پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1391 | دوره:28 | شماره:1 (پیاپی 46) |تعداد مقالات:7

سازند شوریجه (ژوراسیک پسین - کرتاسه پیشین) در نواحی شرقی و جنوب شرقی حوضه رسوبی کپه داغ، شامل رخساره های آواری است که به سمت نواحی مرکزی و غربی حوضه، لایه های تبخیری و کربناته نیز در توالی رخساره ای این سازند مشاهده می گردد. علاوه بر رخساره های فوق، خاک های دیرینه مختلفی نیز در این سازند شناسایی شده که بر اساس برتری نسبی شش فرآیند خاکزایی به سه دسته هیستوسول ها (Histosols)، اکسی سول ها (Oxisols) و کلسی سول ها (Calcisols) قابل تفکیک اند. کلسی سول های سازند شوریجه بر اساس ترکیب کانی شناسی به انواع کالکریتی و دولوکریتی تقسیم شده اند که هر یک دارای اشکال ماکرومورفولوژی و میکرومورفولوژی ویژه ای هستند. بر اساس اختصاصات ماکروسکوپی و میکروسکوپی (میکرو فابریک های آلفا و بتا)، کالکریت های سازند شوریجه به دو نوع پدوژنیک و غیرپدوژنیک (آب زیرزمینی) تفکیک شده است که هر یک در شرایط ویژه ای شکل گرفته اند. دولوکریت های سازند شوریجه تنها در یک برش (برش اسفیدان) و در سنگ میزبان مادستونی یافت شده و بر اساس ویژگی های خود احتمالا منشا غیرپدوژنیک (آب زیرزمینی) دارند. نوسانات سطح ایستابی همراه با شرایط آب و هوایی خشک تا نیمه خشک منجر به تشکیل کلسی سول های سازند شوریجه شده است.

تعداد 104 نمونه از سازندهای پادها (بخش فوقانی)، خوش ییلاق و مبارک (بخش قاعده ای) در ناحیه میقان انتخاب شد. علاوه بر پالینومورف ها، براکیوپودها و فرامینیفرهای این نمونه ها مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه 103 گونه میکرو و ماکروفسیل جانوری و گیاهی مشخص گردید. از این تعداد 72 گونه پالینومورف (32 گونه میوسپور، 38 گونه آکریتارش، یک کیتینوزوآو یک اسکلوکودونت) می باشد و بقیه را ماکرو و میکروفسیل های جانوری (10 گونه فرامینیفر متعلق به 5 جنس و 21 گونه براکیوپود متعلق به 15 جنس) تشکیل می دهد. بر مبنای انتشار چینه شناسی پالینومورف ها، فرامینیفرها و براکیوپودها هشت زون تجمعی شناسایی گردید. زون I در قسمت بالای سازند پادها ظاهر می شود که معرف زمان فراسنین پیشین است. زون های II تا VII در سازند خوش ییلاق وجود دارند که زمان فراسنین میانی تا فامنین پسین را برای این سازند پیشنهاد می کنند. زون VIII در قاعده سازند مبارک وجود دارد که بیانگر سن کربونیفر پیشین (تورنزین) می باشد.وجود گونه میوسپور Archaeoperisaccus opiparus در بخش فوقانی سازند پادها و گونه های مختلف میوسپور از جمله Retispora lepidophyta، Vallatisporites pusillites، Hymenozonotriletes perplexa و Retusotriletes phillipsii در سازند خوش ییلاق، معرف آب و هوای گرم و استوایی در زمان ته نشین شدن این دو سازند می باشد.از سویی دیگر نسبت عددی پالینومورف های خشکی به دریایی (K= C.E./M.E.) در رسوبات دونین برابر 1.587 می باشد که این عدد بیانگر ته نشست رسوبات دونین در دریای کم عمق بوده و با نتایج حاصل از مطالعه رسوب شناسی مقاطع نازک ناحیه میقان همخوانی دارد. از طرفی حضور گونه های فیتوپلانکتون (آکریتارش ها) از قبیل: Deltotosoma intonsum،Papulogabata annulata  وGorgonisphaeridium dicissum  و Maranhites perplexus در این ناحیه و مقایسه آن ها با همین گونه ها در زاگرس، ایران مرکزی و نیز کشورهای الجزایر، لیبی، مراکش و غرب استرالیا معرف آن است که این ناحیه بخشی از ابرقاره گندوانا بوده است.

بخش فوقانی سازند دالان و سازند کنگان (پرمین - تریاس) واقع در ناحیه کوه سورمه در حوضه زاگرس چین خورده با ضخامت 325 متر بر روی عضو تبخیری نار و در زیر سازند دشتک واقع شده است. لیتولوژی غالب این سازندها سنگ آهک و دولومیت می باشد. هدف از انجام مطالعه این سازندها شناسایی میکروفاسیس ها، محیط رسوبی و فرآیندهای دیاژنزی آنها می باشد. برای نیل به این مقصود، انجام مطالعات پتروگرافی مقاطع نازک منجر به شناسایی 12 میکروفاسیس مربوط به 4 کمربند رخساره ای پهنه جزر و مدی، لاگون، پشته های ماسه ای و دریای باز در این مقاطع شده است. با توجه به میکروفاسیس های شناسایی شده، این توالی کربناته بر روی یک پلتفرم کربناته از نوع رمپ نهشته شده است. بر اساس مطالعات پتروگرافی فرآیندهای دیاژنتیکی سازندهای فوق شامل میکریتی شدن، دولومیتی شدن، سیمانی شدن، استیلولیتی شدن و تراکم فیزیکی و شیمیایی می باشد و دیاژنز تدفینی پدیده دیاژنزی غالب است. تخلخل های مشاهده شده در این مقاطع اولیه و ثانویه بوده و از انواع فنسترال، حفره ای، شکستگی، قالبی، بین ذره ای، درون ذره ای و کانالی می باشد.

