تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1390 | دوره:3 | شماره:7 |تعداد مقالات:7

این تحقیق در مراتع کرسنک استان چهارمحال و بختیاری که به عنوان یکی از مراتع غنی استان محسوب می شود انجام شده است. این منطقه از نظر جغرافیای گیاهی در محدوده رویشی منطقه ایرانی - تورانی (منطقه نیمه آلپی) قرار می گیرد. گونه های نادر و بوم زاد منطقه مشخص و پراکنش جغرافیای و شکل زیستی گونه های شناسایی شده بررسی گردید. به طور کلی، 100 گونه از 17 تیره گیاهی جمع آوری و شناسایی شد که 20 درصد گونه های شناسایی شده، بوم زاد منطقه ایرانی - تورانی هستند. نتایج نشان داد که 75.7 درصد عناصر شناسایی شده جزو عناصر رویشی ایرانی - تورانی، و تنها 3 و 2 درصد عناصر شناسایی شده، به ترتیب به مناطق اروپا - سیبری و مدیترانه ای مربوط هستند. دلیل فراوانی عناصر ایرانی - تورانی می تواند دوری این منطقه از مناطق رویشی دیگر باشد. عناصر مشترک ایرانی-تورانی و مدیترانه ای نیز 6.1 درصد و ایرانی - تورانی و اروپا - سیبری 2 درصد عناصر شناسایی شده را به خود اختصاص دادند. نتایج نشان داد که همی کریپتوفیت ها 60 درصد شکل زیستی را به خود اختصاص دادند که نشان دهنده اقلیم سرد کوهستانی است.

برای بررسی تنوع ژنتیکی درون و بین جمعیتی گونه بلوط بلندمازو (Quercus castanefolia) بر اساس فعالیت کمی و کیفی آنزیم پراکسیداز، از 50 پایه درخت بلندمازو در پنج رویشگاه در جنگل های نکا و نور مازندران از ارتفاع 170 تا 1100 متر از سطح دریا، نمونه های شاخه یک ساله برداشت شد. پس از عصاره گیری از نمونه ها، بررسی کمی آنزیم پروکسیداز با استفاده از دستگاه اسپکتوفتومتر UV و بررسی کیفی آن با استفاده از روش پلی اکریل آمید ژل الکتروفورز (PAGE) انجام گردید. بر اساس نتایج بررسی کمی آنزیم پروکسیداز، بیشترین میزان فعالیت آنزیم به رویشگاه های واقع در ارتفاع میان بند (لاویج نور و خرم چماز نکا) مربوط شد. در بررسی کیفی آنزیم پروکسیداز با توجه به الگوهای باندی، رویشگاه های مورد بررسی در سه گروه قرار گرفتند و رویشگاه لایی پاسند (واقع در ارتفاعات) از بقیه جدا گردید. آنالیز خوشه ای باندهای ایزوآنزیمی 50 پایه بلندمازو را در 10 خوشه قرار داد. بیشترین فاصله ژنتیکی بین رویشگاه های میان بند و بالابند مشاهده شد. کمترین فاصله ژنتیکی بین رویشگاه های میان بند و پایین بند دیده شد. تغییرات ارتفاعی به خوبی در گروه بندی رویشگاه ها ایفای نقش کرده است به طوری که بیشترین فاصله ژنتیکی بین پایه های مرتفع ترین رویشگاه با پایه های کم ارتفاع ترین رویشگاه دیده شده است. بررسی تکثر آللی، تعداد آلل موثر و هتروزیگوسیتی و مقایسه مقادیر فوق با مطالعات خارجی نشان داد که تنوع آللی و هتروزیگوسیتی در جمعیت بلوط های هیرکانی بیشتر از بلوط های اروپاست، اما تنوع درون جمعیتی بلوط هیرکانی بیشتر از تنوع برون جمعیتی آن است.

