مطالعات شبه قاره
سال:1389 | دوره:2 | شماره:3 |تعداد مقالات:9

در نگاه های استراتژیک ایران شرق به عنوان یک فاکتور تعیین کننده در نظر گرفته می شود. به ویژه که جمهوری اسلامی ایران سالهای اخیر تلاش نموده از بستر همکاری با کشورهای همسایه در جهت تامین منابع ملی و گسترش صلح و امنیت در سطح منطقه سود برد. یکی از کانال های مورد توجه، کشورهای شرق آسیا و شبه قاره می باشد که با ایران دارای اشتراکات فرهنگی بسیاری بوده، از این روی در استراتژی نگاه به شرق می توان در مسیر همگرایی با این حوزه به موفقیت های زیادی نایل آمد بنابر اهمیت این موضوع، ایران تلاش کرده است تا از طرق مختلف روابط دوستانه اش را با این کشورها توسعه دهد. یکی از حوزه هایی که منافع مشترک دو طرف را بیشتر جلوه گر می سازد بحث همکاری در زمینه انرژی است. کشورهایی مانند هندوستان در جهت پیشبرد توسعه صنعتی خود به شدت نیازمند واردات انرژی می باشند. خط لوله صلح که از پاکستان به هندوستان و کشورهای دیگر شرق آسیا امتداد خواهد یافت، می تواند امنیت این کشورها را بیش از پیش به یکدیگر وابسته نماید و در حل و فصل منازعاتی مانند کشمکش های تاریخی پاکستان و هندوستان تاثیرگذار باشد و نقش مثبتی ایفا کند. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی مبتنی بر گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها از منابع کتابخانه ای به رشته تحریر درآمده است .

آخرین دوره رشد و شکوفایی زبان فارسی در سند به امرای تالپور ختم می شود که در قرن سیزدهم هجری قمری در حیدرآباد سند فرمانروایی داشتند و علاوه بر اینکه زبان فارسی زبان رسمی و درباری آنان بود، تالیفات عدیده ای به این زبان از خود بر جای گذاشتند؛ تالیفاتی که در شمار آخرین آثار بازمانده فارسی در پاکستان محسوب می شود.یکی از این آثار مناقب علوی است که در مناقب و فضایل امیر مومنان حضرت علی (ع) در حیدرآباد سند نگاشته شده است. این کتاب از چند جهت حایز اهمیت است: اول اینکه به زبان فارسی است و از نظر ادبی درخور توجه است، ارزش معنوی و دینی دارد و از همه مهم تر شنیدن مناقب آن حضرت از زبان حاکم پاکستانی به زبان فارسی، تازگی دارد و قابل ملاحظه است. این نسخه به قلم توانای میر حسین علی خان تالپور نوشته شده است و در زمره جامع ترین و کامل ترین آثاری است که بطور یکدست و یکنواخت به فضیلت مقام و شان مولای متقیان پرداخته است.به لحاظ زبانی، نویسنده با تلفیق خصوصیات زبانی سبک خراسانی، فنی، واژگان رایج در بین فارسی زبانان در سند، استفاده از واژگان هندی و سندی به ایجاد سبک خاصی دست یافته است که در قرن سیزدهم قمری آن هم در شبه قاره، قابل توجه است. از جهت ادبی نثر، این کتاب به خصوص در دیباچه و توصیفات مربوط به حضرت علی (ع) مزین به انواع آرایه های ادبی از تشبیه، استعاره، کنایه، تلمیح، سجع، ترصیع و ... است. هر چند کاربرد آرایه ها، کلیشه ای و تکراری است؛ اما در مجموع به ایجاد نثری تقریبا هنری و زیبا منجر شده است.مناقب علوی به صورت نسخه خطی منحصر به فرد در گنجینه شخصی تالپوران نگهداری می شود و هنوز به زیور طبع آراسته نگردیده است. این اثر مجموعا دارای 1760 صفحه می باشد که به نثر فارسی و خط نستعلیق تحریری نوشته شده است. معرفی و بررسی این اثر به لحاظ زبانی و ادبی، موضوع این مقاله است.

