پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1390 | دوره:27 | شماره:3 (پیاپی 44) |تعداد مقالات:9

سازند کنگان (تریاس پیشین) به همراه سازند دالان بالایی مهمترین سنگ مخزن گای ایران را تشکیل میدهند. بررسی رخساره های موجود در سازند کنگان نشان می دهد که بطور کلی دو نوع رخساره اوئیدی-گرینستونی و مادستونی-دولومادستونی بیش از 75 درصد از رخساره های این سازند را تشکیل می دهند. بنابراین شناسایی فرایندهای کنترل کننده کیفیت مخزنی در این رخساره ها می تواند کمک زیادی در پیش بینی توزیع خصوصیات مخزنی سازند داشته باشد. در این مطالعه، ابتدا رخساره های میکروسکوپی و محیط رسوبی این دو گروه رخساره ای شناسایی شده و سپس تاثیر فرایندهای مختلف رسوبی و دیاژنزی کیفیت مخزنی رخساره ها با رسم نمودارهای تخلخل-تراوایی توضیح داده شده است. نتایج حاصله نشان می دهد که بهترین زون های مخزنی از رخساره های دانه غالب تشکیل شده اند و انحلال آلوکم ها در این رخساره ها و نیز دولومیتی شدن باعث افزایش خصوصیات مخزنی سازند کنگان شده است. در حالی که سیمانی شدن کلسیتی، انیدریتی شدن و تراکم سبب کاهش کیفیت مخزنی شده اند.

در این مطالعه آنالیز رخساره های سنگی به منظور تفسیر محیط رسوبی و موقعیت تکتونیکی منشا نهشته های سیلیسی-آواری الیگوسن زون بینالود در برش باغشن گچ واقع در شمال نیشابور انجام گرفته است. مطالعات انجام شده منجر به شناسایی 14 رخساره سنگی و 4 عنصر ساختاری در ضخامتی حدود 160 متر شده اند. رخساره های سنگی در 3 گروه دانه درشت (Gmg, Gcm, Gmm, Gh, Gp, Gt)، دانه متوسط(Sh, Sp, ST, Sr, Sm, Sl)   و دانه ریز(Fl, Fm)  دسته بندی شده اند. عناصر ساختاری شناسایی شده شامل ,LV SB و CH می باشند. برمبنای شواهد موجود، محیط تشکیل این نهشته ها محیط رودخانه بریده بریده می باشد. آنالیز پتروفاسیس های ماسه سنگی نشان می دهد که این رسوبات از منشایی با موقعیت تکتونیکی کمان ماگمایی در آب و هوای گرم و خشک سرچشمه گرفته اند. آنالیز جهت جریان قدیمه نشان دهنده جهت جریان شمال شرقی به جنوب غربی برای این نهشته ها می باشد.

سازند ایلام (سانتونین-کامپانین) که یکی از سنگ مخزن های نفتی در حوضه زاگرس است، از رخساره های کربناته تشکیل شده است. در این مطالعه در دو برش سطح الارضی (در تاقدیس کبیرکوه و تاقدیس پیون) و یک برش تحت الارضی (چاه دانان- a) مجموعا 6 میکروفاسیس تشخیص داده شده است. این میکروفاسیس ها در محیط لاگون تا دریای عمیق ته نشین شده اند. تعداد 446 مقطع نازک از این سازند مورد مطالعه پتروگرافی و تعداد 93 نمونه مورد آنالیز ژئوشیمیایی قرار گرفته است. بر اساس مقدار عناصر اصلی و فرعی و ایزوتوپ های اکسیژن و کربن در نمونه های سازند ایلام و مقایسه آنها با نتایجی که توسط محققین مختلف برای ترکیب کانی شناسی آراگونیتی و کلسیتی ارائه شده است، کانی شناسی اولیه مخلوط آراگونیت و کلسیت در مقاطع مورد مطالعه در سازند ایلام تعیین شده است. ایزوتوپ های اکسیژن و کربن همچنین نشان می دهند که این کربنات ها عمدتا تحت تاثیر فرایندهای دیاژنز متائوریکی قرار داشته اند. دمای قدیمه آب دریا در زمان ته نشست کربنات های سازند ایلام با استفاده از سنگین ترین نمونه ایزوتوپ اکسیژن (%-3.60 PDB)، در حدود 28 درجه سانتیگراد محاسبه شده است. مقادیر عناصر اصلی، فرعی و ایزوتوپی در کربنات ها به مینرالوژی آن ها وابسته بوده و مینرالوژی نیز به نوبه خود تحت تاثیر فرایندهای دیاژنزی تغییر می یابد. با مطالعات پتروگرافی به تنهایی نمی توان به مینرالوژی اولیه کربنات ها و نوع فرایندهای دیاژنزی حاکم بر آن ها پی برد، در نتیجه باید از مطالعات عنصری و ایزوتوپی به عنوان مکمل مطالعات پتروگرافی یاری جست. کانی های مختلف کربناته در شرایط دما، شوری و نسبت های مختلف Ca/Mg تشکیل می شوند. همچنین علاوه بر تغییرات عناصر اصلی (Ca, Mg)، عناصرفرعی (Mn, Fe, Na, Sr) و ایزوتوپ های اکسیژن و کربن نیز در آن ها تغییر می یابد.

