پژوهش های خاک
سال:1392 | دوره:27 | شماره:2 الف |تعداد مقالات:14

در مناطق سرد انرژی متابولیکی کمتری در دسترس گیاهان زراعی قرار دارد، این امر سبب توقف رشد و کاهش عملکرد محصول می شود. در عین حال مطالعات نشان داده استفاده مناسب از عناصر غذایی همچون روی و پتاسیم می تواند مقاومت گیاه را در برابر سرما افزایش دهد. برای بررسی این موضوع، اقدام به اجرای آزمایش فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی طی سال های 1389 1390 در ایستگاه تحقیقات محصولات سردسیری اقلید گردید. در این آزمایش مقادیر صفر، 200، 100 و 300 کیلوگرم K2O در هکتار از منبع سولفات پتاسیم و مقادیر صفر، 10 و 15 کیلوگرم Zn در هکتار از منبع سولفات روی استفاده شد. نتایج نشان داد در سال اول از نظر عملکرد دانه، مقدار نسبی آب برگ و مقدار گلوتن، بین تیمار های آزمایش اختلاف معنی دار در سطح پنج درصد وجود داشت. حداکثر عملکرد به مقدار 6935 کیلوگرم دانه در هکتار با مصرف 15 کیلوگرم Zn در هکتار بدست آمد. بیشترین مقدار نسبی آب برگ (73 درصد) نیز با مصرف 300 کیلوگرم K2O در هکتار حاصل شد. بیشترین مقدار گلوتن خشک (11.3 درصد) با مصرف 300 کیلوگرم K2O و 15 کیلوگرم Zn در هکتار به دست آمد. در سال دوم در وزن هزاردانه و مقدار نسبی آب برگ در سطح پنج درصد بین تیمار ها اختلاف معنی دار بود ولی در عملکرد دانه اختلاف معنی داری بین تیمارها مشاهده نشد. بیشترین مقدار عملکرد (7537 کیلوگرم در هکتار) با مصرف 200 کیلوگرم K2O در هکتار به دست آمد. همچنین مصرف این کود ها باعث بهبود خصوصیات کیفی مانند در صد پروتئین، شاخص های زلنی و سفتی درگندم شد. تجزیه واریانس مرکب دو سال آزمایش نشان داد مصرف 200 کیلوگرمK2O  در هکتار منجر به تولید حداکثر عملکرد (6352 کیلوگرم دانه در هکتار) شد. بیشترین مقدار آب برگ (69.6 درصد) و به تبع آن افزایش مقاومت به سرما نیز با مصرف 300 کیلوگرم K2O در هکتار و 10 کیلوگرم Zn در هکتار بدست آمد.

به منظور بررسی اثر کاربرد نیتروکسین و نیتروژن بر عملکرد، غلظت و جذب کل عناصر غذایی شاخساره گندم، آزمایشی گلخانه ای به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی و با سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل دو سطح نیتروکسین (صفر و 10 میلی لیتر در کیلوگرم خاک) و پنج سطح نیتروژن (صفر، 50، 100، 150 و 200 میلی گرم در کیلوگرم خاک) بود. کاربرد نیتروکسین عملکرد، غلظت و جذب کل نیتروژن، و جذب کل فسفر، آهن و منگنز شاخساره گندم را به طور معنی داری افزایش داد. کاربرد نیتروژن عملکرد، جذب کل نیتروژن، پتاسیم، آهن، روی، منگنز، مس و غلظت نیتروژن، پتاسیم، روی و منگنز شاخساره گندم را افزایش ولی غلظت و جذب کل فسفر را به طور معنی داری کاهش داد. با توجه به نتایج به دست آمده از این آزمایش، مصرف توأم نیتروژن و نیتروکسین برای حصول بیشترین عملکرد اندام هوایی گندم توصیه می شود.

