پژوهش های خاک
سال:1388 | دوره:23 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

به منظور بررسی کارایی ارقام مختلف غلات در جذب و مصرف فسفر (فسفر کارایی ارقام) در سال 1385 آزمایشی گلخانه ای به صورت فاکتوریل با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در خاکی با فسفر قابل دسترس پایین (Polsen£5mg/kg) و فسفر کل 1260mg/kg در موسسه تحقیقات خاک و آب اجرا گردید. در این آزمایش 17 رقم غلات شامل 8 رقم گندم نان (Triticum aestivum L.) 3 رقم گندم دوروم (Triticum durum L.)، 3 رقم جو (Hordeum vulgare L.)، 1 رقم چاودار (Secale cereale L.)، 1 رقم جو دو سر(Avena sativa L.)  و 1 رقم تریتیکاله (Triticosecale L.)، در دو سطح فسفر (0 و 84mg/kg) در سه تکرار با هم مقایسه شدند. ارقام از لحاظ تعداد پنجه، غلظت فسفر در اندام هوایی، فسفر کل گیاه و وزن خشک اندام هوایی در سطح %1 تفاوت معنی دار نشان دادند. از شاخص عملکرد نسبی اندام هوایی بعنوان شاخص کارایی فسفر استفاده گردید که به طور میانگین 0.71 به دست آمد و از 0.42 تا 0.97 به ترتیب مربوط به لاین جو (M-80-16) و رقم گندم نان (آزادی) تغییر کرد. میانگین غلظت و جذب کل فسفر در اندام هوایی به ترتیب 0.19 درصد و 13.24mg/pot در شرایط بدون مصرف فسفر و 0.47 درصد و46mg/pot  در حالت مصرف فسفر بدست آمد. در شرایط کمبود فسفر بالاترین میزان جذب فسفر 20.15mg/pot مربوط به رقم یا واروس و کمترین آن  5.85mg/potمربوط به لاین جو (M-80-16) بود. جو دوسر بازای واحد فسفر جذب شده بالاترین عملکرد را تولید کرد لذا از لحاظ کارایی مصرف فسفر در داخل گیاه برترین رقم بود. اما از لحاظ میزان نسبی کل جذب فسفر ارقام آزادی و یاواروس به ترتیب با 0.45 و 0.43 در صدر بودند. شاخص کارایی با میزان کل فسفر جذب شده همبستگی مثبت و معنی دار در سطح 1 درصد (r=0.66**) ولی با غلظت فسفر در گیاه همبستگی معنی داری نشان نداد.

آزمایش ارزیابی تاثیر روش های کاربرد کود نیتروژن بر روند رشد گندم آبی در استان لرستان به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار طی سال زراعی 85-1384 در شهرستان خرم آباد اجرا شد. کود پایه نیتروژن در سه سطح (بدون کود پایه، کاربرد نواری و پخش سطحی) کرت اصلی و کود سرک در شش سطح (1- تیمار پخش سطحی یک مرحله ای در زمان پنجه زنی 2- پخش سطحی دو  مرحله ای در مجموع به میزان دو سوم تیمار پخش یک باره در زمان پنجه زنی و قبل از ظهور سنبله 3- محلول پاشی دو مرحله ای همراه علف کش ها در مرحله پنجه زنی و قبل از ظهور سنبله 4- محلول پاشی دو مرحله ای در زمان پنجه زنی و قبل از ظهور سنبله 5- پخش سطحی در مرحله پنجه زنی به میزان دو سوم تیمار پخش یک باره به همراه محلول پاشی پیش از ظهور سنبله و 6- محلول پاشی سه مرحله ای در زمان های پنجه زنی، قبل از ظهور سنبله و شیری بودن دانه) کرت فرعی آزمایش را تشکیل دادند. یک سوم مقدار کود نیتروژن توصیه شده بر اساس آزمون خاک به کود پایه اختصاص داده شد. بافت خاک محل آزمایش سیلتی ـ کلی ـ لوم بود. مقدار مصرف کود در روش نواری دوسوم مقدار کود مصرفی در روش پخش سطحی بود. حداکثر