کوارتزی سازند دورود قرار گرفته و با افق لاتریتی-بوکسیتی پوشیده شده است. بررسی های صحرایی و میکروسکوپی، وجود شش ریزرخساره ی کربناته را در سازند روته در منطقه ی قارخوتلو نشان می دهند. تجزیه وتحلیل ریزرخساره ها و نبود آثار ریف های سدی بزرگ مرجانی، نبود رسوبات توربیدایتی در ریزرخساره های شناسایی شده و همچنین حضور آلوکم های اسکلتی مانند جلبک سبز، دوکفه ای، براکیوپود، فرامینیفر بنتیک و قطعه های خارپوست نشان می دهد این ریزرخساره های کربناته احتمالاً در بخش های کم عمق پلت فرم کربناته از نوع رمپ رسوب گذاری شده اند. به منظور بررسی ویژگی های زمین شیمیایی سازند روته در منطقه ی قارخوتلو و تعیین ترکیب کانی شناسی اولیه ی کربنات های آن، تجزیه وتحلیل های عناصر اصلی (کلسیم و منیزیم) و فرعی (آهن، منگنز، سدیم و استرانسیم) روی 15 نمونه از سنگ آهک های این سازند (بخش های میکرایتی) انجام شدند. بر اساس نمودارهای دومتغیره ی Sr در برابر Na، Mn در برابر Sr/Na، Na در برابر Mn و Sr/Mn در برابر Mn می توان گفت ترکیب کانی شناسی اولیه ی نمونه های سنگ آهکی سازند روته، مخلوط کلسیت-آراگونیت است که با محیط تشکیل کربنات های سازند روته در حاشیه ی جنوبی اقیانوس پالئوتتیس در زمان پرمین همخوانی دارد.

میسلانیدآ، گروهی از میکروفسیل های شاخص بزرگ پالئوژن (پالئوسن میانی-اوایل ائوسن پیشین) هستند که برای بایوزون بندی نهشته های دریایی کم عمق این زمان ارزش زیادی دارند. این گروه از فرامینیفرهای بنتیک بزرگ طرح های مجزای ساختمانی و تزئیناتی دارند که سبب تفکیک آنها از نومولیتیدها و روتالیدها در سطح خانواده می شوند. میسلانیدآ تاکسون های مختلفی دارند که اساساً برای بررسی های زیست چینه نگاری وجغرافیای زیستی استفاده می شوند. به منظور مطالعه ی زیست چینه نگاری، تعیین سن و شناسایی سیستماتیک خانواده ی میسلانیدآ، نهشته های پالئوسن میانی-ائوسن زیرین رخنمون یافته در دو برش چینه نگاری در روستای پدگی در شمال زاهدان بررسی شدند. برش های یادشده ازنظر سنگ شناسی شامل تناوبی از مارن، آهک مارنی و سنگ آهک به ضخامت 5/237متر (برشPE) و 5/222 متر (برش PEP) هستند. مطالعه ی جنس های مختلف متعلق به خانواده ی میسلانیدآ در مقاطع نازک به شناسایی گونه های Miscellanea miscella، Miscellanea juliettae، Miscellanites primitivus، Miscellanits minutus منجر شد که گویای بایوزون های استاندارد SBZ3-SBZ6 و سن پالئوسن پسین-ائوسن پیشین برای برش های مدنظر است؛ همچنین الگوی پخش و انتشار جهانی گونه های قدیمی تر از جنس Miscellanea نشان می دهد گونه های یادشده بومی حوضه ی تتیس شرقی بوده اند.

در مطالعه ی حاضر، بخش میانی رسوبات سازند سرچشمه در برش قلعه زو واقع در مرکز حوضه ی کپه داغ ازنظر ثبت رخداد غیرهوازی اقیانوسی آپسین پیشین (OAE1a) بررسی شد؛ این رخداد در بازه ی زمانی آپسین پیشین در زون NC6 از بایوزون های نانوفسیلی و در مقیاسی جهانی ثبت شده است. در مطالعه ی حاضر، بخش های انتهایی بایوزون نانوفسیلی NC6A تا بخش های ابتدایی بایوزون NC7A (سن آپسین پیشین) در سازند سرچشمه بررسی شدند. در برش موردمطالعه، پالئواکولوژی نانوفسیل های آهکی و میزان درصد کربنات کلسیم به منظور تعیین محدوده ی رخداد غیرهوازی اقیانوسی آپسین پیشین OAE1a بررسی شدند. کاهش درخور توجه فراوانی نانوکونیدهای آهکی یا حضورنداشتن آنها در زیرزون NC6B – هم زمان با کاهش درصد کربنات کلسیم نمونه ها-مؤید تأثیر رخداد غیرهوازی اقیانوسی در محدوده ی موردمطالعه (55 تا 180 متری توالی موردمطالعه) است. بر اساس داده های یادشده (داده های نانوفسیلی و کلسیمتری)، ثبت رخداد غیرهوازی اقیانوسی ابتدای آپسین در بخش های میانی سازند سرچشمه درخور مقایسه با ثبت این رخداد از غرب حوضه ی کپه داغ (برش تکل کوه) است.