تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1397 | دوره:10 | شماره:34 |تعداد مقالات:6

جنس Echinops ازجمله تاکسون های بزرگ تیره ی Asteraceae در ایران است که تقریباً در تمام نقاط کشور پراکنش دارد. بیشتر گونه های این جنس انحصاری ایران اند و صرفاً در محدوده ای کوچک حضور دارند. این جنس با داشتن کلاپرک های تک گلی آرایش یافته در گل آذین های ثانویه که ظاهری کروی دارند به خوبی از سایر جنس های تیره ی مرکبان (Asteraceae) تشخیص داده می شود؛ باوجود مطالعه های تاکسونومیکی و تبارشناختی انجام شده، جنس Echinops کمتر ازنظر نام گذاری مطالعه شده است. پژوهش حاضر حاصل مطالعه ی دقیق گونه های این جنس ازنظر انطباق کامل با قوانین مربوط به کد بین المللی نام گذاری است. طی این مطالعه مشخص شد (1875) Echinops kurdicus Boiss. & Hausskn. تاکسونی نامعتبر است؛ زیرا هم نام مؤخری نسبت به Echinops kurdicus Bunge (1863) است. بنابراین Echinops rahiminejadii Negaresh به عنوان نام جایگزین برای Echinops kurdicus Boiss. & Hausskn. پیشنهاد و تصویر هولوتیپ این گونه ارائه شد.

گیاه ترشک (Rumex spp. ) از جمله گیاهان باارزش دارویی و دارای حدود 200 گونه است که در بیشتر نقاط دنیا پراکندگی دارند. ایران یکی از نقاط پراکنش این گیاه محسوب می شود و 23 گونه از این جنس از نواحی مختلف ایران گزارش شده است. در پژوهش حاضر، نشانگر مولکولی RSSI با استفاده از 15 آغازگر برای بررسی تنوع ژنتیکی و رابطه ی خویشاوندی اکوتیپ های ترشک بومی کشور استفاده شد. از مجموع 174 نوار، 146 نوار چندشکل تولید و امتیازدهی شدند. میانگین درصد چندشکلی برای تمام آغازگرها 31/85 درصد به دست آمد. بیشترین محتوای اطلاعات چند شکلی به آغازگر 826CBU با مقدار 5/0 و کمترین مقدار آن به آغازگر p7با مقدار 28/0 تعلق یافت. بیشترین قدرت تفکیک نشانگری به نشانگرهای 833 CBU، IS12 و UBC810 با مقدار به ترتیب 6/13، 4/12 و 2/12 اختصاص یافت. تجزیه ی خوشه ای به روش AMGPU و با استفاده از ضریب تشابه جاکارد اکوتیپ ها را در سه کلاستر دسته بندی کرد. نتایج بررسی ساختار روزنه ای اکوتیپ ها نیز تفاوت اکوتیپ ها را از نظر تراکم روزنه ای نشان دادند و تعداد روزنه ی برخی اکوتیپ ها در سطح رویی برگ بیشتر از سطح زیری برگ بود. نتایج نشان دادند تنوع زیادی ازنظر ژنتیکی، ساختار روزنه ای و ریخت شناسی بین اکوتیپ های بررسی شده وجود دارد و بنابراین، امکان استفاده از روابط فیلوژنتیکی و تنوع موجود به عنوان ابزار مناسبی برای طبقه بندی و کارهای اصلاحی در این گونه ی گیاهی وجود دارد.

