تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1390 | دوره:3 | شماره:6 |تعداد مقالات:7

در این پژوهش به ارزیابی 66 صفت کمی و کیفی از بخش های رویشی و زایشی، در 33 واحد جمعیتی از گونه های جنس Lolium L. (لولیوم)، در نواحی مختلف ایران پرداخته شد. هدف از این تحقیق، بررسی روابط بین گونه های این جنس در ایران بود. نتایج بررسی صفات کمی و کیفی با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 17 تجزیه و تحلیل آماری شد و برای تعیین میزان قرابت گونه ها از روش تجزیه خوشه ای به روش WARD و رسته بندی بر اساس مولفه های اصلی (PCA) حاصل از تجزیه به عامل ها استفاده گردید. تجزیه و تحلیل آماری نشان داد صفات کیفی همانند وضعیت پوشه و سنبلک، شکل گندمه و صفات کمی و نسبی همانند نسبت طول گلچه با دمگل به طول پوشه بالایی، نسبت طول پوشینه فوقانی به طول پوشه بالایی و طول پوشینه فوقانی بیشترین نقش را در تنوع درون جنس ایفا نموده اند. 3 گونه برون زاد L. perenne،L. multiflorum و L. rigidum  به طور تنگاتنگ به یکدیگر وابسته اند و خصوصیات مشابهی را نشان می دهند؛ هرچند تمایز میان آنها نیز دیده می شود، اما 2 گونه درون زاد L. Temulentum و L. persicum تمایز بیشتری را نسبت به هم نشان می دهند. بر اساس تجزیه و تحلیل آماری و صفات افتراقی، کلید شناسایی برای اعضای این جنس در ایران ارائه شده است.

مطالعات سیتوژنتیک بر روی 6 تاکسون متعلق به بخش Vicia از جنس Vicia نشان داد که کلیه تاکسون ها دیپلوئید است و عدد کروموزومی چهار تاکسون V. sativa var. amphicarpa، V. grandiflora،V. lathyroides  وV. sativa var. cordata  برای اولین بار از ایران گزارش شد. فرمول کاریوتیپی در تاکسون های مورد مطالعه متفاوت بود؛ به طوری که فرمول کاریوتیپی و عدد کروموزومی درتاکسون های (2m+4st) V. sativa var. sativa، (6st) V. lathyroides،(2n=12)(1m+1sm+4st) V. sativa var. angustifolia ، (2n=10)(5st) V. sativa var. cordata،(4st) V. sativa var. amphicarpa  و در(2n=14)(5sm+2st) V. grandiflora به دست آمد. بر اساس جدول دوطرفه Stebbins تاکسون های V. sativa var. angustifolia و V. grandiflora در کلاس 3A، تاکسون،V. Sativa var. amphicarpa در کلاس 3B و تاکسون های V. sativa var. cordata، V. sativa var. sativa و V. lathyroides در کلاس 4A قرار گرفتند. در مجموع، بر اساس شاخص های عدم تقارن درون و بین کروموزومی V. sativa var. cordata در فاصله دورتری از بقیه تاکسون ها قرار گرفت و نامتقارن ترین کاریوتیپ از نظر اندیس عدم تقارن درون کروموزومی و V. grandiflora متقارن ترین کاریوتیپ از نظر اندیس عدم تقارن درون و بین کروموزومی را نشان داد.

در راستای بررسی تنوع مورفولوژیک برگ بین جمعیت های دو گونه بلوط بلند مازو (Quercus castaneifolia) و بلوط اوری (Q. macranthera) و شناسایی فنوتیپ های حد واسط، 800 برگ از 40 پایه درختی در چهار جمعیت از این دو گونه، در طول یک گرادیان ارتفاعی، اندازه گیری شد. اگر چه این بررسی در مقیاس کوچک انجام شد، ولی نتایج آنالیزهای چند متغیره نشان می دهد که صفات طول برگ، حداکثر پهنای برگ، عمق سینوس زیر لوب حداکثر و فاصله قاعده برگ تا حداکثر عرض، مهم ترین صفات تشخیصی بین جمعیت های مورد بررسی هستند. برخی از پایه ها نیز صفات حد واسط دو جمعیت بلوط بلند مازو و بلوط اوری را نشان داده، در نمودار پراکنش پایه های درختی در فضای بین دو محور مختصات در بین پایه های دو جمعیت بلوط بلند مازو و بلوط اوری قرار می گیرند که شاید بتوان آنها را فنوتیپ های حد واسط این دو گونه قلمداد کرد. با وجود این، اظهار نظر قطعی در این رابطه منوط به انجام مطالعات مولکولی در این زمینه است.