حضور گونه های ارزشمند و کمیاب از قبیل شاه بلوط اروپایی (Castanea sativa) از خصوصیات منحصر به فرد اکوسیستم خزری است که زمینه های مطالعاتی فراوانی برای متخصصان علوم گیاهی فراهم کرده است. با وجود این، نه تنها تحقیقات زیادی بر روی این گونه صورت نگرفته، بلکه روند تخریب، ادامه حیات آن را نیز با خطر رو به رو کرده است. در پژوهش حاضر، علاوه بر شناخت انواع کرک پوششی برگ و نوع روزنه با استفاده از میکروسکوپ نوری و الکترونی در گونه شاه بلوط با مبدا جنگل های خزری، مقایسه آن با گونه شاه بلوط با مبدا جنگل های اروپا نیز انجام شده است. به منظور شناخت سطح تنوع فنوتیپی در سه جمعیت اصلی این گونه در غرب جنگل های خزری (سیاه مزگی، قلعه رودخان و ویسرود)، صفات کمی روزنه برگ از قبیل: طول بزرگ، طول کوچک، مساحت و تراکم روزنه به انضمام شاخص روزنه اندازه گیری شد. آزمون های آماری نیز در غالب طرح آشیان به منظور تجزیه و تحلیل داده ها به کار گرفته شد. نتایج حاصل حاکی از آن است که تیپ روزنه شاه بلوط در جنگل های خزری آنموسیتیک (anomocytic) بوده، سطح زیرین برگ دارای کرک های ساده (simple unicellular)، کرک ستاره ای (stellate) و کرک چند شاخه ای (fasciculate) است. مقایسه شاه بلوط با دو مبدا جنگل های خزری و اروپا نیز نشان می دهد که از لحاظ صفات کمی روزنه و انواع کرک های پوششی اختلافات چشمگیری بین آنها وجود دارد. در مورد تنوع بین جمعیت ها، تجزیه و تحلیل آماری تنها اختلاف معنی دار را در مورد قطر روزنه نشان می دهد و قادر به تفکیک سه جمعیت سیاه مزگی، قلعه رودخان و ویسرود نیست. در تایید مطالعات پیشین به نظر می رسد شواهدی مبنی بر تمایز فنوتیپی جمعیت قلعه رودخان از دو جمعیت دیگر وجود دارد که نتایج مطالعات مولکولی در آینده برای اثبات این فرضیه قطعا ارزشمند خواهد بود.

دانه گرده در 17 گونه و زیرگونه از جنس .Scutellaria L با 2 زیرجنس Scutellaria (بخش های Scutellaria و Anaspis) و Apeltanthus (بخش Lupulinaria) در ایران توسط میکروسکوپ الکترونی (SEM) و نوری (LM) مطالعه شد. دانه های گرده در گونه های این جنس سه شیاری (tricolpate) و دارای دو شکل مختلف oblate-spheroidal و prolate-spheroidal هستند. سطح دیواره جداکننده لومن ها (muri) از صاف تا سینوسی شکل تغییر می کند. از لحاظ تزئینات سطحی دو تیپ اصلی شامل: bireticulate-perforate در تمام گونه های زیرجنس Scutellaria در هر دو بخش Anaspis و Scutellaria و microreticulate در تمام گونه های زیرجنس Apeltanthus بخش Lupulinaria مشاهده شد. تزیینات سطح دانه گرده در دو زیرجنس تفاوت مشخصی را نشان می دهد و با آخرین طبقه بندی درون جنسی در این جنس همخوان است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که تزیینات سطحی دانه گرده صفت تاکسونومیک مناسبی برای تقسیم بندی زیرجنس هاست.

بر اساس بررسی صفات ریخت شناختی، جنس Vulpia در ایران واجد پنج گونه و چهار زیرگونه است. در این پژوهش، مریستم نوک ریشه 8 جمعیت از گونه های V. persica ،V. unilateralis ،V. ciliate ،V. myuros و V. hiritiglumis جمع آوری شده از مناطق مختلف ایران، مورد بررسی سیتولوژیک قرار گرفت. پس از مراحل تثبیت، هیدرولیز و رنگ آمیزی، نمونه میکروسکوپی تهیه و ریخت شناسی کروموزوم ها مطالعه شد. بررسی ها نشان داد که عدد پایه کروموزومی این جنس برابر با 7 و سطوح پلوئیدی دیپلو، تترا، پنتا و هگزاپلوئید در آن وجود دارد. عدد دیپلوئید در این تاکسون ها در ایران برابر با 14، 28، 35 و 42 است. سطح پنتاپلوئید 35 در گونه های V. ciliata ،V. persica و V. hirtiglumis برای نخستین بار گزارش می گردد. ویژگی های کاریوتیپی، از قبیل: طول بازوهای کوتاه و بلند کروموزوم ها و وجود و عدم ماهواره مطالعه شد و شاخص های مختلف کاریوتیپی (S ،L/S ،TL ،S ،L% و TF%) و فرمول کاریوتیپی محاسبه گردید. برای گونه های این جنس کاریوتیپ تقریبا نامتقارن تشخیص داده شد. از نظر شاخص های کاریولوژیک تفاوت های معنی داری بین گونه ها مشاهده شد.

