زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)
سال:1389 | دوره:2 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

این که چه تلقی و فهمی از تمدن وجود دارد و با توجه به متغیرهای جمعیتی مثل سن، جنس، شغل، سطح سواد و طبقه اجتماعی چه پیوندی با تمدن ایرانی برقرار می شود و تمدن چه رابطه ای با علوم و به طور خاص علوم انسانی برقرار می کند، موضوع پژوهش پیمایشی بوده است که نگارنده در سال 1386 تا سال 1388 آن را دنبال کرده است. در این مقاله به بخشی از نتایج این پژوهش که اولا بیان کننده درک و تفاوت زنان و مردان از مفهوم تمدن و در ثانی تفاوت های جنسیتی در ارتباط با مقوله های تمدنی است، پرداخته خواهد شد. در این مقاله ابتدا ابعاد مفهومی و نظری تمدن و شکل گیری حس تمدنی در پرتو میراث مادی و معنوی تمدنی مورد بحث قرار خواهد گرفت، سپس روش تحقیق و نمونه مورد مطالعه تبیین می شود و در بخش بعدی به گزارش و تحلیل مطالعه موردی از بعد تعاریف شکل گرفته در ذهن پاسخگویان نسبت به تمدن، رابطه جنسیت و تعلق تمدنی، رابطه جنسیت و جایگاه علوم در تمدن سازی پرداخته می شود و در پایان به بحث پیرامون نگرش تمدنی دیروز، امروز و فردا و تفاوت های جنسیتی پرداخته خواهد شد.

بر پایه نوشتار تاریخی گرایان جدید، تاریخ، ساخته از سخن ها و گفتمان های جامعه است. یک متن ادبی نیز، فقط یک نوع از انواع متفاوت متن است. تمامی متن ها نشانه هایی از شگردهای فرهنگی و گفتار اجتماعی خویش را بازمی تابانند. گزینش «تاریخ بیهقی» و «سمک عیار» به این برهان است که این دو متن در نظام ادبی کشور، از نظر کاوش های زبانی، ادبی و فرهنگی نقش کلیدی دارند. این گزارش می پندارد، زن برخاسته از توده مردم، در داستان «سمک عیار» بسیار درخشان بازتابیده است. از سویی دیگر «ابوالفضل بیهقی» در زمانی نه چندان دور از فرامرزبن خداداد، تاریخی روایت گونه نگاشته، که به دربار و زندگی بزرگان زمان خویش پرداخته است. از آن جا که تاریخ، خود ساخته شده از سخن ها و گفتمان های جامعه است، این گزارش می کوشد رفتار و کردار زنان عیار را رو در رو با زن اشرافی بنگرد و تا آن جا که فضای متن اجازه می دهد، زن عوام در داستان سمک عیار را با بزرگان دربار در تاریخ داستان محور ابولفضل بیه قی، بسنجد و گفتمان زنانه آن روزگار را بکاود. هدف در تراز نهادن دو «زن» است و به هر دو متن تنها به عنوان آوند و ظرفی نگریسته می شود که این دو گونه زن را پرورانده است. از دل این متن ها می توان زن پویا یا ناپویا را به در کشید و پیامدهای باروری یا ناباروری زنان را نگریست. این جستار به گفتمان اجتماعی ای می پردازد که این زنان در آن گفتمان رشد کرده، درخشیده یا سرکوب شده اند.

هدف پژوهش حاضر بررسی تفاوت های جنسیتی و تاهل بر نگرش و پای بندی نسبت به نماز و ادراک موانع و عوامل بازدارنده فردی و اجتماعی و محیطی آن در دانشجویان بود. بدین منظور 1100 نفر از دانشجویان دانشگاه شیراز با روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند و پرسش نامه محقق ساخته 77 سوالی را تکمیل کردند نتایج نشان داد که دختران بیشتر از پسران گرایش به اقامه نماز به صورت فرادی داشتد در حالی که پسران دانشجو به خواندن نماز به صورت جماعت علاقه بیشتری ابراز نمودند هم چنین یافته های پژوهش حاضر حاکی از نگرش مثبت تر دختران نسبت به نماز بود در حالی که بین نگرش دختران و پسران نسبت به تاثیر داشتن ویژگی های امام جماعت در گرایش افراد به نماز خواندن و شرکت در نماز جماعت و نیز بین اشتیاق و علاقه اجتماعی دو جنس نسبت به نماز و آشنایی آنان با احکام و فلسفه نماز تفاوت معناداری وجود نداشت. علاوه بر این دختران در مقایسه با پسران محدودیت های اجتماعی، محیطی و فردی بیشتری در مورد نمازخواندن گزارش نمودند. عدم تفاوت دانشجویان مجرد و متاهل از لحاظ نگرش و پای بندی نسبت به نماز و ادراک محدودیت های اقامه آن، از دیگر نتایج پژوهش حاضر بود.