سازندهای پادها و بهرام در ناحیه شاهزاده محمد به ضخامت 597 متر حاوی پالینومرفهای فراوان از قبیل آکریتارک ها، اسپورها، کیتینو زوآ و اسکلوکودونت می باشند. در این تحقیق تنها گونه های مربوط به آکریتارک و پرا سینوفیتای این دو سازند مورد مطالعه قرار گرفته است. که مهمترین گونه های آن عبارتند از: Chomotriletes vedugensis, Gorgonisphaeridium abstrosum, Gorgonisphaeridium condensum Gorgonisphaeridium sp., Lophosphaeridium deminutum, Maranhites perplexus, Papulogobata annulata, Naivifusa exilis, Stellinium micropolygonale, Stellium comptum, Dictyotidium prolatum, Helosphaeridium microclavatum, Deltotosoma intonsum, Somphophragma miscellum, Tornacia sarjeantii, Veryhachum downiei, … آکریتارک های مذکور قابل مقایسه با نمونه های رسوبات دونین بالایی (فراسنین- فامنین) سایر نقاط ایران از جمله البرز، زاگرس، ایران مرکزی و کشورهای عربستان سعودی، جنوب اروپا، استرالیا، کانادا و شمال آفریقا می باشند. از سوئی دیگر، بر مبنای خصوصیات آکریتارک های موجود، محیط دریایی کم عمق برای تشکیل رسوبات دونین بالایی در ناحیه شاهزاده محمد کرمان پیشنهاد می گردد.

سنگ های دربرگیرنده کانسار سرب و روی معدن ایرانکوه عمدتا سنگ های کربناتی کرتاسه و شیل ژوراسیک است. نهشته های ژوراسیک در منطقه، شامل شیل های خاکستری تیره، شیل زیتونی و ماسه سنگ می باشند که سنگ های کربناتی کرتاسه با دگرشیبی زاویه دار بر روی آن ها قرار می گیرند. کانه زایی عمدتا در نهشته های کربناته صورت پذیرفته ولی به دلیل تمرکز قابل توجه فلزات سنگین در شیل ها، در این تحقیق به بررسی نقش آن ها به عنوان منشا فلزات کانسار پرداخته ایم. در راستای این هدف مطالعه صحرایی، ژئوشیمیایی و بررسی کانی شناسی شیل ها انجام شد. از آنجاییکه سیالات درگیر از شواهد کلیدی برای تعیین منشا کانسار می باشد، با انتخاب و تهیه تعدادی نمونه از کانسار به این موضوع نیز پرداخته شد. نتایج حاصل از تجزیه ژئوشیمیایی جذب اتمی عناصر سرب، روی، نقره و نیکل تغییرات بارزی را در غلظت این فلزات در نقاط گسل خورده، نمونه هایی که کمتر تحت تاثیر محلول های آبگین قرار گرفته اند و یا نواحی دارای کانه زایی نشان می دهد. بر اساس مطالعات میکروترمومتری و رسم نمودار شوری- دمای همگن شدن سیالات درگیر، نمونه های مربوط به این کانسار دمای همگن شدگی بین 100 – 160o C و شوری 22 - 17 درصد وزنی معادل نمک طعام دارد و در محدوده ذخایر سرب و روی تیپ دره می سی سی پی قرار می گیرد. بر اساس این مطالعات سیالات مسبب کانه زایی شباهت زیادی با شورابه های حوضه ای دارند و به نظر می رسد که محتوی فلزات این سیالات با شستشوی شیل های ژوراسیک بالا رفته و در امتداد گسل ها و شکستگی ها صعود کرده و در نهایت این سیالات در اثر مخلوط شدن با آب های جوی بار خود را در آهک کرتاسه به جا گذاشته است.