ماهی کفال طلایی از گونه های تجاری ارزشمندی است که در نواحی جنوبی دریای خزر به علت طعم خوب گوشت متقاضای بسیاری دارد. شناخت تنوع ژنتیکی منابع دریایی اهمیتی حیاتی در مدیریت و حفاظت از آنها دارد، زیرا این مساله اولین پیش نیاز برای حفظ سازگاری جمعیت ها تحت شرایط محیطی در حال تغییر است. در این مطالعه، شش جایگاه ریزماهواره به منظور بررسی تنوع ژنتیکی ماهی کفال طلایی در دو منطقه گمیشان و میانکاله در استان گلستان استفاده شد. تمایز بارز ژنتیکی در میان مناطق از طریق Fst، Rst و آنالیز واریانس مولکولی مشاهده نشد و میزان نسبتا بالایی از جریان ژنی بین جمعیت ها مشخص گردید. تنوع ژنتیکی دو منطقه، شامل گمیشان: تعداد الل در جایگاه: Na=14.667، تعداد الل موثر: Ne=10.355، هتروزیگوسیتی مشاهده شده: Ho=0.905 و هتروزیگوسیتی مورد انتظارHe=0.894  و میانکاله: 15Na=، Ne=10.223، Ho=0.863 و He=0.892 نیز تفاوت معنی داری نداشتند. علایمی از تنگنای ژنتیکی در جمعیت ها دیده شد. محافظت و بازسازی زیستگاه ها می تواند به افزایش اندازه جمعیت و کاهش خطر آسیب پذیری این گونه در آینده کمک کند.

به منظور تعیین اکوتیپ های جوامع جلگه ای سفیدپلت (Populus caspica) در جنگل های خزری 40 پایه درختی از استان های گیلان (رودبار و آستانه اشرفیه) و مازندران (نور و آمل) انتخاب شد. برای بررسی فعالیت کیفی آنزیم پراکسیداز آشکارسازی باندهای پروتئین و نوکلئیک اسید (PAGE) صورت گرفت و نمونه های شاخه دو ساله در یک جهت از تاج درخت و ارتفاع یکسان از زمین برداشت شد. همچنین، در بررسی تاکسونومی عددی صفات ریخت شناسی 13 صفت ریختی برگ اندازه گیری شد. نتایج الگوی باندی پراکسیداز حاکی از نمایان شدن 11 باند جداگانه در دو ناحیه متفاوت بر روی ژل بوده است. ناحیه اول شامل 5 باند پلی مورفیسم و ناحیه دوم دارای 6 باند است. نتایج گروه بندی فعالیت کیفی پراکسیداز و صفات ریختی برگ با تجزیه و تحلیل خوشه ای داده ها، تمایز ایزوآنزیمی و ریخت شناسی زیادی را بین جمعیت های این گونه نشان داد و با توجه به آن سه اکوتیپ رودبار، آستانه اشرفیه و نور- آمل قابل تفکیک است. همچنین، نتایج الگوی باندی پراکسیداز و ریخت شناسی برگ اختلافی بین پایه های نر و ماده درون جامعه نشان نداد. نتایج این تحقیق ضرورت حفاظت و به کارگیری روش های موثر in situ و ex situ برای حفظ تنوع ژنتیکی این گونه به عنوان یکی از ذخایر ژنتیکی ارزشمند و در معرض انقراض جنگل های هیرکانی را یادآور می شود.

 6گونه جدید از جنس Cousinia، بخش Stenocephalae (خانواده کاسنی ((Asteraceae) شامل Cousinia ginuae و C. shahuensis از منطقه کردستان، C. kandavanensis،C. touchalensis  و C. minuticapitata از منطقه تهران و C. golestanica از منطقه گلستان شرح داده و تصویر آنها نیز ارایه می شود. این گونه ها که انحصاری ایران هستند، در ارتباط با صفاتی مانند تعداد گل ها در هر کپه، شکل کپه ها، کشیدگی برگ ها بر ساقه (در طول کوتاه یا بلند) و شکل رویشی آنها در  Sect. Stenocephalae (بخش استنوسفاله) قرار می گیرند.نکاتی نیز درباره رویشگاه ها و پراکنش جغرافیایی آنها ارایه می شود.

جنس Adonis از تیره آلاله (Ranuculaceae) شامل گونه های متعددی در ایران است که اکثر آنها به بخش Sect. Adonis تعلق داشته، به ویژه در منطقه خاورمیانه از پراکنش انحصاری برخوردارند. گونه های این بخش از نظر خصوصیات مورفولوژیک بسیار به یکدیگر نزدیک هستند، به طوری که شناسایی برخی از گونه ها بر اساس صفات ریختی غالبا بسیار مشکل بوده، گاه امکان پذیر نیست. در مطالعه حاضر صفات مربوط به ساختار درونی ساقه در جمعیت های مربوط به سه گونه A. flammea،A. aestivalis  و A. dentate با استفاده از تاکسونومی عددی ارزیابی شدند و نتایج به دست آمده نشان داد که استفاده از صفات کیفی و کمی نسبی از مجموعه صفات ساختار درونی ساقه می تواند در شناسایی و تفکیک گونه های مورد مطالعه مفید بوده، جدایی گونه های مذکور را به خوبی نشان دهد.