ملت عرب در دیدگاه زنان ادیب فلسطینی به مثابه امت واحدی به شمار می رود که در طول تاریخ عوامل مختلفی از جمله زبان، فرهنگ، تاریخ و سرنوشت مشترک، میان آنان وحدت و همبستگی ایجاد کرده است. از این رو ناسیونالیسم عربی در ادبیات معاصر زنان فلسطینی نمود فراوانی دارد و در بردارنده افکار، اندیشه و مفاهیم ملی گرایانه ایشان در قبال امت عربی است. آنان همواره سرزمین خود را بخش تفکیک ناپذیری از «وطن بزرگ عربی» می دانند و پیوسته در آثار خود می کوشند تا جهان عرب را به آزادسازی فلسطین از چنگال اشغالگران ترغیب نمایند.

پرده برگرفتن از چهره زن در جامعه ای باستانی، پس از گذشت هجده سده، چندان آسان نمی نماید. با این همه، بررسی ادبیات و آثار به جا مانده از مانویان و تامل در آن ها، ما را در یافتن گوشه هایی روشن از حضور زنان پیرو آیین مانی در جامعه، یاری می کند. ادبیات مانوی دربرگیرنده مجموعه ای از متن هاست که پیروان او طی سده ها به زبان های گوناگونی چون پارسی میانه، پارتی، سغدی، ترکی باستان، چینی، سریانی، قبطی و یونانی نگاشته اند و از آغاز سده گذشته، زبان شناسان تاریخی به رمزگشایی، ترجمه و تفسیر آن ها پرداخته اند (بهبهانی 1384: 59-60). در این گفتار نگارنده کوشیده است تا بررسی های خود را با استناد به متن های مانوی انجام دهد، اما برای پرهیز از تخصصی شدن بیرون از حد این گفتار، از آوردن متن ها به زبان های باستانی، خودداری کرده است (بویس 1384: 47-232).

فمینیسم جنبشی اجتماعی بود که با ورود به عرصه های مختلف، در نهایت هنر را نیز در برگرفت. هنرمندان این جنبش با اعتراض به تسلط همه جانبه مردان بر عرصه هنر، پا در راه نهادند. یکی از این هنرمندان جودی شیکاگو (متولد 1939 در شیکاگو) بود. او نیز همگام با دیگر هنرمندان فمینیسم به هنرآفرینی در این راستا پرداخت و با چیدمان «ضیافت شام» خود هنر فمینیست را به جهانیان عرضه کرد. ویژگی های خاص این اثر را می توان راز ماندگاری و تمایزش از دیگر آثار این جنبش دانست. چرا که، نه تنها نشان داد تاریخ از زنان هنرمند خالی نبوده بلکه تعداد زیادی از آن ها را نیز در خود جای داده است. ضیافت شام نمونه تمام عیار یک اثر فمینیستی است و تلاش می کند تا نقش مهم زنان را در هنر و جامعه مورد توجه قرار دهد. معرفی و شناخت این اثر بی نظیر و برخی از زنان شاخص آن، از علل اصلی شکل گیری این مقاله است.

تمجید و پاسخ به آن جزو زوج های هم جوار تلقی می گردند که دربرگیرنده جفت نوبت ها می شوند. با توجه به این که پاسخ به تمجید در بسیاری از زبان ها حالتی کلیشه ای پیدا کرده است و با توجه به این که زنان در کاربرد زبان و تبعیت از هنجارهای زبانی حساسیت بیشتری دارند مقاله حاضر به بررسی و مقایسه پاسخ زنان و کودکان به تمجید می پردازد. نتایج بررسی ها نشان می دهد که کودکان استفاده کاملا خلاقانه و غیرتکراری از زبان دارند و توضیح، بارزترین پاسخ در برابر تمجید در آن هاست. اما زنان که در طبقه بزرگسالان قرار می گیرند، کاملا وابسته به قواعد اجتماعی هستند و از عبارات کلیشه ای مخصوصا تشکر در پاسخ به تعریف و تمجید استفاده می کنند. در این میان الگوهای زبانی کودکان دختر نزدیکی بیشتری با الگوهای زبانی زنان داشت.