در این پژوهش چگونگی «عرفان در مطلع الانوار امیر خسرو دهلوی» بررسی شد و به این سوالات پاسخ داده شد: حضور الفاظ و اصطلاحات صوفیانه در مطلع الانوار چگونه است؟مقامات و احوال در آن چگونه مطرح شده و به چه معنی به کار رفته است؟ در این پژوهش ابتدا عناصر عرفانی مطلع الانوار جستجو و پس از طبقه بندی آن ها به مقامات و احوال و تفکیک کاربرد حقیقی و مجازی آن ها؛ با سایر اصطلاحات کتاب های عرفانی، مقایسه اجمالی انجام شد. پس از انجام پژوهش این نتیجه به دست آمد که مطلع الانوار یک کتاب اخلاق عرفانی است و اصطلاحات عرفانی فراوانی در آن، به شکل حقیقی و مجازی به کار رفته است. اصطلاحات عرفانی که در معنی اصطلاحی خود به کار رفته است، عبارت است از:دسته اول: مقامات طلب، فقر، توکل و رضا، و احوالی مانند عشق، شوق و فنا. دسته ی دوم: اصطلاحات عرفانی که در معنی مجازی به کار رفته است. گذشته از این ها امیر خسرو به عناصر تربیتی صوفیه هم اشاره کرده است مانند اخلاص، همت، قناعت، پیروی از پیر و آدابی مانند خلوت.همچنین در این کتاب از معرفت خداوند و آموزه های اخلاقی-عارفانه فردی و اجتماعی نیز سخن رفته است و در این پژوهش به اشاره و ارایه ماخذ آن ها اکتفا می شود. لازم به ذکر است این پژوهش با حمایت معاونت پژوهشی دانشگاه الزهرا صورت گرفته است و بدین وسیله از آن حوزه محترم سپاسگزاری می شود.

آثار و تعابیر عرفانی به دلیل امکان ایجاد تحول و دگرگونی در چگونگی ارتباط آدمی با دنیای پیرامون، اشیا و فرآیند های بیرونی و بازآفرینی حقایق هستی، بستری مناسب جهت ایجاد معنا و تفاسیر معنوی به شمار می آید. به بیان دیگر این دسته از آثار مکتوب گذرگاهی است از دنیای واقعی به جهان آرمانی. تحول، صیرورت و پایگاهی برای گذشتن و فرارفتن به سوی مدینه غایات و وصول به مرحله ای از معنویت و عرفان که نه عقل را از آن خبر است و نه حس را بدان راه است. یکی از آثاری که در همین راستا به رشته تحریر درآمده، کتاب «دقایق المعانی» تالیف «سیدمحمد بن جعفر حسینی مکی» از مولفان قرن نهم است.موضوع نسخه، بحث و بررسی پیرامون «علم بدایت و نهایت، توحید و وحدت، مشیت و قدرت و صفات حق، نور اصل و اسرار آن، ماهیت و احکام ایمان، اسرار کلام اله، وصول به حق، احکام ولایت، اسرار عشق و ... با بهره گیری از بیانی ادیبانه و عرفانی» است.نثر کتاب در اکثر موارد پیرو سبک «مرسل عالی» است؛ اما در مواردی نیز به اغلاق و تعقید سوق می یابد.در این مقاله، بررسی ادبی و محتوایی نسخه، ابواب و فصول آن، ویژگی های زبانی و ارزش های ادبی و ... مورد نظر بوده است.هدف از این تحقیق، احیای یکی از ذخایر مکتوب قرن نهم به عنوان بخشی از پیشینه فرهنگی، ادبی و عرفانی این سرزمین است؛ از این رو انجام پژوهشی درخور و مستقل در این زمینه، ضروری به نظر می رسید. با توجه به تک نسخه ای بودن متن، روش «تصحیح قیاسی» مدنظر قرار گرفت. علاوه براین محتوای عرفانی، ادبی و سبکی نسخه به روش «تحلیل محتوا» مورد بررسی واقع شد.