مناطق جنگلی سمسکنده و دشت ناز به منظور حفظ و احیای جوامع گیاهی و جانوری بازمانده جنگل های جلگه ای خزر، به عنوان پناهگاه های حیات وحش در استان مازندران (ساری) مصوب گردیده اند. با مطالعه فلور این دو منطقه، تعداد 223 گونه گیاهی از 175 جنس متعلق به 69 تیره شناسایی گردید. از لحاظ تعداد گونه ها به ترتیب تیره Poaceae با 36 گونه (16%)، Asteraceae با 23 گونه (10.3%) و Lamiaceae با 14گونه (6.3%) و Rosaceae با 13 گونه (5.8%) مهمترین گونه ها هستند. جنس Carex با 7 گونه، Euphorbia با 6 گونه و Geranium با 5 گونه بزرگترین جنس ها را تشکیل می دهند. از نظر شکل زیستی، بالاترین مقادیر به ترتیب مربوط به تروفیت ها (34%)، همی کریپتوفیت ها (24%)، ژئوفیت ها (22%) و فانروفیت ها (15%) است. از نظر پراکنش جغرافیایی، بیشترین مقادیر به ترتیب مربوط به پراکنش چند ناحیه ای (32%)، اروپا - سیبری (19%)، پراکنش اروپا - سیبری، ایرانی - تورانی و مدیترانه ای (13%) است. همچنین، 4 درصد از گیاهان بوم زاد هستند. به دلیل اینکه جنگل های مطالعه شده میراثی از جنگل های بلوط و شمشاد جلگه ای در خزر هستند، حفاظت جدی و مستمر و حذف موارد تهدید و آلودگی از حاشیه جنگل ها الزامی است.

گونه های مهاجم یک تهدید مهم برای تنوع زیستی محسوب شده و زیان های اقتصادی بسیاری را به بار می آورند. در پژوهش حاضر، تلاش شد وضعیت گونه مهاجم راکون در ایران در پناهگاه حیات وحش لوندویل بررسی شود. بدین منظور، این پژوهش به سه محور اصلی پرداخته است: 1- بررسی عوامل محیطی موثر در پراکنش راکون، 2- بررسی برخی آثار راکون بر بوم سازگان ها و جوامع حیاتی آنها و 3- بررسی سطح آگاهی مردم محلی از حضور این گونه مهاجم و آثار مخرب آن. در این مطالعه ابتدا با استفاده از روش تحلیل فاکتوری آشیان بوم شناختی (ENFA) به تعیین عوامل محیطی موثر در پراکنش این گونه در پناهگاه حیات وحش لوندویل پرداخته شد. همچنین به منظور بررسی برخی آثار راکون بر بوم سازگان ها و جوامع حیاتی آنها، به تعیین رژیم غذایی راکون در چهار فصل با استفاده از تحلیل سرگین و تشخیص بیماری های هاری، دیستمپر و عفونت های پارو ویروسی در این گونه پرداخته شد. نتایج نشان داد متغیرهای جوامع گیاهی، تراکم پوشش گیاهی و منابع آب در تعیین پراکنش این گونه در مقیاس خرد موثر هستند. در سرتاسر سال گروه غذایی زباله بیشترین سهم و گروه غذایی ماهی کمترین سهم را در رژیم غذایی راکون ها دارد. متاسفانه، فراهم بودن منابع غذایی و در دسترس بودن این منابع برای راکون ها می تواند زمینه ساز افزایش جمعیت این گونه در پناهگاه حیات وحش لوندویل و به دنبال آن دیگر مناطق شمالی کشورمان باشد. بومیان پناهگاه حیات وحش لوندویل، عملا هیچ گونه اطلاعی از حضور راکون به عنوان یک گونه مهاجم غیربومی و تهدیدهای این گونه ندارند و مدیریت در این منطقه می بایست در گام اول اطلاع رسانی درستی در این زمینه انجام دهد.