وزن خشک برگ برآوردی برای تیمار بدون کود پایه نیتروژن 30 درصد کمتر از میانگین حداکثر وزن خشک برگ برآوردی برای تیمارهای کاربرد نواری و پخش سطحی کود پایه نیتروژن بود. کاربرد نواری و پخش سطحی کود پایه نیتروژن در مقایسه با شاهد بدون آن به ترتیب سبب افزایش 46 و 64 درصدی وزن برگ تک بوته گندم شد. کاربرد کود پایه نیتروژن به صورت نواری یا پخش سطحی موجبات افزایش حدودا 31 درصدی وزن خشک ساقه تک بوته گندم را فراهم آورد. حداکثر وزن ساقه تک بوته به تیمار پخش سطحی به میزان دوسوم تیمار پخش یک باره در مرحله پنجه زنی به علاوه محلول پاشی در مرحله ظهور سنبله گندم مربوط بود؛ که حدود 27.6 درصد بیشتر از وزن خشک ساقه تک بوته برای تیمار پخش یک باره کود سرک بود. تعداد پنجه گندم برای تیمارهای پخش سطحی و کاربرد نواری کود پایه نیتروژن به طور معنی داری بیشتر از تعداد پنجه مربوط به تیمار فاقد کود پایه نیتروژن بود. میانگین تعداد پنجه برای تیمارهای دارای کود پایه 20.5 درصد بیشتر از تعداد پنجه تیمار فاقد کود پایه نیتروژن بود. تیمار پخش سطحی کود سرک نیتروژن به میزان دوسوم تیمار پخش یک باره در مرحله پنجه زنی به علاوه محلول پاشی در مرحله ظهور سنبله گندم دارای بیشترین تعداد پنجه و بیشترین وزن برگ پرچم بود.

به منظور بررسی تاثیر مقادیر متفاوت روی و سطوح مختلف شوری بر پارامترهای رشد و ترکیب شیمیایی دانهال های پسته رقم قزوینی، یک آزمایش فاکتوریل با دو فاکتور، شامل شوری در پنج سطح (0، 800، 1600، 2400 و 3200 میلی گرم در کیلوگرم خاک از منبع کلرید سدیم) و روی در چهار سطح (0، 10، 5 و 15 میلی گرم روی در کیلوگرم خاک از منبع سولفات روی) در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در گلخانه اجرا شد. نتایج  نشان داد که افزایش شوری خاک موجب کاهش شدید و معنی دار پارامترهای رشد گردید، به طوری که تیمار 3200 میلی گرم کلرید سدیم در کیلوگرم خاک موجب کاهش میانگین وزن خشک اندام هوایی، ریشه، ارتفاع گیاه و سطح برگ به ترتیب به میزان 33، 76، 14 و 35 درصد نسبت به شاهد گردید. همچنین در این سطح شوری کاربرد 10 میلی گرم روی در کیلوگرم خاک میانگین پارامترهای ذکر شده را به ترتیب 20، 71، 31 و 41 درصد افزایش داد. افزایش شوری خاک موجب کاهش معنی دار غلظت عناصر روی و کلسیم به ترتیب به میزان 48 و 30 درصد و افزایش بیش از هفت برابری غلظت سدیم در اندام هوایی شد. در ریشه بر عکس اندام هوایی با افزایش شوری غلظت روی از 17.56 در شاهد به 21.27 میلی گرم بر کیلوگرم در بالاترین سطح شوری رسید. غلظت کلسیم در اندام هوایی نیز تا سطح سوم شوری حدود 30 درصد افزایش یافت، لیکن با افزایش بیشتر شوری کاهش معنی دار حاصل کرد. کاربرد روی غلظت عناصر روی و کلسیم را در اندام هوایی به ترتیب حدود 60 و 34 درصد افزایش و غلظت سدیم در ریشه را حدود 20 درصد کاهش داد. شوری همچنین موجب کاهش معنی دار K/Na و Ca/Na در اندام هوایی و ریشه شد، لیکن کاربرد 10 میلی گرم روی در کیلوگرم خاک در سطح دوم شوری، نسبت  Ca/Naدر اندام هوایی را حدود دو برابر افزایش معنی دار داد ولی بر نسبت K/Na تاثیر معنی داری نداشت.

