پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1399 | دوره:36 | شماره:1 (پیاپی 78) |تعداد مقالات:6

عوامل مختلفی در پدیده ی کارستی شدن سازندهای کربناته نقش دارند که از مهم ترین آنها عبارتند از: سنگ شناسی، مقدار بارش، ویژگی های چینه شناسی، عوامل ساختاری و توپوگرافی منطقه و در این میان، ویژگی های سنگ شناسی و چینه شناسی اهمیت ویژه ای دارند. در پژوهش حاضر، چهار چشمه ی کارستی مهم با چینه شناسی مختلف شامل چشمه های روانسر، کبوترلانه، دربند صحنه و کاشنبه بررسی شدند. آبخوان تغذیه کننده ی این چشمه ها به ترتیب از آهک های توده ای و ضخیم لایه ی سازند بیستون، آهک های کرتاسه ی اربیتولین دار و توده ای، آهک کرتاسه و آهک مارنی و آهک تله زنگ و واحدهای سنگی آواری سازند امیران تشکیل شده است. آبدهی این چشمه ها و تغییرپذیری آن به طور درخور توجهی به سنگ شناسی سازند های یادشده وابسته است؛ به این تریتب که میانگین آبدهی سالانه ی چشمه های روانسر، دربند صحنه، کاشنبه و کبوترلانه در سال بررسی شده به ترتیب 1932، 462، 166و 771 لیتر بر ثانیه است؛ همچنین ضریب تغییرات آبدهی چشمه های یادشده به ترتیب 07/1، 30/0، 49/0و48/0 و نسبت حداکثر به حداقل میزان آبدهی این چشمه ها به ترتیب 20، 2، 7 و 4 محاسبه شده است. چشمه های روانسر و کبوترلانه سه ضریب و چشمه های دربند صحنه و کاشنبه هرکدام دو ضریب کاهش دبی دارند که به حوضه ی آبگیر و سنگ شناسی آن در این چشمه ها مربوط است. بیشترین حجم ذخیره ی آبخوان ها به چشمه ی روانسر و کمترین به چشمه ی کاشنبه اختصاص دارد؛ آبدهی این چشمه ها مؤید این مطلب است.

تالاب میقان در بخش مرکزی حوزه ی آبخیز اراک، عناصر سنگین ناشی از فعالیت های شهری، صنعتی و کشاورزی را دریافت می کند. در راستای ارزیابی آلاینده های تالاب میقان، 29 نمونه رسوب و خاک از تالاب برداشت، غلظت عناصر سنگین تعیین و با مرجع محلی و مرجع پوسته ی بالایی مقایسه شد. میانگین غلظت آرسنیک 03/4، سرب 13، روی 50، کروم 53، مس 33، نیکل34 و کادمیوم 21/0 میلی گرم در کیلوگرم و در بیشتر نمونه ها کمتر از مرجع بود. ضریب آلودگی و درجه ی آلودگی در تمام نمونه ها برای مس و کروم متوسط و برای سایر عناصر کم بود؛ همچنین شاخص هایی مانند ضریب ریسک اکولوژیک، ضریب غنی شدگی و ضریب زمین انباشت برای تمام نمونه ها درجه ی کم را نشان دادند. شاخص های مرکب نظیر مجموع درجه ی آلودگی، پتانسیل ریسک اکولوژیک و شاخص نمرو برای مجموع عناصر گویای درجه ی کم آلودگی بود. فاضلاب شهری، پساب صنایع و کشاورزی مهم ترین منشأ ورود فلزات سنگین به تالاب میقان محسوب می شوند؛ بنابراین، بایستی اقدامات لازم برای کاهش عناصر سنگین در منابع آلاینده به ویژه فاضلاب شهری در هم جوار با تالاب میقان انجام شوند.

در مطالعه ی حاضر، مدل اکوگروه های اسپورومورفی (Sporomorph EcoGroups: SEGs) و جوامع گیاهی مرتبط با آن و همچنین پالینوفاسیس برای بازسازی پالئواکولوژی سازند دلیچای در برش چینه شناسی اندریه در شمال شرق روستای اندریه، البرز مرکزی استفاده شد. بر اساس اطلاعات مربوط به اکوگروه های اسپورومورفی در رسوبات مطالعه شده، نسبت کم جوامع گیاهی Upland/Lowland و نسبت زیاد جوامع گیاهی Lowland/Coastal + Tidal و درصد کم جامعه ی گیاهی Upland SEG گویای کم بودن نسبی سطح آب دریا در ناحیه ی مطالعه شده و رسوب گذاری در محیط کم عمق است؛ همچنین نسبت زیاد اسپورومورف های warmer/cooler و نسبت کم اسپورومورف های drier/wetter، آب و هوای گرم و مرطوب در زمان تشکیل رسوبات سازند دلیچای در برش چینه شناسی مطالعه شده را نشان می دهد. نتایج ترسیم نمودارهای مربوط به پالینوفاسیس در برش چینه شناسی اندریه نیز محیط ساحلی کم عمق، کم اکسیژن با سرعت رسوب گذاری کم را برای سازند دلیچای معرفی می کنند که به خوبی با نمودارهای اسپورومورفی (SEGs) آن مطابقت دارد.