گونه ی Rana macrocnemis در قفقاز و آسیای صغیر و در شمال غرب و غرب ایران پراکنش گسترده ای دارد. جمعیت های ایرانی قورباغه های قهوه ای با وجود پراکنش گسترده در ایران کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته اند. در پژوهش حاضر با نمونه برداری گسترده از کل محدوده ی پراکنش قورباغه ی کوهستانی در ایران به ارزیابی ساختار تغییرات جغرافیایی صفت ها در جمعیت ها پرداخته شد. به منظور مطالعه های ریخت شناسی، 13 صفت ریخت سنجی اندازشی از مجموع 85 نمونه بررسی شدند. اهمیت آماری وجود دوریختی جنسی بین جمعیت های قورباغه ی قفقازی به کمک آزمون آماری ANOVA و مقایسه ی تفاوت میانگین های هر صفت بین دو جنس نر و ماده و همچنین تجزیه واریانس چندمتغیره (MANOVA) با مقایسه ی میانگین های بردار صفت های دو جنس بررسی شد. الگوی ارتباطات فنتیکی بین جمعیت ها با آزمون های ANOVA یک طرفه، تحلیل مؤلفه ی اصلی (PCA)، تحلیل توابع ممیزی (DFA) و تجزیه ی خوشه بندی با الگوریتم UPGMA تعیین شد. نتایج آزمون آماری ANOVA در بررسی وجود دوریختی جنسی در گونه ی R. macrocnemis نشان دادند شش صفت بین دو جنس به طور معناداری با یکدیگر تفاوت دارند. آزمون MANOVA نیز به طور معناداری (P≤ 0. 05) وجود دوریختی جنسی را در گونه ی R. macrocnemis تأیید کرد. مطالعه های ریخت شناسی در سطح درون گونه ای وجود دست کم دو گروه اصلی برای قورباغه های کوهستانی را در مطالعه های ریخت شناسی تأیید کردند: گروه شمالی شامل جمعیت های تبریز و اردبیل و گروه جنوبی شامل جمعیت های لرستان، کرمانشاه، اراک، همدان، ارومیه، کردستان و اصفهان.

فیتوپلانکتون ها تولیدکنندگان اولیه در اکوسیستم های آبی و بخشی از پایه ی شبکه های غذایی اند. سد یامچی روی رودخانه ی بالیخلو (شمال غرب ایران) ساخته شده است؛ با توجه به اینکه تاکنون مطالعه ای درباره ی فیتوپلانکتون های این سد انجام نشده است و نظر به اهمیت فیتوپلانکتون ها در درک عملکرد زیستی دریاچه ها و ردیابی تغییرات آنها، مطالعه ی حاضر با هدف بررسی فلوریستیک فیتوپلانکتون های این دریاچه انجام شد. به طور کلی، 62 تاکسون فیتوپلانکتونی در بررسی حاضر شناسایی شدند که به 50 جنس، 39 تیره و 9 رده از جلبک ها تعلق داشتند. در بین رده ها Bacillariophyceae با 23 گونه، Chlorophyceae با 12 گونه و Cyanophyceae با 10 گونه بیشترین تعداد گونه ها را به خود اختصاص دادند. Baciillariaceae و Scenedesmaceae هرکدام با 6 گونه بزرگ ترین تیره ها و Nitzschiaبا 4 گونه بزرگ ترین جنس فیتوپلانکتونی شناسایی شده در دریاچه بودند. در مطالعه ی حاضر، بیشترین مقادیر تنوع در اواخر بهار و ماه های تابستان مشاهده شد که به علت مناسب بودن شرایط برای رشد و وقوع هم زمان جلبک های سبز و سیانوباکتری ها (نه به علت کیفیت خوب آب در این ماه ها) بود. کمترین مقادیر شاخص تنوع در پاییز محاسبه شد و شرایط رشدی تنها برای دیاتومه ها مناسب بود که تنها با یک گونه ی غالب Stephanodiscus neoastraea در دریاچه مشاهده شدند.