عارضه پژمردگی و خشکیدگی خوشه خرما در چند سال اخیر مهمترین معضل تولیدکنندگان خرمای ایران بوده است و کاهش رطوبت نسبی و افزایش دما را از علل اصلی وقوع این عارضه می دانند. یون کلسیم صدمات ناشی از تنش های محیطی در گیاه را کاهش می دهد ولی این یون در گیاه به کندی حرکت می کند. افزایش غلظت شیره سلولی به کمک تزریق به موقع کلسیم می تواند مقاومت سلولها را در برابر افزایش ناگهانی درجه حرارت بالا برده و از آسیب دیدن میوه ها جلوگیری کند. به منظور بررسی تاثیر تزریق نمک های کلسیم به تنه نخل مضافتی بر شدت این عارضه طرحی در قالب بلوک های کامل تصادفی با 7 تیمار: شاهد، تزریق محلول های اشباع سولفات کلسیم، یک درصد نیترات و کلرور کلسیم در دو زمان نیمه اول اسفند و نیمه اول اردیبهشت در چهار تکرار که هر درخت یک کرت آزمایشی را تشکیل می داد در دو باغ که سابقه آلودگی با این عارضه را داشتند از اسفندماه 1381 در منطقه جیرفت به مرحله اجرا درآمد. تزریق با استفاده از تزریق کننده هیدرولیکی (تزریق با فشار بالا) انجام شد. نتایج نشان داد که از نظر تاثیر تیمارها بر میزان خسارت عارضه 3 گروه وجود دارد گروه اول تیمار شاهد (%76.3) همراه با تیمارهای تزریق کلرید و سولفات کلسیم می باشد. یعنی تزریق این دو نمک در زمان های ذکر شده تاثیری در جلوگیری از شدت عارضه نداشته است. گروه دوم تیمار تزریق نمک نیترات کلسیم در نیمه اول اسفندماه است که به طور معنی داری نسبت به گروه اول باعث کاهش شدت عارضه شده است (%48.5) کمترین میزان خسارت عارضه در گروه سوم یعنی تیمار تزریق دو مرحله ای نیترات کلسیم مشاهده شده است (%38.5). بین میانگین میزان کلسیم برگ و شدت عارضه در یکی از محل های اجرای طرح همبستگی معنی داری (R=-0.8**) بدست آمد. استفاده از تکنیک تزریق با فشار بالا باعث افزایش غلظت کلسیم در برگ و دم خوشه گردید که نشان می دهد تحت شرایط مشابه با این آزمایش این تکنیک روشی مناسب جهت استفاده از عناصر غذایی در نخل می باشد.

اندازه گیری گنجایش تبادل کاتیونی خاکها، CEC، که از خواص شیمیایی مهم تاثیرگذار بر سایر خواص فیزیکی، هیدرولیکی، حاصلخیزی و بیولوژیکی خاک می باشد، با وجود ضروری بودن، بسیار پرهزینه و وقت گیر است. استفاده از برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی که با سهولت و هزینه کمتر اندازه گیری می شوند، می تواند در پیش بینی گنجایش تبادل کاتیونی موثر باشد. هدف از این تحقیق ایجاد یک تابع انتقالی مناسب برای برآورد گنجایش تبادل کاتیونی خاکهای استان گیلان با استفاده از توزیع اندازه ذرات، درصد کربن آلی و pH می باشد. برای این تحقیق از 1676 داده مربوط به خاکهای استان گیلان از بانک اطلاعات آزمایشگاه شیمی خاک موسسه تحقیقات برنج کشور استفاده گردید. 1260 داده به عنوان داده های آموزشی (برای ایجاد مدل) و 416 داده به عنوان داده های آزمونی (برای ارزیابی اعتبار تابع) مورد استفاده قرار گرفتند. با استفاده از روش رگرسیون چندگانه، متغیرها به روش گام به گام پیشرو گزینش و وارد مدل شدند. مدل ایجاد شده  (15.524+0.32Clay+7.863OC0.5-1.453pH=CEC) با بقیه مدلهای منتشر شده در منابع مقایسه و با توجه به بالاتر بودن ضریب تبیین تعدیل شده(R2adj)  و کمتر بودن مقادیر آماره های ME و RMSE، به عنوان مدل برتر انتخاب شد. نتایج نشان داد که متغیرهای رس، کربن آلی و pH، 42.8 درصد از تغییرات CEC را توجیه می نمایند و در این میان با توجه به ضریب b نقش رس بیشتر از بقیه متغیرها است.