در پژوهش حاضر، کنودونت های اردوویسین به دست آمده از توالی رسوبی سازند غیررسمی کتکویه در برش چینه شناسی جنوب کوه بنرگ، یال خاوری تاقدیس کلمرد در باختر شهرستان طبس (ایران مرکزی) مطالعه شدند. سازند کتکویه در این برش با ناپیوستگی زاویه دار روی سازند کلمرد (منتسب به نئوپروتروزوئیک) قرار گرفته و خود با ناپیوستگی فرسایشی با واحد های سنگی کربناته ی سازند گچال به سن کربنیفر پوشیده شده است. این سازند در برش یادشده با 8/214 متر ضخامت به سه عضو مختلف شامل عضو ماسه سنگ زیرین، عضو شیل میانی و عضو کربنات بالایی تقسیم می شود. در نمونه های برداشت شده از توالی یاد شده، 6 جنس و 14 گونه ی مختلف از کنودونت های مخروطی و شاخه ای شناسایی شدند که برخی از آنها برای نخستین بار از ایران گزارش می شوند. مجموعه کنودونتی موجود یادآور حضور تجمع های فونی معادل با بایوزون های proteus، elegans-evae و diprion به سن اردوویسن پیشین (ترمادوسین پسین-فلوین) است و از دیدگاه زیست جغرافیای دیرینه با حوضه ی بالتواسکاندیک و آرژانتین قرابت فونی دارد.

در پژوهش حاضر، برش تیل آباد در زون ساختاری البرز شرقی ازنظر زیست چینه نگاری نهشته های گذر دونین-کربنیفر مطالعه و بررسی شد. این برش در 85 کیلومتری شهرستان شاهرود و در کنار جاده ی شاهرود-آزادشهر قرار دارد. بررسی های کنودونتی سیستماتیک حدود 467 متر از نهشته های بالاترین بخش های دونین بالایی و بخش های آغازین کربنیفر زیرین با توجه به بایوزون های استاندارد جهانی به شناسایی 7 بایوزون به شرح زیر منجر شد: Bispathodus aculeatus aculeatus Zone, Bispathodus costatus Zone, Bispathodus ultimus Zone,? praesulcata Zone, ckl, sulcata Zone, typicus Zone, anchoralis-latus Zone گذر دونین-کربنیفر در برش تیل آباد بر یک واحد سنگ آهک بیوکلاستی در آخرین بخش فامنین پسین و یک لایه شیل تیره ی زغالی با ضخامت حدود 3 سانتی متر دارای ورقه های نازک ژیپسی در مرز دونین-کربنیفر منطبق است. نخستین افق های کربنیفر با واحدی از شیل های خاکستری دارای میان لایه های سنگ آهک فسیل دار آغاز می شود؛ این واحد مقادیر فراوانی از مرجان ها و بازوپایان بسیار ریز با حفظ شدگی بسیار خوب متعلق به کربنیفر پیشین دارد. مقایسه ی زیست چینه نگاری برش مطالعه شده با بایوزون های استاندارد جهانی ارائه شده برای گذر دونین-کربنیفر به شناسایی ناپیوستگی هم شیب در این مرز و نبود kockeli Zone از آخرین بایوزون های فامنین پسین منجر شد.

به منظور بازسازی محیط رسوبی دیرینه ی توالی های مارنی انتهای سازند قم، یک برش چینه شناسی سطح الارضی در منطقه ی جنوب زنجان مطالعه شد. این برش در منطقه ی زرین آباد شامل 135 متر توالی های مارنی و آهک رسی مربوط به بخش های انتهایی سازند قم است که روی توالی های کربناته ی ضخیم لایه ی عضو F این سازند قرار گرفته اند. یک واحد ضخیم لایه ی تبخیری به طور ناگهانی روی توالی های یادشده قرار گرفته است که می توان آن را به سازند قرمز بالایی نسبت داد. مطالعه ی 42 مقطع نازک میکروسکوپی از این توالی ها به شناسایی و تفکیک 8 ریزرخساره منجر شد که مجموع این رخساره ها، محیط رسوبی شلف مرتبط با دریای آزاد (Non-rimmed shwlf) شامل زیرمحیط های بخش های دور از ساحل شلف درونی، ریف، شیب قاره، بخش های انتهایی شیب قاره و شلف عمیق را برای این توالی ها پیشنهاد می کند. بررسی نمودارهای فراوانی نسبی آلوکم ها و تغییرات رخساره ای در مجاورت ستون چینه شناسی، چرخه ی نوسان افزایشی و کاهشی سطح آب دریا به طور نسبی در طول ستون چینه شناسی را نشان می دهد؛ این موضوع با نمودار جهانی نوسان های سطح آب دریا در این محدوده ی سنی منطبق است.