مرتع و آبخیزداری
سال:1395 | دوره:69 | شماره:3 |تعداد مقالات:26

بیه سازی رواناب در یک حوزه آبخیز، درک و فهم فرآیندهای موثر بر تولید رواناب و ویژگی های جریان رودخانه مانند تغییرپذیری مکانی و زمانی آن را فراهم می کند. این بینش به مدیران و برنامه ریزان در تصمیم گیری های آگاهانه در مدیریت و برنامه ریزی منابع آب کمک می نماید. هدف از این پژوهش مقایسه کار آیی مدل پیچیده SWAT و مدل ساده IHACRES در شبیه سازی رواناب حوزه آبریز رودخانه دویرج در استان ایلام است. برای این منظور، مدل SWAT به واسطه تعداد زیاد پارامتر موثر بر جریان رودخانه و استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و مدل IHACRES به واسطه داده های مورد نیاز اندک و سهل الوصول بسیار کاربردی می باشند. در این مطالعه از داده های دوره آماری 1373 تا 1383 خورشیدی برای ارزیابی کارایی مدل های SWAT و IHACRES بر اساس معیارهای آماری R2، bR2 و NS استفاده گردید. ضرایب R2، bR2 و NS برای دوره واسنجی مدل IHACRES به ترتیب برابر 0.34، 0.112 و 0.33 و برای دوره اعتبارسنجی به ترتیب برابر 0.47، 0.235 و 0.43 به دست آمد. همچنین این ضرایب برای دوره واسنجی مدل SWAT به ترتیب برابر 0.41، 0.314 و 0.12 و برای دوره اعتبارسنجی به ترتیب برابر 0.68، 0.632 و 0.56 برآورد گردید. نتایج نهایی این تحقیق نشان داد که مدل SWAT نسبت به مدل IHACRES توانایی بیشتری در شبیه سازی رواناب روزانه در حوزه آبریز رودخانه دویرج دارد و می توان از آن برای شبیه سازی رواناب حوزه هایی با داده های محدود و شرایط طبیعی مشابه استفاده نمود.

پایداری مفهومی است که توجه اساسی آن بر حفظ سرمایه های (طبیعی، اجتماعی و اقتصادی) در جهت عدالت بین نسلی است. توسعه پایدار در صورتی تحقق می یابد که همپوشی بین لایه های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی ایجاد گردد. هدف از این تحقیق ارزیابی و اندازه گیری پایداری حوزه آبخیز است. جهت ارزیابی پایداری در حوزه آبخیز زیدشت 1 از رویکرد بوم نظامی استفاده شده است که در پی حفظ تعادل بین سه مقوله اقتصادی، اجتماعی و اکوسیستم است. متغیرهای انتخابی با روش های معمول و رایج ارزیابی و مقدار آن ها به دست آمد. جهت آنالیز و اندازه گیری پایداری در حوضه موردنظر از روش IUCN استفاده شده است. در حالت کلی دو بحث رفاه انسان و پایداری اکوسیستم در روش IUCN بررسی می شود. در بخش رفاه انسان دو معیار و شش شاخص و 28 متغیر ارزیابی و اندازه گیری شدند و در بخش پایداری اکوسیستم چهار معیار و 10 شاخص و 35 متغیر ارزیابی و اندازه گیری شدند. اندازه گیری شاخص های انتخابی با استفاده از نرم افزار Wellbeing Score که بر مبنای صفر تا 100امتیازبندی شده است انجام گرفت. تلفیق نهایی شاخص ها و معیارها از طریق میانگین گیری حسابی انجام گرفت و تولید نقشه در سامانه GIS انجام شد. امتیاز نهایی برای اکوسیستم 51 و امتیاز نهایی برای مسائل اقتصادی و اجتماعی 49 به دست آمد. نتایج نهایی با توجه به بارومتر پایداری نشان داد که پایداری حوزه آبخیز زیدشت 1در حد متوسط است. این شرایط با حفاظت از اکوسیستم و ارتقاء سطح زندگی مردم می تواند بهبود پیدا کند.