به منظور بررسی شکلهای مختلف شیمیایی روی (Zn) باقیمانده ناشی از کاربرد کود سولفات روی، 40 نمونه خاک از عمق 0-30 سانتی متری از اراضی شرق مازندران تهیه و از بین آنها تعداد 20 نمونه خاک که از نظر خصوصیات فیزیکو شیمیایی، بخصوص از نظر روی و فسفر قابل استفاده متفاوت بوده اند، انتخاب گردید. در یک آزمایش، اثر روی بر شکل های مختلف شیمیایی به صورت فاکتوریل (20×2) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و با سه تکرار شامل دو سطح روی (0 و 10 میکروگرم در گرم به صورت ZnSO4.7H2O) و در 20 خاک مورد بررسی قرار گرفت. برای جداسازی شکل های مختلف شیمیایی روی در بخش های تبادلی، جذب سطحی شده، آلی، کربناتی و سولفید یا تتمه به ترتیب از عصاره گیرهای 0.5M KNO3، XH2O، 0.5M NaOH، 0.05M Na2EDTA و4M HNO3  استفاده شد. غلظت روی با استفاده از دستگاه جذب اتمی وICP-AES  اندازه گیری شد. نتایج بدست آمده نشان داد که غلظت روی عصاره گیری شده با عصاره گیر  KNO3(تبادلی)، بسیار ناچیز بود. مقدار روی کل خاک (روی بومی) از 49.3 تا 84 میکروگرم در گرم خاک (با میانگین 63.4 میکروگرم در گرم) متغییر بود. شکلهای مختلف شیمیایی روی بومی در خاک های مورد مطالعه به ترتیب زیر تعیین گردید: تبادلی> جذبی> آلی>کربناتی>>> تتمه بخش عمده روی کاربردی به شکلهای شیمیایی تتمه و کربناتی تبدیل گردیده به نحوی که 40.4 و 30.9 درصد از روی کاربردی به ترتیب وارد بخش تتمه و کربناتی گردید. مقدار تبدیل روی اضافه شده به شکلهای شیمیایی در خاک های مختلف در سطح 10 میکروگرم روی در گرم خاک به صورت زیر بوده است: تبادلی>جذبی>آلی>کربناتی>تتمه.

توزیع پذیرفتاری مغناطیسی (c) و میزان ترکیبات آهن مربوط به 14 نیمرخ خاک در دامنه نسبتا گسترده ای از شرایط اقلیمی، کاربری و کلاس زهکشی در استان فارس، مورد مطالعه قرار گرفت. پذیرفتاری مغناطیسی در هر دو مبنای خاک خشک شده در آون (cod) و مینروژنیک (cm)، (به منظور جبران مواد دیامگنتیک پویا مانند کربنات ها و گچ) اندازه گیری شد. در اکثر خاک ها، پذیرفتاری مغناطیسی افق های اِلوویال بیشتر از افق های ایلوویال بوده است. این افزایش احتمالا به آبشویی مواد دیامگنتیک از افق های سطحی و همچنین تشکیل پدوژنیک فری - مگنتیت ها در سطح خاک مربوط بوده است. خاک های با زهکشی ضعیف و نسبتا ضعیف دارای پذیرفتاری مغناطیسی به مراتب کمتری نسبت به خاک های با زهکشی مناسب بوده است. رابطه مثبت و معنی داری (P<0.01) میان آهن پدوژنیک متبلور (Fed- Feo) و پذیرفتاری مغناطیسی در خاک ها مشاهده گردید. رابطه مشابهی بین میانگین بارندگی سالانه و پذیرفتاری مغناطیسی خاک ها نیز مشاهده شد.

