پژوهش های خاک
سال:1390 | دوره:25 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

به منظور بررسی اثر سطوح مختلف روی بر غلظت عناصر غذایی کم مصرف تحت تنش خشکی در ذرت میکوریزایی (سینگل کراس 704)، آزمایشی در سال های 1385 و 1386 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. عوامل مورد مطالعه شامل سه سطح آبیاری، آبیاری معادل نیاز آبی گیاه (شاهد)، آبیاری معادل 75% نیاز آبی گیاه و آبیاری معادل 50% نیاز آبی گیاه)، قارچ میکوریزا در دو سطح (با تلقیح و بدون تلقیح) و روی از منبع سولفات روی در سه سطح (بدون مصرف، 25 کیلوگرم در هکتار و 45 کیلوگرم در هکتار) در نظر گرفته شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب نشان داد که غلظت عناصر غذایی تحت تاثیر تنش خشکی قرار گرفت. با اعمال تنش خشکی غلظت مس، منگنز، روی و آهن افزایش اما غلظت فسفر و بر کاهش یافت. تلقیح قارچ میکوریزا غلظت کلیه عناصر غذایی را افزایش داد. با مصرف عنصر روی میزان غلظت مس، روی و درصد پروتئین افزایش اما غلظت آهن، منگنز و بر کاهش یافت. یک اثر آنتاگونیستی بین مصرف روی و غلظت آهن مشاهده شد. تیمارهای تنش خشکی، قارچ میکوریزا و روی به تنهایی باعث افزایش درصد پروتئین دانه شدند. اثر متقابل آبیاری و میکوریزا بر غلظت مس و بر در سطح 1% معنی دار شد اما بر غلظت سایر عناصر اثر معنی داری نداشت با این وجود میزان غلظت کلیه عناصر غذایی کم مصرف و درصد پروتئین با تلقیح قارچ میکوریزا تحت تنش خشکی افزایش یافت. با کاربرد روی تحت شرایط تنش خشکی، غلظت مس، روی، آهن، منگنز و درصد پروتئین افزایش ولی مقدار بر کاهش یافت. مصرف توام روی و قارچ میکوریزا باعث افزایش غلظت کلیه عناصر غذایی گردید. بالاترین میزان غلظت روی و درصد پروتئین از اثر متقابل تیمار های میکوریزا و 25 کیلوگرم سولفات روی در هکتار به ترتیب در شرایط متوسط و شدید تنش خشکی حاصل شد.

مدیریت زراعی نامناسب از جمله کشت متراکم و خروج کامل بقایای گیاهی از خاک در مناطق خشک و نیمه خشک باعث کاهش تدریجی و مداوم مواد آلی خاک شده است. این موضوع منجر به نامناسب شدن خصوصیات فیزیکی خاک شده است. افزودن کمپوست ضایعات آلی شامل زباله شهری و لجن فاضلاب می تواند به حل این مشکل کمک کند. اضافه نمودن کمپوست به خاک باعث تشکیل و پایدار شدن ساختمان خاک می شود. به منظور بررسی تاثیر ترکیبات آلی بر خصوصیات فیزیکی خاک آزمایشی به صورت طرح کاملا تصادفی در قالب فاکتوریل که فاکتورهای آزمایشی شامل نوع خاک (لوم سیلتی و رسی)، نوع کود آلی (کود دامی، کمپوست زباله شهری و لجن فاضلاب) و مقدار مصرف کود (0، 75، 150 و 300 متر مکعب در هکتار معادل 0، 175، 350، 700 سانتی متر مکعب در هر گلدان با حجم 7 لیتر) در سه تکرار بودند انجام شد. نمونه های خاک پس از هوا خشک شدن با الک 2 میلی متری سرند شده و با تیمارهای کمپوست مخلوط و در گلدان های 7 لیتری ریخته شد. خصوصیات فیزیکی نمونه های خاک شامل جرم مخصوص ظاهری، جرم مخصوص حقیقی، تخلخل، درصد رس قابل انتشار، میانگین وزنی قطر خاکدانه ها (MWD) در حالتهای خشک و خیس اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که بیشترین کاهش جرم مخصوص ظاهری و رس قابل انتشار و افزایش MWD خیس در بالاترین سطح اختلاط لجن فاضلاب مشاهده شد. تاثیر مواد اصلاحگر آلی بر جرم مخصوص حقیقی، تخلخل و MWD خشک خاک معنی دار نبود. کاهش جرم مخصوص ظاهری و رس قابل انتشار در خاک لوم سیلتی و افزایش MWD خیس و خشک در خاک رسی بیشتر بود.