هدف پژوهش حاضر، بررسی ساختار ترکیب فلور در پروفیل ارتفاعی 937 تا 2162 متر از سطح دریا، در طول 29 کیلومتر مراتع قزل اوزن تا ارتفاعات شهرستان کوثر بود. 8 رویشگاه و در هریک، 3 ترانسکت 100 تا 500 متری با 10 پلات متغیر 1 تا 25 مترمربعی انتخاب شدند. گونه ها از سطح پلات ها جمع آوری، شناسایی و شکل رویشی، پایداری، پراکنش جغرافیایی و حفاظتی آنها تعیین شد. نتایج نشان دادند 32 تیره، 101 جنس و 146 گونه در رویشگاه های انتخاب شده گسترش دارند. خانواده های Asteraceae با 39 گونه (27 درصد)، Poaceae با 18 گونه (13 درصد)، Fabaceae با 13 گونه (9 درصد) و جنس های Astragalus با 8 گونه (48/5 درصد) و Centaurea با 5 گونه (42/3 درصد) مهم ترین عناصر فلور منطقه اند. بازدانگان 1 گونه، نهان دانگان دولپه ای 27 تیره، 82 جنس و 124 گونه و نهان دانگان تک لپه ای 4 تیره، 18 جنس و 21 گونه دارند. بیشترین و کمترین نسبت تیره به جنس به ترتیب در ارتفاع 1583 تا 1683 متری با نسبت 27/1: 3 و 2139 تا 2162 متری با نسبت 92/1: 1 دیده می شود. نسبت تیره به گونه در ارتفاع 1583 تا 1683 متری برابر 91/1: 3 و در ارتفاع 1635 تا 1677 متری برابر 11/1: 2 و نسبت جنس به گونه در ارتفاع 1568 تا 1609 متری برابر 30/1: 1 و در ارتفاع 937 تا 965 متری برابر 03/1: 1 است. پهن برگان علفی با 105 گونه (72 درصد) شکل رویشی غالب و تروفیت ها با 62 گونه (43 درصد) فراوان ترین شکل زیستی هستند. 69 گونه (47 درصد) به ناحیه ی ایرانی-تورانی تعلق دارد. 14 گونه انحصاری ایران، 8 گونه با خطر کم و 2 گونه آسیب پذیر است.

تنوع زیستی گیاهی در زاگرس شمالی از جنبه های مختلف اهمیت دارد و راهکارهای مناسبی برای تعیین قابلیت های عناصر گیاهی و وضعیت حفاظتی گونه ها ارائه می دهد و عامل مؤثری در سنجش و ارزیابی منطقه برای بررسی توان اکولوژیکی به شمار می رود. منطقه ی حفاظت شده ی میرآباد در محور پیرانشهر-سردشت بین عرض های 23 ° 36 و´ 31 ° 36 شمالی و طول های 15 ° 45 و 25 ° 45 شرقی به مساحت 11435 هکتار در محدوده ی ارتفاعی 1177 تا 2068 متری از سطح دریا واقع شده است. میانگین بارندگی و دمای سالانه ی منطقه باتوجه به داده های بیست ساله به ترتیب 696 میلی متر و 3/12 درجه ی سانتی گراد است. به روش توزیع تصادفی قطعه نمونه های چنداندازه ای ویتاکر در تیپ های مختلف گیاهی در سال 1396، تعداد 447 گونه گیاهی از 81 تیره و 301 جنس شناسایی شدند. بزرگ ترین تیره ها ازنظر غنای گونه ای و جنس به ترتیب عبارتند از: تیره های Asteraceae (57 گونه)، Poaceae (48 گونه)، Fabaceae (37 گونه) و Lamiaceae (24 گونه)، تیره های Asteraceae با 35 جنس، Poaceae با 32 جنس، Apiaceae با 21 جنس و Brassicaceae با 19 جنس. همی کریپتوفیت ها با 3/35 درصد، تروفیت ها با 2/28 درصد، ژئوفیت ها با 4/14 درصد و فانروفیت ها با 13 درصد شکل های زیستی منطقه هستند. ازنظر پراکنش جغرافیایی، 210 گونه (47 درصد) به عناصر ایرانی-تورانی تعلق دارند. بر اساس معیارهای IUCN در منطقه تعداد 33 گونه در فهرست گیاهان با تهدید کمتر، تعداد 23 گونه در فهرست کمبود اطلاعات، تعداد 7 گونه در فهرست گیاهان آسیب پذیر و 1 گونه در معرض انقراض قرار دارند. همچنین، 14 گونه نادر و 167 گونه دارویی اند.