به منظور جداسازی و شناسایی باکتری های Azospirillum بومی خاک های ایران تعداد 404 نمونه خاک و گیاه از 12 استان جمع آوری و اقدام به جداسازی Azospirillum از آنها شد. یکصد و پنجاه جدایه باکتری که قادر به تشکیل هاله در محیط نیمه جامد فاقد نیتروژن و دارای برموتیمول بلو (NFB) بودند، جدا گردیده و تحت آزمون های مقدماتی شناسایی قرار گرفتند. تعداد 76 جدایه که بر اساس رشد در محیط حاوی 3 درصد کلرور سدیم، نیاز به بیوتین،مصرف و تولید اسید از گلوکز، تولید سلول های چند شکلی (پلئومرف) در محیط NFB نیمه جامد، به چهار گونه بالقوه تفکیک شدند. ویژگی های فنوتیپی جدایه های بومی با چهار گونه استاندارد جنس Azospirillum که شامل، A.lipoferum، A.brasillense،A.irakense  و A.halopraeferense مقایسه گردیدند. بیشترین تعداد جدایه ها از استان گلستان (25 جدایه) بدست آمد و استان های فارس و خوزستان در مقام های بعدی از لحاظ تعداد جدایه ها بودند. علیرغم وسعت بیشتر سطح و تعداد نمونه برداری ها، کمترین تعداد جدایه از استان خراسان به دست آمد. این یافته می تواند ناشی از سطح پایین مواد آلی و شرایط نامناسب زراعی در خاک های استان خراسان باشد. اکثر جدایه های به دست آمده (%80) مربوط به ناحیه ریزوسفر گیاهان گرامینه به ویژه گندم بود. در بین جدایه های شناسایی شده جدایه های منتسب به A. lipoferum دارای بیشترین فراوانی و گونه های A.brasillense و  A.irakenseدر مقام های بعدی قرار گرفتند. تنها یک جدایه بالاترین شباهت مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی را با  A.halopraeferenseداشت.

استفاده از آب فاضلابها، برخی کودهای شیمیایی و حشره کشها در اراضی کشاورزی در سالیان اخیر سبب مشکلاتی مبنی بر تجمع فلزات سنگین در خاک و محصولات کشاورزی شده است. امروزه برای حل این معضل از روشهای بیولوژیک استفاده می شود. به همین دلیل در یک آزمایش گلخانه ای گیاه گوجه فرنگی رقم سلطان با سه عامل، سطوح فسفر شامل (0، 20، 40 میلیگرم فسفر در لیتر)، سطوح کادمیوم شامل (0.02، 5، 1 میلیگرم در لیتر) و تلقیح با قارچهای میکوریزی شامل (گلوموس اتونیکاتوم و گلوموس ورسی فرم) و همچنین بدون تلقیح قارچهای میکوریز بعنوان گیاه شاهد داخل ماسه استریل و طرح آزمایشی در قالب فاکتوریل بر پایه بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. نتایج تجزیه آماری نشان داد که اثر اصلی فسفر به طور معنی دار سبب افزایش درصد کلنیزاسیون ریشه به قارچهای میکوریز و سبب کاهش غلظت کادمیوم بخش ریشه، بخش هوایی و میوه گیاه شد. افزایش کادمیوم درصد کلنیزاسیون ریشه گیاه به قارچهای میکوریز را به طور معنی دار کاهش داده و غلظت کادمیوم بخش میوه، ریشه و بخش هوایی گیاه را نیز در سطح احتمال یک درصد افزایش پیدا کرد. اثر اصلی قارچ نه تنها اثر معنی داری مثبت روی درصد کلنیزاسیون ریشه گیاه به قارچهای میکوریز و غلظت کادمیوم بخش ریشه داشته بلکه اثر معنی دار منفی نیز روی غلظت کادمیوم میوه و بخش هوایی گیاه در سطح احتمال یک درصد داشت. اثرات متقابل قارچ × کادمیوم بر روی درصد کلنیزاسیون ریشه گیاه به قارچهای