مطالعات سیاسی
سال:1393 | دوره:6 | شماره:23 |تعداد مقالات:10

بنا بر برخی تحلیل ها، انقلاب ها منطقه شمال آفریقا و خاورمیانه ارتباط چندانی با آموزه های دینی و اسلامی نداشته و همچون سایر انقلاب ها تلاش هایی آزادی خواهانه علیه استبداد و خودکامگی، فساد اقتصادی، ناکارآمدی های سیاسی و بی عدالتی و نابسامانی های اجتماعی در جوامع کشورهای انقلابی است که در پی دستیابی به آزادی و حکومتی بر مبنای اصول و موازین دموکراتیک می باشد، در مقابل عده ای دیگر معتقد به نقش آفرینی مؤثر آمیزههای دینی و گروه ها و نیروهای مذهبی در این انقلاب ها بوده و در اثبات ادعای خویش به شعارهای انقلابیون، مکان و زمان شکل گیری تظاهرات و راهپیمایی های اعتراضی و نهایت نتیجه انتخابات در پس از انقلاب در این کشورها استناد می کنند. در این راستا سؤال اصلی مطرح در تحقیق چگونگی نقش و جایگاه دین و نیروها و گروه های مذهبی در شکل دهی به انقلاب ها خاورمیانه و همچنین پیامدهای انقلاب ها بر ساختار و قطب بندی ها در منطقه خاورمیانه حول تقابلات شیعی-سنی به رهبری ایران و عربستان و همچنین کشورهای محور مقاومت در برابر اسرائیل و در مقابل کشورهای متحد ایالات متحده و همسو با اسرائیل در منطقه می باشد.

هدف این مقاله ارائه تحلیل و تبیین جامعه شناختی از نقش جامعه مدنی در تثبیت دموکراتیک است. تثبیت دموکراتیک مرحله سوم در فرایند دموکراتیزاسیون بوده و شرط موفقیت این فرایند دانسته می شود. تجربه خاص اروپای شرقی و آمریکای لاتین در گذار به دموکراسی و تثبیت دموکراتیک، موجب افزایش توجه به آثار جامعه مدنی بر تثبیت دموکراسی های نوظهور در پژوهش های علمی و آکادمیک شد و با گسترش سازمان های جامعه مدنی در سطوح ملی، فروملی و فراملی، و مشغولیت آن ها در فعالیت های گوناگون اجتماعی، سیاسی، محیطی، فرهنگی و اقتصادی، ضرورت پرداختن به ظرفیت های بالقوه جامعه مدنی در هموار کردن مسیر گذار به مرحله تثبیت دموکراتیک و تکمیل این مرحله، آشکار گردید. با نظر به این ضرورت، نوشتار حاضر پس از مروری بر بحث های نظری درباره جامعه مدنی و تثبیت دموکراتیک، چگونگی تأثیر جامعه مدنی بر تثبیت دموکراسی را با توجه به مؤلفه های رابطه دولت و جامعه مدنی، ویژگی و ساختار درونی سازمان های جامعه مدنی و تأثیر عوامل بیرونی و بین المللی، مورد بررسی قرار خواهد داد.

هدف اصلی تبارشناسی فوکو پرادختن به این مساله است که چگونه انسان ها به واسطه قرار گرفتن در درون شبکه ای از روابط قدرت و دانش، به عنوان سوژه و ابژه تحت تسلط قدرت در می آیند. قدرت قلمروهای ابژه ها و آیین های حقیقت و عقلانیت را تولید می کند. در واقع قدرت برای حیات خویش راهی جز ایجاد فضایی برای تولید دانش و حقیقت و عقلانیت ندارد. حقیقت بواسطه لایه هایی از تفاسیر گوناگون به الزامات قدرت در جهت به انقیاد کشیدن انسان، معنا، انضباط، انطباق، منفعل سازی، نظارت و بهنجارسازی می بخشد و از سوی دیگر عقلانیت در پیوند با دانش و حقیت در قالب فرمول بندی ها، ابداعات، تعدیل ها و تصحیح های متفاوت موجبات همبستگی و پیوستگی نظام گفتمانی را فراهم می آورد. مقاله حاضر در پی پاسخ به این سوال است که نحوه تأثیر گذاری حقیقت و عقلانیت بر قدرت/ دانش و بالعکس در طی چه فرایندی انجام می پذیرد. فرضیه مقاله آن است که چهار مفهوم قدرت، دانش، حقیقت و عقلانیت در قالب شبکه ای پیچیده از روابط گفتمانی، سازنده و بازتولید کننده یکدیگرند. بنابراین با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی جایگاه دو مفهوم «حقیقت» و «عقلانیت» در تبارشناسی میشل فوکو پرداخته می شود.

نهضت مشروطیت ایران یکی از مهم ترین حوادث تاریخ معاصر ایران است که هم از جهت مبارزات عملی و هم از جهت نظری پردازی اهمیت بسیار دارد. یکی از علمای طرفدار این نهضت، علامه نائینی است که علاوه بر مبارزة عملی علیه حکومت استبدادی شاهان قاجار، در زمینة نظریه پردازی دربارة حکومت مشروطه نیز فعال بود و در این زمینه، کتاب ارزشمند تنبیه الامه را به نگارش درآورد. در سال های اخیر دیدگاه های سیاسی علامه نائینی از جهات مختلف بررسی و ارزیابی شده است ولی برای اولین بار در این پژوهش با استفاده از الگوی اسپریگنز، اندیشة سیاسی وی از منظر بحران و در چهار مرحله، مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است. بدین سان هر بخش عمده از نظریه او بر اساس مرحله مربوطه در نظریه بحران اسپریگنز توضیح داده شده تا مشخص گردد نظریه اسپریگنز تا چه حد می تواند ما را در فهم بهتر اندیشه سیاسی علامه نائینی یاری بخشد.

