مطالعات شبه قاره
سال:1391 | دوره:4 | شماره:10 |تعداد مقالات:8

سیکهیزم، آئینی که تا به امروز برای ادامه اندیشه ها و تفکرات بنیانگذارش، در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تلاش فراوان می نماید و توانسته است نه تنها در هند بلکه در سایر ملل، جایگاه دینی و اجتماعی را برای گسترش این دین باز نماید، چرا بر خلاف سایر آئین های هند، تا به امروز سیکهیزم به عنوان دینی بزرگ شناخته شده است؟ اگر نگاهی به ادیان هند داشته باشیم، به راحتی در یک مقایسه تطبیقی می توان به این موضوع پرداخت که بررسی جنبه های تاریخی-اجتماعی و اعتقادات دینی هندوئیزم، جاینیزم و بودیزم نشان می دهند که تفکرات این ادیان در شکل گیری ساختار دینی سیک در جنبه های مختلف موثر بوده است. اعتقاد به چهار باور بنیادی یعنی طبقات، خدایان، کتاب مقدس و سمساره یا تناسخ درادیان بزرگ هند، تفکر جدیدی را در باورهای مردم هند گشود که ما امروز آن را به عنوان دین سیک در جهان می شناسیم. در این مقاله تلاش شده است تا با نگاهی به تاریخ تفکر دینی و اعتقادات ادیان بزرگ، تحولات این دین را در مقایسه با سایر ادیان مورد بررسی قرار دهیم.

مقاله حاضر به بررسی تشبیه و طبقه بندی انواع آن در دیوان سعید خان مولتانی می پردازد. نمایاندن ارزش ادبی و هنری هر اثر منوط به زیبایی شناسی آن است؛ تشبیه علاوه بر اینکه از ارکان مهم و اساسی علم بیان محسوب می شود؛ بررسی و تحلیل انواع آن از نظر ساختار و محتوا می تواند بیانگر سبک و زبان خاص شاعر نیز باشد. از این روی بررسی اثر سعید خان مولتانی، از منظر کاربرد تشبیه می تواند راهگشایی برای علاقه مندان به آثار ادبی جهت فهم بهتر شعر و زیبایی های شعری ایشان باشد.در این مقاله با استفاده از اطلاعاتی که از تحلیل دقیق و کامل تشبیهات در دیوان سعید خان به دست می آید، بسامد کاربرد تشبیه در شعر شاعر مشخص خواهد شد تا گرایش شاعر به این تمهید هنری و نقش آن در وجهه ادبی سخن او آشکار گردد. نتیجه کلی این تحقیق رویکرد شاعر به تشبیه در نمایش عاطفه است که از ویژگی های سبک خراسانی می باشد.

هند در عهد سلطنت خاندان تیموری، مهد پرورش شاعران فارسی بوده است. گروهی از شاعران، در همان روزگار از ایران به آن دیار رفته و همان جا مانده و در گذشته اند. شهرت برخی فراگیر است، اما جمعی نیز کمتر شناخته شده اند.طغرای مشهدی یکی از این شاعران سخنور است که متاسفانه تقریبا گمنام مانده است. او از شعرای توانای سبک هندی در قرن یازدهم هجری است که در عهد شاه جهان (جل. 1037 ﻫ.ق- عزل 1068 ﻫ.ق) در هند زیسته و در ملازمت شاهزاده مراد بخش بوده است. اواخر عمر را در کشمیر گذرانده و در همان جا فوت کرده و به خاک سپرده شده است. او در شعر و نثر، چیره دست بوده و در آثار خود، واژه های هندی را بسیار به کار گرفته است. طغرا شاعری مضمون آفرین بوده؛ ولی با این همه بلندپروازی، به آوازه ای درخور، نرسیده است. در تحقیق حاضر، به معرفی او و آثار وی بویژه نسخه خطی دیوانش می پردازیم. در این مقاله به معرفی دو نسخه خطی طغرا و همچنین ارتباط وی با شبه قاره هندوستان التفات شده است. روش تحقیق در این مقاله به شیوه موضوعی است و ضرورت این پژوهش، کمک به شناخت بیشتر سبک هندی و برهه ای از تاریخ و فرهنگ شبه قاره هندوستان است.