میکوریز، غلظت کادمیوم بخش میوه و بخش هوایی گیاه معنی دار شد (P<0.01). اثرات متقابل قارچ × فسفر هم در سطح احتمال یک درصد بر روی درصد کلنیزاسیون ریشه گیاه به قارچهای میکوریز معنی دار به دست آمد. اثرات متقابل کادمیوم × فسفر هم در سطح احتمال یک درصد بر روی غلظت کادمیوم بخش میوه و غلظت کادمیوم بخش هوایی گیاه معنی دار شد. بررسی روابط همبستگی بین پارامترهای مورد اندازه گیری نشان داد که درصد کلنیزاسیون ریشه گیاه به قارچهای میکوریز همبستگی منفی و معنی دار با غلظت کادمیوم بخش میوه و بخش هوایی گیاه داشت (P<0.05). همچنین همبستگی مثبت بین غلظت کادمیوم میوه با غلظت کادمیوم بخش هوایی و ریشه گیاه در سطح احتمال یک درصد مشاهده شد. غلظت کادمیوم ریشه گیاه نیز همبستگی مثبت با غلظت کادمیوم بخش هوایی گیاه داشت (P<0.01). با توجه به نتایج حاصل می توان با تلقیح قارچهای میکوریز در مکانهای آلوده به عناصر سنگین سمیت این عناصر را در گیاهان کاهش داد. همچنین می توان سطح دوم فسفر را که 20 کیلوگرم فسفر در هکتار کمتر از مقدار توصیه شده برای کشت گوجه فرنگی می باشد، بدون اختلال در کیفیت میوه و فعالیت قارچهای میکوریز در خاکهای زراعی بعد از آزمایش در مزرعه و گرفتن نتیجه مشابه توصیه نمود.

ارتباط نزدیکی بین رشد گیاهان و کارکرد سیستم های ریشه ای و اندام های هوایی آنها وجود دارد. از راه بررسی روابط آلومتریک موجود بین اجزای مختلف ریشه و اندام هوایی، می توان اثرات متقابل بین ریشه و اندام هوایی را مشخص و کمی کرد. برای بررسی اثرات باکتری های حل کننده فسفات در مقایسه با سایر کودهای فسفاته بر رابطه آلومتری ریشه و اندام هوایی گیاه برنج، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه ایستگاه تحقیقات برنج کشور واقع در شهرستان تنکابن اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل: 1- شاهد (بدون کود فسفاته) 2- کود بیوفسفات گرانوله 3- باکتری حل کننده فسفات 4- سنگ فسفات 5- سوپرفسفات تریپل به میزان 150 کیلوگرم در هکتار 6- سوپرفسفات تریپل به میزان 75 کیلوگرم در هکتار 7- باکتری حل کننده فسفات + سنگ فسفات 8- باکتری حل کننده فسفات + سوپر فسفات تریپل (150 کیلوگرم در هکتار) و 9- باکتری حل کننده فسفات + سوپر فسفات تریپل (75 کیلوگرم در هکتار) بودند. صفات مهم ریشه و اندام هوایی شامل وزن خشک ریشه، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، وزن خشک کل، وزن خشک تک بوته و نسبت وزن خشک ریشه به اندام هوایی مورد ارزیابی قرار گرفتند. اثر تیمارهای مختلف کودی بر ضریب آلومتریک مورد مطالعه در سطح %5 معنی دار شد و بالاترین مقدار تجمع ماده خشک در ساقه و تجمع ماده خشک کل در تیمار ترکیبی باکتری حل کننده فسفات به همراه سنگ فسفات مشاهده گردید. در پایان رشد بیشترین مقدار ماده خشک ریشه و نسبت ریشه به ساقه مربوط به تیمار سنگ فسفات + باکتری حل کننده فسفات بود و بیشترین مقدار ماده خشک برگ از تیمار سوپرفسفات تریپل 50 درصد بدست آمد. بالاترین میزان ضریب آلومتریک در مرحله رسیدگی در تیمار ترکیبی باکتری حل کننده فسفات به همراه سنگ فسفات مشاهده گردید.