افزایش دما و کاهش میزان بارش و تاثیرات آن بر دینامیک زمانی چرخه تثبیت کربن امروزه همچنان با عدم قطعیت های فراوان روبرو است. تولید خالص اولیه (NPP) یکی از عامل های اصلی چرخه کربن محسوب می شود، اندازه گیری بارش و دما نیز به عنوان دو ابزار مفید در بررسی پایداری و تاب آوری اکوسیستم های مختلف از لحاظ اقلیمی شناخته شده می باشند. ازاین رو، در این تحقیق پراکنش زمانی NPP تحت تاثیر فاکتورهای اقلیمی دما و بارش در دوره 2003 تا 2010 در چهار اکوسیستم جنگل، مرتع، کشاورزی آبی و کشاورزی دیم شهرستان کوهدشت بررسی شده است. تخمین مقدار NPP در مقیاس محلی بر اساس طیف سنج تصویری با رزولوشن متوسط ناسا MOD17 با احتساب شرایط اقلیمی و بیوم ها انجام گرفته است. نتایج این تحقیق نشان داد که برای چهار اکوسیستم مورد بررسی رابطه رگرسیونی بین NPP و بارندگی ضعیف بوده است و به عبارتی ضریب تعیین پایین بین این دو متغیر موجب قابل توجیه نبودن هر رابطه ای بین آن ها شده است. همچنین این مطالعه نشان می دهد که رابطه رگرسیونی بین دما و NPP در اکوسیستم های جنگل، مرتع و کشاورزی دیم با ضریب تعیین بالای 0.55 از معادله درجه 2 تبعیت می کند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که تاب آوری اکوسیستم جنگل نسبت به تنش های آبی و دمایی بیشتر از سایر اکوسیستم ها است و کشاورزی آبی کمترین تاب آوری را داشته است.

جهت اعمال مدیریت علمی و صحیح بر اکوسیستم های مرتعی، داشتن اطلاعاتی از اکوسیستم به عنوان شاخص های سلامت و کارکرد آن موردنیاز است. در این مطالعه با استفاده از روش تجزیه وتحلیل عملکرد اکوسیستم، به ارزیابی و مقایسه شاخص های اکولوژیک در چشم اندازهای شمالی و جنوبی مراتع دره کناریخشاب از توابع شهرستان گچساران پرداخته شد. اندازه طول و عرض لکه های اکولوژیک در چشم انداز های شمالی مشتمل بر محدوده تحت پوشش گونه های، گون (Astragalus fasciculifolius Boiss.)، گل گندم (Centaurea intricanta Boiss.) و هزارخار (Cousinia multiloba DC.) و فضای بین لکه ای (خاک لخت و لاشبرگ)، در چشم انداز های جنوبی مشتمل بر محدوده تحت پوشش گونه های هزارخار (Cousinia multiloba DC.)، استاکیس (Stachys byzantina C. Koch)، مخلوط هزارخار و استاکیس (Stachys byzantina C. Koch & Cousinia multiloba DC.) و فضای بین لکه ای (خاک لخت و لاشبرگ)، بر روی سه ترانسکت 50 متری در امتداد شیب دو دامنه شمالی و جنوبی ثبت گردید. همچنین 11 پارامتر سطحی خاک اندازه گیری شد. این 11 پارامتر به سه مشخصه اصلی خاک شامل، پایداری، نفوذپذیری و چرخه مواد غذایی تعلق دارند. نتایج نشان داد شاخص های پایداری و چرخه مواد غذایی در دو چشم انداز شمالی و جنوبی دارای اختلاف معنی داری است (p<0.05)، ولی شاخص نفوذپذیری در دو چشم انداز اختلاف معنی داری باهم ندارند (p>0.05). مهم ترین معرف اکولوژیکی چشم انداز شمالی لکه گل گندم (C. intricanta) و مهم ترین معرف اکولوژیکی چشم انداز جنوبی لکه مخلوط هزارخار و استاکیس (S. byzantine & C. multiloba) است.

