تاریخ و تمدن اسلامی
سال:1387 | دوره:4 | شماره:7 |تعداد مقالات:9

یهودیان که به عنوان قومی مهاجر پس از آوارگی های بسیار به حجاز راه یافتند، با حضور چند صد ساله در این سرزمین، آثار سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قابل توجهی بر جای نهادند. در این میان بررسی نحوه سکونت یهودیان در حجاز، به منظور تبیین بعد دیگری از حیات اجتماعی و وضع معیشتی آنان در این سرزمین حایز اهمیت بسیار است. به نظر می رسد علاوه به مال اندیشی اقتصادی و فراست در امور سیاسی، برخورداری از استحکامات اساسی و سکونت در قلاع مستحکم، نقش مهمی در تحکیم مواضع استقرار و موقعیت اجتماعی یهودیان در حجاز داشت. در این مقاله ضمن بررسی نحوه سکونت یهودیان حجاز در مقایسه با اعراب، ساختار و کاربردهای سیاسی – اجتماعی مساکن آنان در این سرزمین، بر اساس منابع تاریخی بررسی و به ترتیب در سه بخش تبیین شده است.

دهقانان (دیهگانان) به عنوان نمایندگان طبقه متوسط در ایران پیش از اسلام، در تحولات درونی جامعه همواره حضوری فعال داشتند و خصوصا در عصر ساسانی به عنوان حلقه ارتباطی میان حکومت مرکزی، اشراف آریایی تبار، موبدان زرتشتی و توده مردم به شمار می رفتند. از آغاز فتوح اسلامی و سپس در طول سده های اول و دوم هجری نقش آنها در تحولات ایران بارزتر گردید، به گونه ای که دهقانان، بخش عمده ای از تحولات اقتصادی و اجتماعی ایرانیان در دوران اسلامی هدایت نمودند و وظیفه حفظ فرهنگ کهن ایرانی و انتقال آن را به نسل های آینده بر عهده گرفتند. در این پژوهش به بررسی نقش دهقانان در فتوح اسلامی پرداخته شده است.

قدرت یافتن عباسیان تحولاتی بنیادین در ساختار حکومت پدید آورد و مشارکت اقوام و ملل مختلف در امور جای انحصارطلبی اعراب را گرفت. این دگرگونی ها، به ویژه نفوذ ایرانیان بر دستگاه خلافت، به رویکرد نخستین خلفا به اخذ و نشر علوم انجامید که در نهضت ترجمه متجلی گردید و این رهگذر زمینه گسترش اندیشه های فلسفی و کلامی فراهم شد، از سوی دیگر این خلفا، خاصه مامون، با انگیزه کسب و جمع اقتدار سیاسی و مرجعیت دینی در نهاد خلافت به حمایت از معتزله برخاست و در زیر لوای صیانت از دین به سرکوب مخالفان پرداخت، اما این حرکت که در توسعه اندیشه های فلسفی و کلامی بسیار موثر افتاد، به دلیل حمایتها و فشارهای حکومتی از آن با عکس العمل اهل حدیث و عامه مردم روبرو شد و با ظهور کلام اشعری و سلطه اهل سنت و جماعت متوقف گردید.

یکی از مهم ترین نهادهای حکومتی در عهد خلافت عباسیان، شرطه بغداد بود، این مقاله می کوشد تا ضمن اشاره به چگونگی شکل گیری این نهاد و برخی از ویژگیهای خاص آن، به انگیزه های جریانها و چهره های مختلف سیاسی برای در اختیار گرفتن نهاد شرطه بغداد، تاثیر صاحبان قدرت و سیاستمداران مختلف بر آن نهاد و بازشناسی سیاستهای ایشان در این راه و نیز زمینه ها و نحوه تاثیر تحولات و رقابتهای سیاسی بر برخی از راهکارهای رایج برای اداره نهاد شرطه بغداد همچون نحوه انتخاب فرماندهی آن و یا حوزه فعالیتها و وظایف آن نهاد، بپردازد.

بندر سیراف با هدف گسترش بازرگانی و امنیت خلیج فارس در دوره ساسانی پدید آمد و به زودی چون ابله اهمیت بسیار یافت. پس از اسلام، خصوصا در قرون سوم و چهارم هجری، زمینه ها و عواملی باعث شدند تا سیراف به بندری طراز اول در خلیج فارس مبدل شود و دوره ای از رونق و شکوفایی را تجربه کند. از این عوامل، تنزل بصره به سبب آشوبهای سیاسی، موقعیت مساعد جغرافیایی سیراف و عمق مناسب سواحل آن، تجارب و تلاش های دریانوردان و تاجران سیرافی و از همه مهمتر عنایت ویژه پادشاهان آل بویه به این بندر و پس کرانه های آن در فارس در خور بررسی است. سیراف در دوره شکوفایی خود با بنادر و مناطق گوناگونی در چین، هند و سیلان، دریای سرخ و آفریقای شرقی و سواحل جنوبی و شمالی خلیج فارس ارتباط بازرگانی موثر منطقه ای و بین قاره ای داشت.

سفینه تبریز مجموعه ای است خطی مشتمل بر 209 عنوان کتاب، رساله، گزیده کتاب، قصیده، منظومه، جدول و نامه که ابوالمجد محمدبن مسعود تبریزی در سال های 723-721 هـ. آنها را گزینش، تلخیص یا تالیف و به خط خویش کتابت کرده است. 12 اثر از این مجموعه را کتاب ها، رساله ها، خلاصه ها، نامه ها و جدول هایی در بر می گیرد که می توان آنها را در زمره تاریخ یا حاوی مواد تاریخی به شمار آورد. در این مقاله ضمن بررسی این آثار به ارزیابی اجمالی آنها پرداخته شده است.

منطقه دابروجا در جنوب شرقی رومانی، از اوایل قرن 15 میلادی تا زمان جنگ استقلال رومانی (1878-1877 میلادی)، بخشی از امپراتوری عثمانی بود و اکثریت جمعیت این منطقه مسلمان بودند. پس از شکست عثمانیها در جنگ 1878 میلادی، این منطقه از امپراتوری عثمانی جدا شد و جزیی از خاک رومانی گردید و از سکنه مسلمان آن، دسته ای با ارتش عثمانی به خاک امپراتوری عثمانی مهاجرت کردند و دیگران، به عنوان یک اقلیت دینی و نژادی، به زندگی خود در رومانی تازه استقلال یافته ادامه دادند. این مقاله می کوشد تا به جنبه هایی از احوال مختلف حیات این اقلیت، از زمان استقلال رومانی تا امروز، بپردازد.