کمبود روی یکی از شایعترین کمبودهای عناصر ریز مغذی در گیاهان است و باعث کاهش در تولید محصول می شود. هدف از این پژوهش، بکارگیری قارچ های میکوریز آربوسکولار جهت رفع کمبود Zn و تاثیر آن بر قابلیت جذب روی، فسفر، آهن و رشد گیاه ذرت بود. این آزمایش در دو قسمت انجام گرفت که قسمت اول به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور شامل قارچ در دو سطح ( M و +M به ترتیب بدون قارچ و تلقیح شده با G. intraradices) و دو سطح کمبود و کفایت روی (به ترتیب 0 و 16 میکرو مولار) در بستر پرلیت اجرا شد. هر تیمار شامل چهار تکرار در گلدان های پلاستیکی بود. قسمت دوم بصورت طرح پایه کاملا تصادفی با دو سطح قارچی ( M و +M به ترتیب بدوم قارچ و G. intraradices) در چهار تکرار و در بستر پرلیت اجرا شد. در قسمت اول نتایج نشان داد که در تیمارهای با کمبود روی، گیاهان میکوریزی به طور معنی داری کمتر از گیاهان غیر میکوریزی دچار کاهش رشد شدند. کمبود روی باعث افزایش معنی داری در غلظت و مقدار فسفر بخش هوائی و ریشه گیاهان میکوریزی و غیرمیکوریزی شد. گیاهان میکوریزی و با کمبود روی دارای بیشترین غلظت و مقدار آهن و گیاهان غیرمیکوریزی و با روی کافی، دارای کمترین غلظت و مقدار آهن بودند. کمبود روی باعث افزایش درصد کلنیزاسیون ریشه به میزان 58% در گیاهان میکوریزی شد و در قسمت دوم این پژوهش مشاهده شد که گیاهان میکوریزی قادر به جذب روی از منابع نامحلول آن (ZnO) هستند.

این پژوهش به منظور بررسی تاثیر کودهای زیستی نیتروکسین و نیتراژین بر افزایش عملکرد گندم آبی (Triticumaestivum L.) رقم چمران، در دو آزمایش جداگانه در یک قطعه زمین، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی طی سال زراعی 89 1388 در مرکز تحقیقات کشاورزی صفی آباد دزفول اجرا گردید. تیمارهای آزمایش اول عبارت بودند از 1 آغشته نمودن دانه با کود زیستی نیتروکسین (T1) 2- آغشته نمودن دانه با کود زیستی استریل شده نیتروکسین(T2)  و 3- شاهد (T3، بدون استفاده از کود زیستی نیتروکسین) و در آزمایش دوم شامل 1 آغشته نمودن دانه با کود زیستی نیتراژین (T1) و 2 - آغشته نمودن دانه با کود زیستی استریل شده نیتراژین (T2) و 3- شاهد (T3، بدون استفاده از کود زیستی نیتراژین). نتایج نشان داد که اثر تیمارها بر عملکرد دانه و عملکرد کاه معنی دار گردید. بالاترین عملکردهای دانه (5615 و 5667 کیلوگرم در هکتار) و کاه (6556 ،6565 کیلوگرم در هکتار) ناشی از آغشته نمودن دانه با کودهای زیستی نیتروکسین و نیتراژین (T1) بود. اثر تیمارها بر تعداد دانه در خوشه، تعداد خوشه در بوته، تعداد خوشه در متر مربع و میزان جذب نیتروژن، فسفر و پتاسیم توسط دانه معنی دار گردید و مصرف کودهای نیتروکسین و نیتراژین نسبت به نوع استریل شده آن و شاهد، شاخص های مزبور را بیشتر افزایش داد.

بروز مشکلات فراوان زیست محیطی و اقتصادی در دفع زباله های شهری همچنین کاهش روزافزون مواد آلی خاک های کشور، ضرورت تولید و مصرف بیشتر فراورده های کودی حاصل از پسماند های شهری را در کشاورزی فراهم آورده است. بدین منظور طی آزمایش مزرعه ای اثر مصرف کمپوست پسماند شهری مشهد در سه سطح پودری، گرانوله گوگردی و گرانوله گوگردی همراه با مایه تلقیح تیوباسیلوس (به میزان دو درصد وزنی گوگرد) و مقدارمصرف در پنج سطح صفر (شاهد)، 15، 30، 45 و60 تن در هکتار بر گوجه فرنگی بررسی شد. آزمایش به صورت فاکتوریل (3´5) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار از 1387 به مدت سه سال انجام شد. نتایج نشان داد با افزایش مصرف کمپوست پسماند شهری pH خاک کاهش ولی قابلیت هدایت الکتریکی (ECe)، غلظت سولفات محلول و کربن آلی خاک افزایش پیدا کرد. پس از شش ماه و با زیاد شدن مدت زمان آزمایش، PH خاک به تدریج افزایش و شوری، غلظت سولفات محلول و کربن آلی خاک کاهش یافت. افزایش قابلیت هدایت الکتریکی و غلظت سولفات محلول خاک، همچنین کاهش pH خاک در اثر مصرف کمپوست های گوگردی (گرانوله با و بدون تیوباسیلوس) بیش از کمپوست پودری بود. با افزایش مصرف کمپوست پسماند شهری غلظت پتاسیم و روی در برگ گوجه فرنگی افزایش یافت اما از غلظت منگنز به طور معنی داری (P<0.05) کاسته شد. بالاترین عملکرد گوجه فرنگی از مصرف 45 تن در هکتار (هر سه سال) کمپوست پسماند شهری بدست آمد. مقایسه بین کمپوست ها نیز برتری نوع گرانوله گوگردی را نشان داد به طوری که مصرف این کمپوست عملکرد را نسبت به تیمار شاهد (عدم مصرف کمپوست) 40 درصد افزایش داد. بر این اساس استفاده از کمپوست پسماند شهری گوگردی نقش موثری در عملکرد گوجه فرنگی داشته و استفاده از مایه تلقیح تیوباسیلوس با آن ضرورتی ندارد.