از دوره ساسانی تاکنون 33 نقش برجسته در مناطق مختلف ایران: سلماس، شهر ری، تاق بستان، برم دلک، بیشاپور، تنگ قندیل، سرمشهد، فیروزآباد، گویوم، دارابگرد، نقش بهرام، نقش رجب و نقش رستم و نیز یک نقش برجسته در شمال افغانستان، در محلی موسوم به «رگ بی بی» واقع در ده کیلومتری جنوب شهر پل خمری(Khomri)  شناسایی شده و از سوی کاشفان و محققان داخلی و خارجی به طرق گوناگون مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند.نقش برجسته مورد بحث در این نوشتار که در 23 کیلومتری غرب شهرستان کازرون و بر سینه صخره سمت راست تنگ چوگان بیشاپور حجاری شده است، یکی از پر بحث ترین و جنجالی ترین نقش برجسته های ساسانی است که متاسفانه علی رغم مطالعات و تحقیقاتی که تاکنون در مورد آن انجام گرفته، تعلق و هویت واقعی آن هنوز به طور دقیق روشن نشده و محتوای تاریخی آن نیز هم چنان در پرده ای از ابهام باقی مانده است.در این مقاله، ضمن آوردن نظرات محققان مختلف پیرامون شخصیت اصلی و محتوای تاریخی نقش برجسته مذکور و نقد و بررسی هر یک از آن نظرات، سعی می شود تا با استناد به شواهد باستان شناختی و قراین تاریخی ثابت شود که نقش برجسته مورد بحث متعلق و مربوط به دوران بهرام دوم (293 - 276 م.) پنجمین پادشاه ساسانی است و محتوای تاریخی آن نیز مبین پیروزی بهرام دوم بر هرمزد «شاه سکستان، هند تا کرانه های دریا» است که به سال 283 میلادی به وقوع پیوسته است.

سرزمین سند از قرن ششم ق.م تا قرن دوم میلادی پذیرای اقوام ایرانی و یونانی بود که این سرزمین حاصلخیز را یکی پس از دیگری به تصرف خود در آوردند. هر یک از این اقوام، سعی نمودند تا پس از استقرار در منطقه، مظاهر تمدنی و دینی خود را به نوعی در آنجا گسترش دهند. از بارزترین عناصر فرهنگی اقوام بیگانه در منطقه سند می توان به شهر باستانی تاکسیلا اشاره نمود که توسط یونانی ها و بر اساس سبک شهرسازی آنان بنیاد گذاشته شد. پس از یونانی ها، اقوام سکایی (هند و سکایی و هند و پارتی) این شهر را به عنوان پایتخت برگزیدند. سکاها ضمن پیروی از عناصر معماری، هنر و شهرسازی یونانیان، برخی از عناصر ایرانی را نیز به آن افزودند. چنان که معبد جندیال، واقع در دروازه شمالی تاکسیلا دارای شکلی ترکیبی از عناصر معماری یونانی و ایرانی گردید. در این مقاله سعی شده است تا ضمن بررسی معماری این معبد، تاثیر و میزان نفود عناصر یونانی و ایرانی در آن مشخص گردد و آنگاه بر اساس مدارک و شواهد تاریخی و باستان شناسی، تعلق آن به کیش مذهبی مربوط به آن و نوع مراسمی که در آن جا برگزار می گردید، روشن شود.

توسعه به مفهوم تحول کیفی و گذار از دوره ای به دوره دیگر، مستلزم ایجاد تغییر همه جانبه در ابعاد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ... است. توسعه، فرایندی در هم تنیده و دارای ابعاد گوناگونی است. توسعه جهان آینده، مبتنی بر اقتصاد دانش محور به زودی فراگیر شده و شکل جدیدی از رفتارهای مدرن اقتصادی را در جامعه بشری به وجود خواهد آورد. این مقاله با بیان توصیفی و روش کتابخانه ای سعی دارد ضمن تبیین جایگاه و اهمیت دانش پایگی اقتصاد و نقش آن در حصول توسعه پایدار روند رو به بهبود و حرکت در مسیر توسعه هند را مورد بحث قرار دهد که می تواند به عنوان الگویی ارزشمند و قابل انجام برای رسیدن به توسعه در نظر گرفته شود. از جایی که در این تحقیق می خواهیم وجود رابطه بین دانش پایگی و توسعه پایدار را توصیف کنیم، روش تحقیق همبستگی می باشد. با بررسی وضعیت هند به عنوان یک الگوی موفق در سال های اخیر در زمینه دانش پایگی، معلوم می شود که این کشور راه درستی را انتخاب نموده و در این زمینه به موفقیت های چشم گیری دست یافته است که اگر ایران نیز اتخاذ چنین برنامه هایی را در دستور کار خود قرار دهد، دست یابی به این مهم امری ممکن و قابل حصول خواهد بود.