مطالعات سیاسی
سال:1392 | دوره:5 | شماره:20 |تعداد مقالات:8

رواج برخی رویکردهای تعین گرا و خردگرای جریان اصلی با تاکید بر مولفه های مادی بر حیطه نظریه پردازی روابط بین الملل به انکار نقش آفرینی و جایگاه عناصر غیرمادی، معنایی و به ویژه عنصر دین و معنویت در حیطه تعاملات و عرصه نظام بین الملل گردید. در نظریات بازتاب گرا و معناگرای روابط بین الملل نیز که در ناکارآمدی جریان اصلی در دهه های اخیر شکل گرفته عنصر دین و معنویت کمتر مورد توجه واقع شده است. در این ارتباط در مقاله حاضر سعی گردیده علی رغم برخی کاستی های موجود، نقش آفرینی دین در ساختار نظام بین الملل از منظر رویکرد سازه انگارانه و بر اساس مفروضات آن از جمله هویت، منافع و کنشگری بازیگران و همچنین قوام بخشی متقابل ساختار و کارگزار مورد بررسی قرار گیرد.

مسلمانان اقلیتی استثنایی در اروپای معاصر به شمار می آیند. باورمندان به شریعت اسلامی، به ویژه مهاجرین، در زمره مساله سازترین اقلیت های این قاره هستند. برداشت اروپایی ها از هویت و کیستی خود و کناکنش غیرهمگرایانه بسیاری از مسلمانان مهاجر به اروپا، باعث شده است تا عموم اینان حتی پس از گذشت چند نسل، نه تنها در روند ادغام و همگرایی اجتماعی (ملی و منطقه ای) قرار نگیرند، که درگیر رابطه ای دگرسازانه، اصل گرایانه و حتی خصومت سازانه شوند. مهاجرین مسلمان در اروپا، عموما با بحران معنا و هویت روبه رو هستند. نوشتار پیش رو با به پرسش گرفتن دلایل و زمینه های این امر، و کاربست روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه در ارتباط با مسلمانان دو شهر پاریس و بروکسل، این فرضیه را ردیابی می کند که عموم مسلمانان مهاجر به اروپا، حتی در نسل های چندم خود، با بحران هویت و معنا روبه رو هستند. بنابر داده ها و نتایج جستار، این بحران هویت، زمینه ساز واکنش های واگرایانه و اصل گرایانه در میان آنان شده است. وضعیت کنونی مسلمانان مهاجر، چالشی جدی برای روند ملت- دولت سازی و یکپارچگی و ادغام اجتماعی- فرهنگی در اروپا است که در آینده می تواند زمینه بحران های جدی برای تمدن غربی را فراهم آورد.

پژوهش حاضر با این مفروض که جامعه ایرانی در طیف جوامع شبکه ای قرار می گیرد، این موضوع را بررسی می کند که پیامدهای ایجاد دولت مدرن بر ساخت اجتماعی ایران روندی معکوس پیموده است؛ به نحوی که سیاست های مبتنی بر مدرنیزاسیون دولت اگر چه ساخت شبکه ای جامعه را تا حد زیادی دستخوش تحول قرار داد اما این تحول منجر به ساخت مدنی جامعه نشد و بر عکس جامعه ای توده ای با سرویت گروه های اجتماعی مربوط به فرماسیون پیشین سربرآورد. ادعای این مقاله آن است که در پاسخ به تضاد دولت و ملت به مثابه یکی از پیامدهای ساخت شبکه ای جامعه ایرانی، دولت پهلوی اول نتوانست هویت ملی منسجمی را ایجاد نموده و ساخت های مذهبی قومیتی و زبانی به قوت خود باقی ماندند و در بغرنج های سیاسی به تحرکات وسیعی در قبال حکومت مرکزی روی آوردند. این بدان معناست که سیاست های بر زیستن دولت پهلوی اول چندان موفق نبود و نتوانست الگوی رفتاری مردم را به سمت و سوی یک جامعه مدرن تغییر دهد.

جهانی شدن فرآیندی غالب در دنیای امروز است. در خصوص مفهوم این واژه اتفاق نظر وجود ندارد. در بسیاری از موارد در قالب بین المللی شدن، قلمروزدایی و آزادسازی استفاده شده است؛ البته این مفهوم در معنای جهانی سازی و غربی شدن نیز مورد ارجاع واقع شده است. لذا جهانی شدن پدیده ای ریشه دار با ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه با تاثیر و تاثر تکوینی و تکاملی است. در این میان جهانی شدن ارتباطات از جنجالی ترین بحث هایی است که متخصصین به آن پرداخته اند. بر این اساس جهانی شدن، وابستگی متقابل میان مناطق جهان را به وجود آورده است. کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از این مفهوم مستثنی نبوده اند و به طور مشخص کویت نیز تحت تاثیر این رخداد جهانی قرار گرفته است. لذا سوال اصلی که این مقاله به دنبال پاسخ به آن است عبارت است از اینکه جهانی شدن چه تاثیری بر ساختار سیاسی- فرهنگی کشور کویت دارد؟ این تاثیرات در سه سطح، به ترتیب حوزه نفوذ می باشند. سطح اول: سطح تاثیرات اقتصادی، سطح دوم: سطح تاثیرات محدود اجتماعی- فرهنگی، سطح سوم: سطح مقابله با تاثیرات سیاسی که به دلیل تغییرات پایه های اجتماعی - فرهنگی قدرت و باورهای سنتی، این تاثیرات هرچه سریع تر در حال ورود به حوزه سیاسی نیز می باشد.