شور و سدیمی شدن خاک از جنبه های مهم تخریب اراضی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شود. تحقیق حاضر با هدف بررسی تاثیر مواد اصلاح کننده معدنی و آلی مختلف، در اصلاح خاک شور و سدیمی با تاکید بر بازتوزیع کاتیون های تبادلی انجام شد. آزمایش ها به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 6 تیمار اصلاح کننده معدنی و آلی شامل؛ شاهد، کود گاوی، تفاله پسته، گچ، کود گاوی+گچ و تفاله پسته+گچ، 2 تیمار آب آبیاری (با و بدون اسید سولفوریک) همگی در 3 تکرار بود که در شرایط آزمایشگاهی و با استفاده از ستون خاک اجرا گردید. چهار مرحله آبیاری به روش متناوب با فواصل زمانی یک ماه هر کدام به میزان یک حجم تخلخل انجام شد. نتایج نشان داد که مصرف مواد اصلاح کننده در خاک، تاثیر معنی داری بر غلظت کاتیون های تبادلی و همچنین درصد سدیم تبادلی (ESP) دارد در حالی که مصرف اسید سولفوریک همراه با آب آبیاری، در میزان کاتیون های دوظرفیتی، اثر معنی داری نشان نداد. پس از عملیات اصلاح، کمترین مقدار کاتیون های تک ظرفیتی تبادلی و همچنین ESP در سطح خاک مشاهده شد و با افزایش عمق، مقدار آنها افزایش یافت در حالی که کاتیون های تبادلی دوظرفیتی تغییر معنی داری با عمق پیدا نکرد. در بین تیمارهای مورد مطالعه، تفاله پسته (با و بدون اسید) و گچ+تفاله پسته (بدون اسید) باعث کاهش سدیم تبادلی نسبت به شاهد شدند در حالی که سایر تیمارها افزایش آن را باعث شدند. همه تیمارها به ویژه تفاله پسته باعث افزایش پتاسیم تبادلی نسبت به شاهد گردیدند. کود دامی نه تنها کلسیم تبادلی را افزایش نداد بلکه تنها تیماری بود که کاهش آن را نسبت به شاهد به دنبال داشت. مصرف گچ بیشترین تاثیر را در افزایش کلسیم و منیزیم تبادلی نسبت به شاهد داشت هر چند، در حضور اسید سولفوریک برای برخی تیمارها، کاهش منیزیم تبادلی نیز مشاهده شد. نتایج حاکی از آن بود که در حضور اسید سولفوریک، تیمارهای تفاله پسته و گچ بیشترین تاثیر را در کاهش ESP داشته ولی تحت شرایط آبیاری معمولی (بدون مصرف اسید)، تیمار تفاله پسته به تنهایی و یا در ترکیب با گچ، کمترین ESP را ایجاد نمود. همچنین به دلیل وجود آهک، کارایی اسید سولفوریک در کاهش سدیم تبادلی بیشتر از گچ بود. در مجموع یافته های این تحقیق اهمیت و کارایی مطلوب تفاله پسته را در اصلاح خاک های شور و سدیمی تحت آبیاری معمولی روشن ساخت.