اندازه گیری مقدار دقیق رطوبت حجمی خاک در علوم کشاورزی، هیدرولوژی و خاک شناسی بسیار حایز اهمیت است. لذا استفاده از روشی که بتوان رطوبت خاک را در شرایط طبیعی و بدون دست خوردگی با سرعت و دقت بالا به دست آورد، بسیار با اهمیت و کاربردی می باشد. در سالهای اخیر استفاده از دستگاه انعکاس سنج زمانی(TDR)2  که می تواند رطوبت و شوری خاک را در مدت کوتاهی اندازه گیری نماید متداول شده است. در این مطالعه تاثیر میزان رس و مقدار شوری خاک بر ضریب دی الکتریک 3(یا رطوبت حجمی خاک) اندازه گیری شده با TDR در خاک های شور و غیر شور مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری از پنج نوع خاک در دو عمق سطحی (30-0) و عمقی (60-30) انجام شد. هر نمونه بافت خاک بسته به میزان رس آن در 15 تا 20 ستون ریخته شد و هربار به بعضی ستونها آب خالص به میزان 0.025 متر مکعب بر مترمکعب و به بعضی از انها 0.03 متر مکعب بر متر مکعب آب با شوری های مختلف 0.41)-0.81 -1.53 -2.6 -3.49 -4.71  دسی زیمنس بر متر) اضافه شد تا نزدیک به حالت اشباع رسیدند. سپس چگالی ظاهری آنها به چگالی مشابه در شرایط مزرعه رسانده شد، بعد از 48-24 ساعت ضریب دی الکتریک به وسیله TDR سیستم TRACE اندازه گیری شد. خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و مینرالوژیکی خاک ها نیز اندازه گیری شد. نتایج نشان داد با افزایش مقدار شوری خاک، ضریب دی الکتریک خاک نیز زیادتر شده در نتیجه مقدار رطوبت خاک اندازه گیری شده با TDR بیش از مقدار واقعی نشان داده می شود. مقدار آب پیوندی باعث کاهش مقدار ضریب دی الکتریک می شود، که نتیجه این عمل پایین نشان دادن مقدار رطوبت حجمی در خاک با بافت های سنگین شد و این کاهش مقدار ضریب دی الکتریک در اثر تغییر قطبیت ملکول های آب اتفاق می افتد. برای خاک های مورد مطالعه یک نقطه برگشت به دست آمد، که در این نقطه اثر آب پیوندی و شوری در ضریب دی-الکتریک یکسان است. نتایج نشان داد که فقط در این نقطه معادله خطی مقدار دقیق رطوبت را نشان می دهد، در زیر این نقطه اثر آب پیوندی باعث تخمین زیادتر مقدار رطوبت و بالای این نقطه باعث تخمین کمتر مقدار رطوبت در خاک میشود. مقدار نقطه برگشت با افزایش مقدار شوری کاهش پیدا می کند. به طور کلی نتایج نشان می دهد برای اندازه گیری میزان رطوبت حجمی خاک با TDR بهتر است نوع شوری و نوع مینرالوژی در معادله واسنجی قرار داده شود زیرا این پارامتر ها می توانند خطای زیادی در اندازه گیری میزان رطوبت حجمی خاک داشته باشند.