پلایای گاوخونی با وسعت حدود 520 کیلومترمربع واقع در فرودست رودخانه زاینده رود شامل سه پهنه اصلی گلی، ماسه ای و نمکی می باشد. نهشته های گلی این پلایا بیشتر در دلتای زاینده رود و در زیر لایه نمکی گسترش دارند. رسوبات دانه ریز پلایای گاوخونی به دلیل شرایط آب و هوایی منطقه، سنگ شناختی و وجود معادن سرب و روی در حوضه آبریز و نیز عبور رودخانه از مناطق صنعتی و کشاورزی استعداد تمرکز بالای فلزات سنگین را دارند. میزان تغییرات خصوصیات رسوب شناسی رسوبات به صورت زیر می باشد: کربنات کلسیم (73 - 35.5 درصد)، ماده آلی (17.12 – 2.53 درصد)، رس (60.88 – 6.45 درصد)، (8.53 - 6) pH و (میلی ولت 47+ تا 334-) Eh. از شمال به جنوب پلایا مقادیر کربنات کلسیم،pH  و ماده آلی افزایش و مقدار رس و Eh رسوبات کاهش می یابند. کانی های رسی رسوبات گلی به ترتیب فراوانی شامل ایلیت، کلریت، کائولینیت و مونت موریونیت می باشند و در نمونه های مورد بررسی مقدار آنها از شمال به جنوب پلایا تغییر چندانی نمی یاید. غلظت فلزات سنگین بر حسب ppm در بیشتر نمونه ها به ترتیب فراوانی شامل منگنز (1040 - 395.5)، استرانسیم (725.76 – 100.4)، نیکل (73.66 - 37)، مس (29.83 – 13.83) و نقره (4.76 – 3.03) است. مقدار نقره، نیکل و استرانسیوم بیش از حد معمول بوده و مقدار مس و منگنز کمتر از حد معمول در خاک های طبیعی می باشد. محاسبه شاخص زمین انباشتگی و فاکتور غنی شدگی نشان دهنده آن است که رسوبات از نظر آلایندگی به عنصر نقره شدیدا آلوده و از لحاظ سایر عناصر غیرآلوده می باشند. غلظت قابل تبادل فلزات رسوبات نسبت به غلظت کل بسیار کمتر است. در غلظت های قابل تبادل میزان ماده آلی نقش مهم تری نسبت به مقدار رس و نوع کانی های رسی ایفا نموده و افزایش آنها باعث افزایش مقادیر تبادلی گردیده است.

به منظور شناسایی میکروفسیل ها، بایوزوناسیون و تعیین سن سازند شوریجه در قسمت باختری کپه داغ خاوری، یک برش چینه شناسی در جنوب حمام قلعه انتخاب و مطالعه شده است. سازند شوریجه در برش چینه شناسی حمام قلعه 953 متر ستبرا دارد و برخلاف دیگر برش های شناخته شده، از پنج واحد سنگی شامل واحد تخریبی - تبخیری زیرین، واحد کربناته زیرین، واحد تخریبی - تبخیری میانی، واحد کربناته بالایی و واحد تخریبی بالایی تشکیل شده است. در این بررسی ها در مجموع 402 مقطع نازک مورد مطالعه قرار گرفته است. بر پایه شناسایی میکروفسیل های موجود و ترسیم انتشار چینه شناسی آن ها، 3 بایوزون در نهشته های مورد مطالعه تشخیص داده شده است. بر این اساس، سن سازند شوریجه در برش چینه شناسی حمام قلعه، کیمریجین پسین؟ - هوتری وین تعیین شده است.

عضو قدیر از بالایی ترین بخش سازند نایبند در منطقه معادن پروده دارای گسترش و رخنمون بسیار خوبی می باشد. منطقه پروده در جنوب غرب شهر طبس، شرق ایران مرکزی قرار دارد. عضو قدیر حاوی ماکروفسیل های گیاهی فراوان و با حفظ شدگی خوبی است. تعداد 24 گونه از 14 جنس متعلق به راسته های اکوئی ستال ها، اسموندال ها، فیلیکال ها، پلتاسپرمال ها، سیکادال ها، بنتیتال ها و کونی فرال ها مورد شناسایی قرار گرفتند. بر اساس انتشار چینه شناسی گونه هایEquisetites arenaceus ,Scytophyllum persicum ,Pterophyllum bavieri ,Pterophyllum aequale  و Nilssoniopteris musafolia سن رتین برای این مجموعه خاطر نشان می گردد. همچنین، بر پایه پراکنش فلور رتین در ستون چینه شناسی، یک بیوزون تجمعی (Assemblage zone I) تشخیص داده شد. این مجموعه گیاهان فسیل موید آب و هوای مرطوب نیمه گرمسیری تا گرمسیری برای زمان رتین در منطقه پروده طبس هستند.