اساس توسعه کشاورزی دقیق آگاهی از ویژگی های خاک در هر نقطه و اعمال مدیریت ویژه می باشد. بنابراین، آگاهی از ساختار وابستگی مکانی ویژگی های مختلف خاک در مزارع برای دستیابی به تولید بیشتر و مدیریت بهتر حائز اهمیت می باشد. زمین آمار یکی از روش هایی است که امروزه برای بررسی وضعیت پارامترهای خاک به کار می رود. در این تحقیق 188 نمونه خاک سطحی از شرق استان مازندران جمع آوری و متغیرهای کربن آلی (OC)، فسفر (P)، پتاسیم (K)، آهن (Fe)، منگنز (Mn) و مس (Cu) اندازه گیری گردید. همبستگی مکانی هر متغیر با نیم تغییرنما مشخص و بهترین مدل برازش داده شده برای هر متغیر انتخاب شد. بهترین مدل های برازش داده شده بر نیم تغییرنما برای متغیرهای OC، P، K، Fe، Mn، Cu، به ترتیب گوسی، گوسی، گوسی، نمایی، گوسی و کروی بودند. همچنین دامنه موثر برای همین متغیرها به ترتیب 58، 26، 58، 5، 58 و 3 کیلومتر به دست آمد. با استفاده از روش های درون یابی،کریجینگ معمولی، وزن دهی عکس فاصله (IDW) و اسپلاین (RBF) با استفاده از نرم افزارArcGIS  درون یابی انجام و میزان دقت نقشه پراکنش این متغیرها به کمک معیارهای آماری دقت (MAE)، انحراف (MBE) و ریشه میانگین مربعات خطا (RMSE) محاسبه گردید. نتایج نشان داد برای متغیرهای OC، P، K، Fe، Mn، Cu، به ترتیب OK،OK ،OK ، RBF، IDW،OK به عنوان بهترین روش های درون یابی شناخته شدند. همان طور که مشاهده می گردد برای اکثر متغیرها روش OK در مقایسه با دو روش دیگر، روش بهتری در تخمین متغیرها در نقاط نمونه برداری نشده بود.

استفاده از روابط هم افزایی بین باکتری های محرک رشد گیاه (PGPR) و قارچ های میکوریز آربوسکولار (AMF) برای رشد گیاه در خاک های آلوده به فلزات سنگین و پالایش آنها به عنوان یک راهکار مدیریتی پایدار و اقتصادی معرفی شده است. برای این منظور یک آزمایش گلخانه ای با استفاده از گیاه ذرت به صورت فاکتوریل با دو فاکتور تیمار آلودگی کادمیوم (صفر، 10، 20 و 30 میلی گرم در کیلوگرم خاک) و تیمار تلقیح میکروبی شامل بدون تلقیح (C)، تلقیح باکتری های سودوموناس گروه فلورسنت (B)، تلقیح میکوریز گلوموس ورسیفورم (F) و تلقیح توأم باکتری ها و میکوریز (BF) در 3 تکرار اجرا شد. پس از گذشت 14 هفته وزن خشک اندام های هوایی، ریشه ها، غلظت و مقدار کادمیوم در آنها اندازه گیری شدند. با افزایش سطوح کادمیوم وزن خشک اندام هوایی نسبت به شاهد کاهش نشان داد، با اینحال غلظت و مقدار کادمیوم جذب شده در اندام های هوایی در مقایسه با شرایط بدون مصرف کادمیوم به ترتیب 1.8 و 1.4 برابر افزایش نشان داد. مقدار کادمیوم جذب شده کل از 250 میکرو گرم در تیمار بدون کادمیوم به 966 میکرو گرم در گلدان در سطح 30 میلی گرم در کیلوگرم کادمیوم رسید. وزن خشک کل گیاه با تلقیح ریزجانداران خاک در مقایسه با شرایط بدون تلقیح به طور معنی داری افزایش یافت و بیشترین وزن خشک (27.5 گرم در گلدان) در تیمار باکتری های PGPR به دست آمد و 3.4 برابر بیشتر از شرایط بدون تلقیح (8.1 گرم در گلدان) بود. تلقیح ریزجانداران محرک رشد بطور معنی داری مقدار کل جذب کادمیوم توسط ذرت را نسبت به شرایط بدون تلقیح تا 2.57 برابر افزایش داد. در میان تیمارهای میکروبی باکتری های محرک رشد بیشترین تاثیر را بر وزن خشک و مقدار کادمیوم اندام های هوایی داشتند. با تلقیح ریزجانداران مفید غلظت کادمیوم در برگ ها کاهش یافت، اما با توجه به افزایش بیوماس گیاه، منجر به تجمع بیشتر کادمیوم در گیاه ذرت شدند. با توجه به نتایج چنین استنباط می شود که تلقیح باکتریهای محرک رشد و قارچ های میکوریز به ترتیب سبب افزایش استخراج گیاهی (Phytoextraction) و تثبیت گیاهی  (Phytostabilization) کادمیوم توسط ذرت گردید.