به منظور بررسی وضعیت برخی خصوصیات شیمیایی خاک و میزان فعالیت دو آنزیم اوره آز و فسفاتاز قلیایی دراثر کاربرد کودهای آلی تحقیقی در سال 1387 به صورت اسپلیت پلات درقالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. فاکتور اصلی تیمار کودی (T1= شاهد،T2 = کود شیمیایی (سولفات پتاسیم، سوپر فسفات تریپل و اوره به ترتیب 100، 120، و 225 کیلوگرم در هکتار(،T3 = کمپوست 20 تن در هکتار، =T4 ورمی کمپوست 20 تن در هکتار،=T5  کمپوست 40 تن در هکتار،T6 = ورمی کمپوست 40 تن در هکتار) و فاکتور فرعی سال کوددهی: یکسال کوددهی (سال 85)، دو سال کوددهی (سال 85 و 86)، سه سال کوددهی (سال 85، 86 و 87) بود. کود آلی و شیمیایی در زمان کاشت مصرف شدند و دو ماه پس از کاشت ذرت از عمق 20-0 سانتیمتری از سطح خاک نمونه برداری صورت پذیرفت. پس از آماده سازی نمونه ها، میزان ماده آلی، نیتروژن کل، فسفر قابل جذب و فعالیت آنزیم های اوره آز و فسفاتاز قلیایی در خاک اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که با به کارگیری کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست میزان فعالیت آنزیم اوره آز و فسفاتاز قلیایی افزایش یافت و با افزایش مقدار مصرف، فعالیت آنزیم ها تشدید یافت. بیشترین میزان فعالیت آنزیم فسفاتاز قلیایی و اوره آز به ترتیب در تیمار ورمی کمپوست 40 تن در هکتار ( (114.00 mgN-NH3+-g-1. Soil 2hr-1و ((3366.67 mgPNP.g-1soil hr-1 و کمترین میزان فعالیت در تیمار مشاهده -g-1.soil2hr-1)+35.79 mgN-NH3) و (soilhr-1.(1144.90 mgPNP.g-1 مشاهده گردید. با افزایش سطوح و دفعات مصرف کودهای آلی بر میزان ماده آلی، نیتروژن کل و فسفر قابل جذب افزوده شده، و بیشترین میزان آنها در تیمار 40 تن ورمی کمپوست در هکتار که سه سال متوالی کود استفاده شده بود، مشاهده گردید. همچنین تفاوت معنی داری بین سالهای کوددهی از نظر فعالیت آنزیمی و خصوصیات شیمیایی اندازه گیری شده، مشاهده گردید، بیشترین فعالیت آنزیم ها و خصوصیات شیمیایی اندازه گیری شده در تیمارهای کودی که سه سال مستمر کود بکار رفته شد، مشاهده گردید.

به منظور بررسی اثر مصرف کود بیولوژیک تثبیت کننده نیتروژن، سولفات روی و تقسیط کود نیتروژنه بر عملکرد، اجزا عملکرد و پروتئین گندم رقم پیشتاز در اقلیم معتدله کرمان، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهید باهنر در سال 1385 به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. تیمارها شامل ترکیبی از 3 فاکتور: تقسیط کود نیتروژنه از منبع اوره در سه سطحn1) : یک دوم در مرحله پیش از کاشت و یک دوم در مرحله پنجه دهی،n2 : یک سوم در مرحله ساقه رفتن، دو سوم درمرحله خوشه دهی، n3: یک سوم در مرحله ساقه دهی، یک سوم درمرحله خوشه دهی و یک سوم در مرحله شیری دانه)، کودسولفات روی در دو سطح (Z1: 50 کیلوگرم در هکتار و :z0  صفر کیلوگرم در هکتار) و کود بیولوژیک نیتروژنوباکتر در دو سطح :a1) 2 کیلوگرم در هکتار :a0  صفر کیلوگرم در هکتار) بودند. صفات مورد اندازه گیری عبارت بودند از