بنیادگرایی اسلامی، یکی از موضوعات چالش برانگیز در چند دهه اخیر در مناسبات بین الملل بوده است. این گفتمان، با فروپاشی بلوک کمونیسم در اواخر دهه 1980، آرام آرام جایگاه خود را تحکیم بخشید. حادثه 11 سپتامبر که جهانیان را شگفت زده کرد، نشان از گسترش قدرت عملگرایی این گفتمان بود. در واقع، بنیادگرایی اسلامی از عرصه فکر و اندیشه به عرصه عمل رسید. بنیادگرایان برخلاف دیگر گروههای اسلامی مانند اسلام گرایان میانه رو یا اسلام گرایان سکولار، در پی تقابل با آموزه های مکاتب غربی (حقوق بشر، دموکراسی، جهانی شدن، تروریسم و سکولاریسم) هستند و سعی می کنند تا تسلط و قدرت فائقه غرب را به چالش بطلبند. پرسش اصلی در این نوشتار آن است که بنیادگرایی اسلامی چگونه توانسته است. به عنوان یک گفتمان غیر، هژمونی غرب را به چالش بکشد؟ برای پاسخ به این پرسش از رویکرد تحلیل گفتمان لاک لائو و موفه در جهت نقد انگاره های حقوق بشر، جهانی شدن، دموکراسی، تروریسم و سکولاریسم بر پایه بنیادگرایی اسلامی استفاده شده است.

فرهنگ به عنوان یکی از ابعاد مهم روابط بین الملل می باشد که به دلیل حاکمیت پارادایم رئالیسم در دوران جنگ سرد بر روابط بین الملل مورد توجه چندانی قرار نگرفته بود اما با پایان جنگ سرد فرهنگ در کانون توجه نظریه های روابط بین الملل قرار گرفت و این متغیر در عمل و نظر به خصوص در فضای پست مدرن جهانی شدن در متن تحولات قرار گرفته است. نظریه هایی چون سازه انگاری و هنجاری نگاه ویژه به مقوله فرهنگ دارند و متغیر فرهنگ امروزه در مباحث نظری به عنوان یک اصل اساسی و بنیادین مورد توجه است. پایان جنگ سرد گفتمان فرهنگی را وارد مرحله نوینی نموده است که در پی آن فرهنگ از حاشیه به متن آمده و به فعل و انفعالات جهانی شکل می دهد و چه بسا فرهنگ امروزه تبدیل به یک مفهوم هژمونیک شده است و به عنوان زیر بنای تحولات جهانی پدیدار شده است و به نوعی فرهنگ مرزبندی های سیاسی و بین المللی را محقق ساخته است. امروزه نشانه مرکزی در گفتمان جهانی شدن مقوله فرهنگ می باشد که نقش اساسی را در غیریت سازی، هویت سازی و هژمونی ایفا می کند.

امروز، بحث رابطه فناوری های نوین رسانه ای و جنبش های انقلابی خاورمیانه در ابعاد گوناگون خود توجه زیادی را برانگیخته است. ویژگی هایی چون نظارت پذیری کمتر و احساس امنیت و آزادی بیشتر، تعاملی بودن، رهایی از قید مکان و زمان، انعطاف پذیری هویتی، ارزانی نسبی و... رسانه های جدید و بخصوص اینترنت را به ابزارهای دارای پتانسیل برای تعریض و تقویت حوزه عمومی تبدیل کرده است. بخش اعظم محتوای تولید شده توسط انقلابیون در فرایند بیداری اسلامی با استفاده از رسانه اجتماعی صورت گرفت. فناوری های جدید با مرزها مقابله می کنند و یک صدای آلترناتیو برای خروجی های رسانه سنتی که تنها سیاست ها و دیدگاه های رسمی حکومتی را منعکس می کنند فراهم می آوردند و فرصت های گرانبهایی برای بسیج عمومی فراهم می کنند. این مقاله به دنبال بررسی نقش رسانه در شکل گیری و تدوام تحولات اجتماعی و سیاسی خاورمیانه است. همچنین به بررسی تاثیرات احتمالی این تغییرات بر سیاست ها، دولت وجوامع منطقه می پردازد و نیز پیامدهای این تغییرات را برای سیاست سازان منطقه خاورمیانه بررسی می کند. روش تحقیق مورد نظر در این مقاله، کیفی و از نوع توصیفی- تحلیلی است.

هدف اصلی مقاله حاضر پاسخ به این سوال میباشد که چه آسیبهایی متوجه بعد سیاسی هویت ملی افراد در عصر جامعه اطلاعاتی شده است. آزمون فرضیه تحقیق مبنی بر این است که، استفاده از تکنولوژی های نوین اطلاعاتی و ارتباطی موجبات تضعیف بعد سیاسی هویت ملی را فراهم آورده است. همچنین نتایج تحقیق نشان می دهد که در جامعه اطلاعاتی، ابعاد سیاسی هویت ملی شهروندان، در نتیجه تحولات ناشی از فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی و استفاده بیشتر افراد از رسانه متعامل و غیر انحصاریاینترنت، خصلت چند ارزشی، بازتابیو سیال پیدا کرده و به همین سیاق هویت ملی آنان در ابعاد سیاسی نیز تضعیف شده است.