آنزیم های خاک و زیست توده میکروبی نقش اساسی در چرخه عناصر غذائی ایفا کرده و در مقایسه با بسیاری از ویژگی های فیزیکی و شیمیایی به تغییرات محیطی و مدیریتی حساستر می باشند. از این رو همواره در مواجه با ورود هر گونه مواد به خاک و یا تغییرات اعمال شده به عنوان شاخص های مهم کیفیت خاک مورد ارزیابی و پایش قرار می گیرند. گوگرد که از محصولات فرعی پالایشگاه های گاز و پتروشیمی است که بالاخص در کشورهای نفت خیز به عنوان اصلاح کننده خاک مطرح می باشد. در سال های اخیر مصرف گوگرد با فرض کاهش pH خاک های آهکی و افزایش قابلیت فراهمی عناصر مهمی چون فسفر، روی و آهن در خاک، مصرف صورتی همگانی در خاک های کشاورزی به خود گرفته است. هدف از این مطالعه بررسی تاثیر گوگرد و فسفر و نقش گیاه بر زیست توده میکروبی و فعالیت آنزیم های فسفاتاز اسیدی و قلیایی خاک بوده است.آزمایش به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 سطح گوگرد (0، 500، 1000 و 2000 کیلوگرم در هکتار) و 3 سطح فسفر (شاهد، بر اساس آزمون خاک و 65 درصد آزمون خاک) و دو سطح گیاه (با و بدون کاشت ذرت) در 3 تکرار در شرایط مزرعه اجرا شد. نتایج حاصل از آزمایش نشان داد که وجود گیاه، کربن زیست توده میکروبی، آنزیم فسفاتاز قلیایی و اسیدی را به طور معنی دار افزایش داد. افزایش گوگرد باعث کاهش معنی دار کربن زیست توده میکروبی، فعالیت آنزیم فسفاتاز قلیایی و اسیدی نسبت به تیمار شاهد شد. افزایش فسفر، کربن زیست توده میکروبی را به طور معنی دار کاهش داد ولی کاهش فعالیت فسفاتازها با افزایش فسفر معنی دار نبود.

آرسنیک فلزی سمی است که وجود آن در محیط زیست آسیب جدی را به انسان و سایر موجودات زنده وارد می آورد. وجود کانی های حاوی آرسنیک در مواد مادری از دلایل عمده آلودگی خاک به آرسنیک می باشد. هدف از انجام این تحقیق، پهنه بندی احتمال حضور عنصر آرسنیک و یافتن مهمترین پارامترهای موثر بر غلظت و حلالیت آن در خاک های آهکی دشت قروه واقع در استان کردستان با استفاده از مدل رگرسیون لجستیک می باشد. بدین منظور، نمونه برداری خاک در عمق 10-0 سانتی متری از 107 نقطه زیر حوزه شرقی منطقه مطالعاتی به روش سیستماتیک و با فواصل شبکه 0.9×0.9 کیلومتر انجام شد. خصوصیات فیزیکوشیمیایی نمونه های جمع آوری شده از قبیل pH، هدایت الکتریکی، ماده آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، بافت خاک، میزان اکسید های آزاد آهن و آنیون های کربنات، فسفات و سولفات به عنوان متغیرهای اصلی موثر بر غلظت و حلالیت آرسنیک مورد بررسی قرار گرفت. نتایج رگرسیون نشان داد که ارتباطات معنی داری میان اکسیدهای آزاد آهن، فسفات، ظرفیت تبادل کاتیونی و خصوصیات زمین شناسی محدوده مورد مطالعه با آرسنیک وجود دارد. تحلیل نتایج حاصل از آزمون (PPCT) predicted percentage Correct Test و شاخصReceiver Operating Characteristic (ROC) به ترتیب با مقادیر 89.7 و 95.7 درصد قابلیت مدل رگرسیون لجستیک در شناسایی عوامل موثر بر پهنه بندی و غلظت و حلالیت آرسنیک را تایید نمود. ارزیابی صحت نقشه پهنه بندی احتمال حضور آرسنیک نیز به روش Success Rate Curve (SRC) معادل 84.18 درصد برآورد شد که نقشه نهایی حاکی از تمرکز آرسنیک در دو منتهی الیه غربی و شرقی منطقه مطالعاتی بود.