عملکرد دانه، تعداد خوشه در مترمربع، تعداد دانه در خوشه، وزن هزار دانه و پروتئین دانه. بر اساس نتایج بدست آمده حداکثر عملکرد با کاربرد کود بیولوژیک ازتوباکتر، مصرف روی (Zn) و سطح دوم تقسیط کود نیتروژنه یعنی تیمار (n2z1a1) به میزان 7667 کیلوگرم در هکتار به دست آمد که در مقایسه با تیمار (n2z0a0) 38.34% افزایش نشان داد. بیشترین اجزا عملکرد به میزان 44.07، 467،  44.61(گرم) به ترتیب مربوط به تعداد دانه در خوشه، تعداد خوشه در مترمربع و وزن هزاردانه نیز با مصرف کود ازتوباکتر، مصرف روی (Zn) و سطح دوم فاکتور تقسیط کود نیتروژنه (n2z1a1) به دست آمد که در مقایسه با تیمار (n2z0a0) به ترتیب 23.6%،8.57 % و 11.83% افزایش یافت. اثر فاکتورهای مورد بررسی بر میزان پروتئین دانه معنی دار شد. بیشترین میزان پروتئین دانه از سطح سوم تیمار تقسیط کود نیتروژنه با مصرف کود بیولوژیک (n3a1) به میزان 15% و کمترین آن از سطح اول تیمار تقسیط کود نیتروژنه که در آن روی و کودبیولوژیک مصرف نشد n1a0) و  (n1z0به ترتیب به میزان 9.5% و 9% به دست آمد.

همزیستی قارچ-گیاه یکی از مهمترین روابط متقابل مفید در اکوسیستم های زمینی است که اثرات مثبت آن بر رشد، فیزیولوژی و اکولوژی گیاهان مختلف در گذشته اثبات شده است. با وجود این، همزیستی قارچ های میکوریزایی با گیاه بادام و جذب عناصر غذایی توسط آن هنوز در کشور ایران مورد بررسی و مطالعه قرار نگرفته است. از این رو به منظور بررسی اثر همزیستی میکوریزایی بر جذب عناصر غذایی توسط ژنوتیپ های تجاری و بومی بادام در استان چهارمحال و بختیاری آزمایشی به صورت فاکتوریل شامل چهار ژنوتیپ بادام (مامایی، ربیع، تلخ و سفید)، دو سطح فسفر (0 و 150 کیلوگرم در هکتار) و دو گونه قارچ میکوریزا Glomus intraradices) و Glomus mosseae به همراه یک تیمار بدون تلقیح) در قالب طرح بلوک های کاملا تصادفی با سه تکرار در شرایط گلخانه برای مدت 4 ماه اجرا شد. بر اساس نتایج حاصل از این آزمایش همزیستی ژنوتیب های مختلف گیاه بادام با قارچ های آربسکولار میکوریزا موجب افزایش غلظت و جذب عناصر غیر متحرک مانند فسفر و روی گردید، ولی غلظت عناصر نیتروژن، آهن و منگنز را در اندام هوایی کاهش داد این درحالی است که جذب این عناصر توسط گیاه افزایش یافته و یا تغییری نشان نداد. تلقیح میکوریزایی موجب شد غلظت برخی عناصر مانند فسفر و روی در ریشه بادام افزایش یابد، ولی بر جذب مس و پتاسیم اثر مثبت نشان نداد. ارقام مختلف بادام نیز در برداشت عناصر غذایی از خاک اختلاف معنی دار نشان دادند ولی میزان و روند این اختلاف برای عناصر گوناگون یکسان نبود. نتایج نشان داد که گونه های مختلف قارچ میکوریزا اثرات یکسان بر جذب و غلظت عناصر غذایی در ژنوتیپ های بادام دارند. به طور کلی، نتایج این مطالعه نشان داد که اثر قارچ میکوریزا بر تغذیه عناصر گوناگون در بادام متفاوت است و به نوع و توزیع عنصر غذایی بین اندام های هوایی و زیرزمینی گیاه بستگی دارد در حالی که گونه های قارچ در جذب عناصر غذایی به طور یکسان عمل کرده اند.