میرزا عبدالقادر بیدل (1054-1133) از شاعران نامدار هندوستان و در ردیف امیرخسرو دهلوی و غالب دهلوی است. شاید در گوشه و کنار کتابخانه ها، موزه ها و کتابخانه های شخصی هند، بیش از هزار نسخه خطی از آثار منظوم و منثور بیدل وجود داشته باشد. در این مقاله سعی خواهد شد گوشه ای از این نسخ که در کتابخانه و موزه علوم شرقی شهر حیدرآباد نگهداری می شود، به اختصار معرفی شود.لازم به ذکر است که در همین کتابخانه نسخه ای از غزلیات بیدل وجود دارد که بیدل با دستخط خود در حواشی آن، بعضی از غزل ها را نوشته است و از این نظر جزو نسخه های بسیار ارزشمند غزلیات بیدل است. در این مقاله فقط به معرفی نسخه های آثار منظوم شاعر پرداخته می شود؛ اما علاوه بر آثار منظوم، آثار منثوری نیز در این مجموعه هست که در مقاله دیگری معرفی خواهد شد.

نظام کاست به عنوان نظام روابط اجتماعی، قرن ها است که یکی از مسائل مهم اجتماعی در جامعه هند به شمار می آید. در خصوص منشا، خصوصیات و نقش آن در جامعه هند، گمانه زنی ها، بحث ها و توضیحات بسیاری مطرح شده است. این ادعا وجود دارد که این نظام، ایدئولوژی فراگیری است که روابط دیگر را در جامعه کنترل می نمای و در واقع انگاره اصلی آن، ریشه در سلسله مراتبی دارد که بر اصل «پاکی» و «آلودگی» استوار است.هدف این مقاله بررسی نظام کاست در هند و بررسی اجمالی مشکلات و معضلات ناشی از آن است. ضرورت پرداختن به این مساله بر کسی پوشیده نیست؛ چرا که بسیاری از نابرابری های اقتصادی و اجتماعی این کشور، از همین نظام بر می آید. روش تحقیق این مقاله، اسنادی-کتابخانه ای است.در بخش های مختلف این مقاله علاوه بر بحث در خصوص نظام کاست در دوره های باستان، قرون وسطی و دوره استعمار انگلیس، به تعریف کاست، پویایی کاست، کاست به عنوان یک ایدئولوژی، کاست و طبقه و تغییرات در این نظام خواهیم پرداخت.

مقاله پیش رو، جستار و درنگی در آرا و احوال ابوالبرکات منیر لاهوری، نظم پرداز و نثر نویس توانای قرن یازدهم، در سرزمین هند است، وی بانگاهی نقادانه به سبک هندی و با بهره گیری از پیشینیان سخن، آگاهانه از سبک هندی رویگردان شد و برای نخستین بار، از فارسی زبانان ایرانی الاصل که با پیروی از طرز تازه، موجد و مروج سبک هندی بودند، به سختی انتقاد نمود و برای نشان دادن توانمندی زبان اربابان سخن، دو قرن زودتر از قائم مقام فراهانی، نثر خود را در سرزمین هند در مسیر سادگی و سره نویسی مبتنی بر ارزش های زبانی و بلاغی قرار داد؛ افزون بر این از منیر به عنوان حلقه گمشده نهضت ساده نویسی می توان یاد کرد؛ این جنبش ادبی که از قرن دهم با ابوالفضل علامی در سرزمین هند آغاز گردید، با قایم مقام فراهانی در آغاز قرن سیزدهم در ایران به اوج رسید. این پژوهش بر اساس مطالعات راهبردی کتابخانه ای و با رویکرد مقایسه، تحلیل و مقابله نسخ خطی آثار منثور منیر، در ایران و هند انجام گرفته است؛ این آثار شامل منشات، رقعات، مناظرات دیباچه ها و متن تاریخی-ادبی کارستان است.

آنچه از گذشتگان به صورت نسخه های خطی برای ما باقی مانده، هر کدام گنجینه ای است که باید در حفظ، احیا و شناسایی آن کوشید. با وجود آن که در سال های اخیر، سعی فراوانی در شناسایی و معرفی این گنجینه های نفیس صورت پذیرفته؛ ولیکن هنوز راه نرفته بسیار است؛ چرا که هنوز دواوین شعری و متون منثور فراوانی در گوشه و کنار کتابخانه ها، در زیر غبار نسیان و فراموشی است. یکی از این آثار مجهول القدر و ارزنده، دیوان شاعری ناآشناست با عنوان سید محمد فرزند میرزا صدرا، متخلص به حسرت مشهدی، شاعر فارسی گوی شبه قاره در نیمه دوم سده یازدهم هجری که نسخه اصلی دیوان این شاعر به خط خود شاعر است و در سال 1144 هجری قمری کتابت گردیده و در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می شود. این پژوهش بر آن است تا برای نخستین بار به معرفی این شاعر و مضامین شعری دیوان وی، بر اساس نسخه مذکور بپردازد.