یکی از منابع موجود آب در مناطق خشک و نیمه خشک، آب های شور زیر زمینی و زه آب های حاصل از زهکشی مناطق بالادست می باشد که بایستی به نحو مطلوب مورد استفاده قرار گیرد. از جمله روش های مناسب برای کاهش اثرات شوری، اعمال آبشویی همراه با مدیریت صحیح آبیاری است. در همین راستا آزمایشی در جنوب شرق اصفهان با سه تیمار کیفیت آب آبیاری با شوری های 1.7، 1 و 12.5 دسی-زیمنس بر متر (بترتیب S1، S2، S3) به عنوان کرت اصلی، دو تیمار مدیریت آبیاری شامل کاربرد آب غیر شور با کیفیت S1 در مرحله جوانه زدن و استقرار گیاه و پس از این مرحله کاربرد سه شوری آب فوق الذکر تا پایان فصل زراعی (GU)، و آبیاری یکنواخت با کیفیت های فوق الذکر از ابتدا تا انتهای فصل زراعی (GQ) به عنوان کرت فرعی و دو تیمار بدون آبشویی و با اعمال آبشویی (بترتیب LR0 و LR1) به عنوان کرت های فرعی فرعی، در چهار تکرار به صورت طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در قالب کرت های دو بار خرد شده همراه با کشت گندم در خاک با بافت رس و بمنظور بررسی اثر تیمارهای آزمایشی بر برخی خصوصیات شیمیایی خاک مورد مطالعه قرار گرفت با افزایش شوری آب آبیاری، افزایش املاح در نیمرخ خاک بخصوص در لایه سطحی خاک ایجاد گردیده است که البته با اعمال مدیریت های کاربرد آب غیر شور در مرحله جوانه زدن و استقرار گیاه و پس از این مرحله کاربرد آب شور و اعمال آب آبشویی میزان افزایش نمک کمتر شده است، ولی همچنان خطر تجمع املاح با توجه به تبخیر سطحی زیاد و بافت سنگین خاک در منطقه وجود دارد و پایداری املاح خاک و الگوی یکنواخت توزیع نمک در خاک را به مخاطره می اندازد. به طور کلی، شوری آب آبیاری باعث افزایش روند انباشت نمک در خاک شد ولی مدیریت آبیاری و اعمال آبشویی باعث کاهش روند افزایش شوری خاک در طول فصل زراعی شد. نیز، تاثیر مدیریت آبیاری (کاربرد آب غیر شور در مرحله جوانه زدن و استقرار گیاه و کاربرد آب شور پس از این مرحله) در کاهش شوری خاک بیش از تاثیرآبشویی بود.

دمای خاک یکی از پارامترهای با اهمیت خاک بوده که فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی آن را تحت تاثیر قرار می دهد. در این پژوهش به ارتباط بین دمای هوا در ارتفاع 2 متری (متغیر مستقل) و دمای خاک در عمق 5 سانتی متر (متغیر وابسته) از طریق مدل سازی مدل های خطی و درجه دو پرداخته شده است. چهار ایستگاه بندرعباس، شهرکرد، رشت و یزد به عنوان ایستگاه های معرف اقلیم های عمده ایران، انتخاب شد. داده های روزانه دمای هوا و خاک به مدت 10 سال (1386-1377) به تفکیک ماهیانه پردازش شد. روابط خطی و درجه دو بر داده ها برازش و مورد ارزیابی قرار گرفت. به این منظور ضریب تعیین (R2)، جذر میانگین مربعات خطا (RMSE) و میانگین خطای اریبی (MBE) محاسبه گردید. نتایج نشان می دهد که روابط میان دمای خاک و هوا در ماه ها و در اقلیم های مختلف، متفاوت است. مقایسه فراوانی ضرایب تعیین معادلات خطی نشان داد در مدل خطی به ترتیب 6.2، 31.3، 50 و 12.5 درصد ضرایب ضعیف، متوسط، قوی و بسیار قوی است. در حالی که در مدل درجه دو 6.3، 57.0، 20، 16.7 درصد ضرایب ضعیف، متوسط، قوی و بسیار قوی است. بدین ترتیب مدل درجه دوم دارای دقت بیشتری در برآورد دمای خاک است. مقایسه مقادیر RMSE نیز نشان می دهد مدل درجه دو دارای دقت بیشتری در برآورد دمای خاک (5 سانتی متر) از دمای هوا است. در نتیجه این بررسی، نموگراف هایی کاربردی برای تعیین ضرایب معادلات خطی و درجه دو ارائه گردید که در ماه های مختلف امکان برآورد سریع دمای خاک با استفاده از داده های دمای هوا را فراهم می نماید.