خاک ورزی از مهمترین اجزا سیستم های مدیریت خاک در راستای کشاورزی پایدار محسوب می شود که جمعیت و تنوع جانداران خاک را تحت تاثیر قرار می دهد. به همین علت اطلاع داشتن از اثرات کوتاه و دراز مدت خاک ورزی بر روی جانداران خاک به انتخاب سیستم های مناسب تر مدیریتی کمک می کند. در این راستا آزمایشی در ایستگاه تحقیقاتی گریزه واقع در سنندج از فروردین 1387 تا شهریور همان سال به اجرا درآمد و اثرات سه سیستم خاک ورزی (سنتی (CT)، حداقل (MT) و بی خاک ورزی (NT)، سه سطح کود گاوی (0 و 20 و 40 تن در هکتار) طی سه دوره نمونه برداری روی تغییرات جمعیتی کرم های خاکی (نماینده گروه ماکروفون)، کنه ها و پادمان (نمایندگان گروه مزوفون)، و نماتدها (نماینده گروه میکروفون) خاک مورد بررسی قرار گرفتند. وزن مخصوص ظاهری خاک در همان نقاط نمونه برداری از کرم های خاکی، کنه ها و پادمان، و نماتدها اندازه گیری شد. گیاه مورد استفاده برای کشت رقم ذرت SC704 بود. در کوتاه مدت تفاوت معنی داری بین اثر تیمارها برروی وزن مخصوص ظاهری در خاکی با بافت لوم شنی مشاهده نشد. خاک ورزی بر روی جمعیت گروه های میکروفون و مزو فون تاثیر معنی داری نداشت اما بر روی جمعیت ماکروفون (کرم خاکی) اثر معنی دار آن مشاهده شد. از طرفی بین خاک ورزی و سیستم بی خاک ورزی تفاوت معنی داری در زیتوده ذرت وجود داشت اما بین خاک ورزی سنتی و خاک ورزی حداقل تفاوت معنی دار نبود. کودگاوی اثر معنی دار مثبتی بر جمعیت نماتدهای خاک و زیتوده ذرت داشت. به طور کلی با توجه به نتایج به نظر می رسد که سیستم مدیریتی خاک ورزی حداقل و کاربرد حداقل 40 تن بر هکتار کود گاوی از جنبه های زراعی و بیولوژی در شرایط اقلیمی و خاکی مشابه، مطلوب هستند.

این تحقیق به منظور بررسی وضعیت تخریب خاک در جنوب شرقی استان زنجان انجام شد. نقشه ژئوپدولوژیک منطقه مورد مطالعه با تلفیق لایه های اطلاعاتی شامل اطلاعات لیتولوژیک، ژئومورفیک و پدولوژیک در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی ایلویس تهیه شد. اطلاعات حاصل از نقشه ژئوپدولوژیک و لایه های اطلاعاتی مستخرج از نقشه های خاک شناسی و طبقه بندی اراضی به عنوان اطلاعات ورودی در روش گلاسود به کار برده شد و نقشه حساسیت خاک به تخریب تهیه شد. روش تهیه نقشه تخریب خاک تهیه شده در این تحقیق، رویکردی نوین در تفسیر و کاربرد اطلاعات موجود در نقشه های خاک شناسی برای تخمین تخریب خاک است. نتایج به دست آمده نشان داد که تنها کمتر از 14 درصد از اراضی مطالعه شده دارای حساسیت کم به تخریب هستند و در شرایط فعلی نیاز به اعمال مدیریت خاصی ندارند ولی در بقیه اراضی مطالعه شده تخریب خاک با درجات مختلف وجود دارد. از مجموع 45500 هکتار اراضی منطقه مطالعاتی بیش از 6000 هکتار از نظر حساسیت به تخریب در گروه خاک های با حساسیت کم، 16400 هکتار در گروه خاک های با حساسیت متوسط و 16650 هکتار در گروه خاک های با حساسیت زیاد قرار گرفت که به تناسب درجه حساسیتشان به تخریب، لازم است اقدامات ضروری برای کنترل تخریب انجام شود.