مراتع به عنوان یکی از گسترده ترین اکوسیستم های طبیعی، علاوه بر تامین گوشت قرمز، خدمات دیگری نیز به جامعه ارائه می نمایند، هرچند بهره برداری بی رویه از این منابع سبب لطمه به آن ها گردیده است. در این مطالعه، تاثیر بهره برداری دام های عشایری از مراتع سمیرم طی یک دوره چرا بر کارکرد کنترل رواناب مورد مطالعه قرار گرفت. به این منظور درصد پوشش مرتعی در دو مقطع قبل و بعد از ورود دام در سال 1392 اندازه گیری گردید. در ادامه با استفاده از روش شماره منحنی، میزان رواناب ناشی از بارش هایی با دوره بازگشت های مختلف در شرایط قبل و بعد از چرای دام محاسبه شده و با توجه به میزان بهره برداری، اختلاف بین رواناب تولیدی به عنوان تاثیر بهره برداری مدنظر قرار گرفت. درنهایت این هزینه جانبی با استفاده از روش هزینه جایگزین، ارزش گذاری اقتصادی شد. نتایج نشان داد بهره برداری دام عشایری در این منطقه بیش از توان عرصه بوده که همین مساله، کارکرد مراتع در تنظیم آب را مختل نموده، مثلا رواناب ناشی از بارش با دوره بازگشت دوساله از 1660884 مترمکعب به 2600487 مترمکعب افزایش یافته و توان مراتع در کنترل آب به میزان 939643 مترمکعب کاهش یافته است. ارزش اقتصادی ازدست رفته و به عبارتی هزینه های جانبی ناشی از این بهره برداری از جنبه تاثیر بر کارکرد تنظیم آب به میزان 25391 میلیون ریال در سال به دست آمد. اطلاع از این خسارات و محاسبه آن در ارزیابی اقتصادی بهره برداری ها کمک می کند تا در راستای اصلاح فعالیت های اقتصادی که خسارت های جانبی اجتماعی به همراه دارند برنامه ریزی شود.

چرای بی رویه و استفاده غیراصولی در بیشتر تیپ های گیاهی مراتع طالقان میانی وضعیت فقیر و خیلی فقیر را به وجود آورده است. با توجه به نقش مهم مراتع در تولید و تامین علوفه و فواید دیگر اجرای طرح مدیریت این مراتع با شیوه های علمی و اصلاح آن ها جهت بهبود وضعیت آن ها، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. با توجه به اهداف ذکرشده، این تحقیق با استفاده از تلفیق اطلاعات پوشش گیاهی، وضعیت، شیب، خاکشناسی، بارندگی و غیره توسط سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS) در منطقه ای با وسعت 37977.12 هکتار و در موقعیت جغرافیایی ˝43، ́36، ˚50 تا ˝20، ́53، ˚50 طول شرقی و˝19، ́5، ˚36 تا˝19، ́19، ˚36 عرض شمالی در بخش میانی حوزه آبخیز طالقان (90 کیلومتری شمال غرب تهران) به اجرا در آمده است. با توجه به نتیجه تلفیق اطلاعات، عملیات اصلاحی و احیایی در قالب روش مرتعداری مصنوعی شامل جلوگیری از ورود دام در 6621.325 هکتار، بذرکاری در 1274.381 هکتار، میانکاری و بذرپاشی در 694.561 هکتار، بذرپاشی در 1215.254 هکتار و کپه کاری در 2368.101 هکتار از اراضی منطقه که وضعیت فقیر و خیلی فقیر داشتند است. این عملیات اصلاحی باعث افزایش یا بهبود مدیریت چرای دام، بهبود شرایط حوزه آبخیز و افزایش زیستگاه حیات وحش می شود و برای اهداف مشابه سودمند خواهد بود.