به منظور پالینواستراتیگرافی سازند چمن بید، از قسمتهای مختلف این سازند در برش الگو نمونه برداری صورت گرفت اما تنها نمونه های قسمت فوقانی دارای پالینومورفهای متنوع و با حفظ شدگی خوب بود. علاوه بر میکروفلورا (اسپورهای ترایلت و منولت دار و پولنها)، پالینومورفهای دیگر شامل داینوفلاژله، اسکلوکودونت، اسپور قارچ، اسپور آلگ و پوسته داخلی فرامینیفرا نیز وجود دارند. در پالینوفلورای مورد مطالعه Corollina، Klukisporites و Cicatricosisporites فراوانی بیشتری نسبت به سایر پالینوفلوراها دارند. بر اساس گسترش چینه شناسی پالینوفلوراهای موجود سه بایوزون بصورت محلی در برش مورد مطالعه شناسایی شد که از پایین به بالا عبارتند از:Assemblage zone A با ظهور Ruffordiaspora australiensis از ابتدای رسوبات مورد مطالعه آغاز می شود، Assemblage zone B با ظهور همزمان Laevigatosporites ovatus و Trilobosporites trioreticulatus مشخص می شود وAssemblage zone C  با ظهور Plicatella sp. آغاز می شود. بر اساس حضور Ruffordiaspora australiensis (با بازه زمانی (Tithonian-Campanian و Ruffordiaspora ludbrookiae (با بازه (Tithonian-Albian زمانی سن برش مورد مطالعه تیتونین پیشنهاد می گردد که با سن ارائه شده بر اساس آمونیتها (تیتونین پیشین برای بخش بالایی سازند چمن بید در برش الگو) مطابقت دارد.

جزیره قشم، بزرگترین جزیره خلیج فارس در منتهی الیه خاوری رشته کوه زاگرس، به موازات ساحل قرار داشته و جزئی از زاگرس چین خورده و زیر پهنه بندرعباس است. واحد های چینه نگاری موجود در این جزیره شامل سری هرمز، سازند میشان، سازند آغاجاری و نهشته های کواترنری است. پادگانه های آهکی دریایی بخش مهمی از مجموعه رسوبات منتسب به کواترنری بوده که معرف تغییرات نسبی سطح آب دریای خلیج فارس در پلیستوسن و هلوسن هستند. با برداشت 40 نمونه از این نهشته ها و مطالعه سنگ نگاری، 10 ریزرخساره کربناته، مادستون، وکستون حاوی فرامینیفرهای بنتیک، پکستون حاوی اویستر، مادستون بیوکلاستی، وکستون بیوکلاستی، پکستون بیوکلاستی، پکستون تا گرین استون بیوکلاستی، پکستون اوولیتی، پکستون اینتراکلاستی و پکستون بیوکلاست ماسه ای متعلق به 5 زیر محیط رسوبی پهنه فراکشندی، بین کشندی، لاگون، سد و کانال های جزرومدی شناسایی شده است. بر اساس تجزیه و تحلیل ریزرخساره ها شرایط محیطی رمپ داخلی با فراوانی کانال های جزرومدی برای این پادگانه ها معرفی گردید. کانی های متشکله این پادگانه ها شامل کلسیت، کوارتز، پلاژیوکلاز، هالیت و کانی های رسی (ایلیت و کلریت) است. مجموعه کانی های فوق نشان دهنده ورود رسوبات از خشکی توسط جریان های رودخانه ای و توزیع توسط جریان های دریایی هستند. مطالعات ژئوشیمی پادگانه های آهکی دریایی جزیره قشم بیانگر میزان شوری پایین، شرایط نیمه احیایی تا احیایی در هنگام رشد گونه های زیستی (مرجان ها، دوکفه ای ها، بریوزوا) تشکیل دهنده این پادگانه ها و ترکیب اولیه کلسیت زیستی پرمنیزیم این نهشته ها بوده است.

با توجه به اهمیت استراکدها در تشخیص محیط دیرینه و سن رسوبات، در این تحقیق استراکدهای موجود در مارن های واحدهای 1 و 3 سازند تاربور در کوه چهل چشمه خرامه مورد بررسی قرار گرفته است. سازند تاربور در این منطقه 712 متر ضخامت دارد و به شش واحد سنگی تفکیک شده است. در این مطالعه تعداد 60 نمونه از مارن های واحدهای 1 و 3 برداشت شده که پس از شستشو و مطالعه نمونه ها تعداد 21 گونه از استراکدها شناسایی شدند که با توجه به مجموعه آنها سن ماستریشتین و محیط رسوبی گرم، پراکسیژن و کم عمق برای این واحدها در نظر گرفته می شود.