تبیین سیاست خارجی هر کشوری بر اساس تصور نقشی صورت می گیرد که جهت گیری ها، اهداف و استراتژی های کنش و اقدام را تعیین می نماید. در این راستا، ادراک نقش، ابزار های اجرای نقش و فرآیند، و محیط تصمیم گیری منجر به سمت گیری سیاست خارجی می گردد. ج. ا. ا به عنوان یکی از بازیگران مهم در عرصه نظام جهانی و سیاست خارجی مبتنی بر عقلانیت ایدئولوژیک این کشور در عصری که فضای سیاسی کشور ها، جولانگاه کنش، واکنش و اندر کنش بازیگران و کارگزاران مختلف درون دولتی و برون دولتی می باشد از یک سو، و نظام جهانی میراث دار تجربه های سنگین و بزرگ سیاست خارجی کشور ها و قدرت های گوناگون می باشد از سوی دیگر، با چالش ها و آسیب هایی در حوزه سیاست خارجی مواجه می باشد که این پژوهش آن را به عنوان دغدغه اصلی خود، در مقام پرسش نشانیده است. در پاسخ، چالش ساختاری-سیستمی(درونی و بیرونی) و کارگزارانه-کنش گرانه در دو سطح استراتژیک و غیر استراتژیک، قابلیت تولید آسیب های گسترده ای برای سیاست خارجی ج. ا. ا دارد که می تواند کشور را از هدف های ترسیمی خودش دور سازد.

یکی از مؤلفه های مهم و تأثیرگذار بر معادلات و روابط سیاسی میان کشورها را باید مسئله هویت و فرآیندهای منبعث از شکل گیری یا تغییر یک هویت خاص، دانست. هویت های منطقه ای و جهانی با هویت خاص یک کشور یا دولت در تعارض، تقابل یا تعامل، شکل گرفته و به راه خود ادامه می دهند. ترکیه طی دهه های اخیر و به خصوص یک دهه حاکمیت حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان، دچار نوعی تقابل، تعارض و حتی تغییر هویتی شده است که این هویت جدید، تأثیر فراوانی در رفتار و سیاست های دولت این کشور داشته است. بر این اساس دولتمردان ترک، دچار نوعی سرگردانی هویتی و سیاسی شده و هر چه بیشتر در هویت غرب گرایی محو شده اند. هویت غرب گرا و مرکزمحور این حزب که دارای برخی ظواهر اسلامی است، در چند سال اخیر به تقابل و تنش با نظام جمهوری اسلامی ایران نیز کشیده شده است. این تنش ها را باید در چارچوبی جدید و با رهیافتی علمی و در سایه پیشنه تاریخی حکومت در ترکیه، مورد بررسی قرار داد. مقاله حاضر تلاش دارد به واکاوی این مهم بپردازد.

پژوهش حاضر با عنوان ارتباط بین عوامل اجتماعی-اقتصادی و آگاهی از حقوق و تکالیف شهروندی در پی شناخت این است که آیا عوامل اجتماعی-اقتصادی (جنسیت، سن، پایگاه اجتماعی-اقتصادی، هویت اجتماعی، استفاده از وسایل ارتباط جمعی و دینداری) می توانند تغییری در میزان آگاهی دانشجویان از حقوق و تکالیف شهروندی ایجاد نمایند؟ در راستای این سوالات به شناسایی حقوق و تکالیف شهروندی و بررسی مبانی نظری تحقیق اقدام گردیده است. شش فرضیه با روش پیمایشی و تکنیک پرسشنامه در نمونه ای با تعداد 384 نفر از دانشجویان دانشگاه پیام نور خرم آباد مطرح شده، روش نمونه گیری روش نمونه گیری ساده بوده است. در تحلیل آماری از آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین) و آمار استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون، ضریب اتا) استفاده شده است. یافتهها حاکی از تأیید پنج فرضیه می باشد: بین جنسیت، پایگاه اجتماعی-اقتصادی، هویت اجتماعی، استفاده از وسایل ارتباط جمعی و دینداری با آگاهی از حقوق و تکالیف شهروندی رابطه وجود داشته و بین سن با آگاهی از حقوق و تکالیف شهروندی رابطه وجود نداشته است و از طریق رگرسیون چندگانه تأثیر مستقیم متغیرهای مستقل بر متغیرهای وابسته حقوق و تکالیف شهروندی محاسبه شد که مقدار آن به ترتیب 41/0 و 40/0 می باشد.

هر چند جهان اسلام به دلیل منابع انسانی و طبیعی و ذخایر استراتژیک و از سویی اشتراک دینی، دارای قابلیت های فراوانی برای تبدیل شدن به یک قدرت اثر گذار در هندسه قدرت جهانی است اما به دلیل برخی عوامل و زمینه های داخلی و خارجی، دچار چالش های جدی است و تاکنون از این پتانسیل عظیم استفاده شایسته ای نشده است. این پژوهش به دنبال بررسی چالش ها و آسیب های دنیای اسلام از منظر وحدت اسلامی با تکیه به دیدگاه های امام خمینی (ره) می باشد. در این راستا، رویکرد قرآن به وحدت، دیدگاه امام خمینی (ره) پیرامون وحدت، موانع و چالش های فراروی وحدت جهان اسلام و رویکرد غرب پیرامون اسلام مورد بررسی قرار گرفته و به راهکارهای تقویت وحدت در بین مسلمانان نیز اشاره شده است.