منطقه حفاظت شده سبز کوه، واقع در زاگرس مرکزی، دارای اکوسیستم ها و چشم اندازهای طبیعی متنوعی بوده و از نظر تنوع اقلیمی، توپوگرافی، رویشگاهی و حیات وحش بسیار غنی است. شواهد گویای این است که طی سال های گذشته، اکوسیستم های سبز کوه همچون سایر اکوسیستم های نیمه خشک ایران، دستخوش تغییراتی در ساختار پوشش گیاهی خود شده اند. سنجش ازدور ماهواره ای همراه با سیستم های اطلاعات جغرافیایی، با تولید داده های چند طیفی و چند زمانه، قادر به تعیین نوع، میزان و محل وقوع تغییرات پوشش گیاهی و کاربری اراضی است. لذا مطالعه حاضر باهدف بررسی تغییرات پوشش سطح زمین طی سه دهه گذشته با استفاده از RS و GIS در منطقه سبز کوه، انجام شده است. بر همین اساس از تصاویر سنجنده های MSS (سال 1354) و ETM + (سال 1382) و همچنین نقشه های مدل رقومی ارتفاع و شاخص گیاهی به عنوان داده های کمکی، به منظور تهیه نقشه طبقات مختلف پوشش گیاهی شامل کشاورزی، مراتع علفی، اراضی لخت، مراتع بوته ای و درختچه ای و جنگل استفاده شد. در این خصوص، روش نظارت شده حداکثر شباهت و به منظور تعیین تغییرات، روش مقایسه پس از طبقه بندی بکار گرفته شد. محاسبات مربوط نشان داد که در طی چند دهه گذشته، به مساحت اراضی کشاورزی، مراتع بوته ای و جنگل های منطقه افزوده شده ولی از مساحت مراتع علفی و اراضی لخت کاسته شده است.

پیش بینی رفتار هیدرولیک رودخانه و تعیین پهنه های سیلابی جهت کاهش خسارات احتمالی، ازجمله اقداماتی است که در سال های اخیر موردتوجه بسیاری از پژوهشگران قرارگرفته است. استان مازندران به ویژه شهرستان نکا هرساله تحت تاثیر سیل با دوره بازگشت های مختلف قرار می گیرد، ازاین رو تغییرات کاربری اراضی و نقش این تغییرات در پهنه های سیلابی بررسی گردید. در این پژوهش با تلفیق سیستم تحلیل رودخانه، سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش ازدور، تصاویر سال های 2000 و 2011 پردازش شد و پاسخ هیدرولوژیک رودخانه نکا با دوره بازگشت های مشخص تعیین گردید. نتایج نشان داد توزیع آماری پیرسون تیپ3، تعیین ضریب زبری به روش کاون و تصویر IRS نسبت به ETM + از دقت خوبی برخوردارند. با تعیین کاربری اراضی سال 2000 و سال 2011 مساحت هر یک از طبقات کاربری اراضی در محیط GIS مشخص گردید و سپس به محیط HEC-GeoRAS الحاق گردید. با تعیین دو نقشه سیل گیر با دوره بازگشت های 2 تا 200 سال تفاضل هر یک از لایه ها مشخص گردید. در بسیاری از پژوهش های صورت گرفته تنها کاربری اراضی مشخص می گردد اما با توجه به نتایج این تحقیق و تاثیر 14.60 درصدی افزایش سطح دشت سیلابی، نقش تغییرات قابل توجه است. این پژوهش پیشنهاد می نماید در تعیین پهنه های سیلابی علاوه بر تعیین کاربری اراضی، به تغییرات آن توجه ویژه ای شود و پاسخ هیدرولوژیک کل حوضه موردنظر نسبت به این تغییرات و نقش آن در پهنه های میل گیری مدنظر قرار گیرد. شبیه سازی بستر رودخانه و دشت سیلابی در مناطق جنگلی وابسته به کاربری اراضی هست، به گونه ای که جنگل تراشی در محدوده رودخانه نکا از مهم ترین عوامل سیلاب به شمار می آید.

انگشت نگاری رسوبات روشی جهت شناسایی منابع رسوب و تعیین سهم مشارکت هر یک از منابع در تولید رسوب است. در این روش از یک یا چندین خصوصیت بیوژئوشیمیایی (ردیاب های طبیعی) استفاده می شود. در این تحقیق از روش انگشت نگاری رسوبات جهت تعیین سهم منابع مختلف رسوب در اراضی لسی بهره گرفته شد. 27 ردیاب در تمامی نمونه ها اندازه گیری شد. داده ها از لحاظ پرت بودن بررسی شدند. سپس با استفاده از آزمون کراسکال والیس توانایی ردیاب ها در جدایش منابع مختلف رسوب بررسی شد. تمامی ردیاب ها توانایی جدایش منابع مختلف رسوب را دارا بودند. سپس با استفاده از تحلیل تشخیص، بهترین ترکیب ردیاب ها که قادر به تمایز بین منابع مختلف رسوب باشند، شناسایی شدند که شامل 9 ردیاب کربن کل، سدیم، کربن آلی، سرب، کبالت، استرانسیوم، آلومینیوم، نسبت کربن به نیتروژن و روبیدیوم می باشند. سپس سهم هریک از منابع به دو روش معمول و بهینه شده با الگوریتم ژنتیک تعیین شد، که در میان شش منبع رسوب، خندق با میزان سهم متوسط 37.6 درصد بیشترین و جنگل طبیعی با میزان سهم متوسط 4.8 درصد کمترین مشارکت را در تولید رسوب در حوضه دارند. بهره گیری از الگوریتم ژنتیک سبب افزایش دقت برآورد سهم منابع مختلف (نسبت به روش معمول) گردید.

دانش بومی هر سرزمین چگونگی فهم و نگرش مردم به جهان بوده که نتیجه سال ها تجربه نیاکان در بهره برداری بهینه از منابع پیرامون انسان ها را نشان می دهد. پافشاری بر انتقال فناوری و بی توجهی به دانش بومی نه تنها باعث تخریب رابطه انسان با محیط وی شده است که موجبات بروز خلل در برنامه های توسعه پایدار را نیز فراهم آورده است. این تحقیق با مرور بخشی از دانش بومی منطقه بر سنت های محلی در تولید و مدیریت فرآورده های شیر دام های گوسفندی مردم روستای تاکر از توابع بخش بلده، شهرستان نور تاکید می نماید. روش مطالعاتی این تحقیق بر مبنای روش های پیمایشی است که جهت تولید اطلاعات از روش های کیفی مشاهده مستقیم، مشاهده مشارکتی و مصاحبه سازمان یافته با گروه های هدف استفاده شده است. نتایج این تحقیق شامل تحلیل دانش بومی گله داران در مدیریت دام و شناخت ابعاد مختلف دانش بومی در فرآوری و تقسیم مشتقات شیری در قالب تعاونی سنتی "عیارگیری" و"شاخوپی" است. بر اساس نتایج این تحقیق می توان بیان نمود که گله داران در روستای مورد مطالعه، جهت مدیریت دام و فرآوری شیر آن ها، سازمان اجتماعی را بر اساس آداب ورسوم محلی شکل داده اند. این سازمان نوعی سرمایه اجتماعی برای بهره برداران محسوب می شود. درنهایت می توان بیان نمود پایداری اقتصادی معیشتی بهره برداران در این منطقه وابسته به پایداری و تقویت انسجام و سرمایه اجتماعی در شبکه بهره برداران مرتع است.

در این مطالعه توانایی مدل رگرسیون افزایشی تعمیم یافته در تهیه نقشه رویشگاه بالقوه گونه گیاهی کما (Ferula ovina Boiss) و ترسیم منحنی های عکس العمل گونه نسبت به متغیرهای محیطی در منطقه فریدون شهر واقع در غرب اصفهان با مساحت هزار کیلومترمربع بررسی شد. داده های حضوروغیاب F. ovina به روش تصادفی طبقه بندی شده از تعداد دویست و هفتادوهشت سایت (یک صد و سی وهشت سایت حضور و یک صد و چهل سایت غیاب) جمع آوری و نقشه نه متغیر خاک، بیست ودو متغیر اقلیمی و سه متغیر فیزیوگرافی با اندازه پیکسل 72*72 مترمربع با استفاده از روش های میان یابی (کریجینگ، معکوس فاصله وزنی) تهیه شد. سپس ارتباط بین حضوروغیاب گونه با عوامل محیطی با استفاده از مدل افزایشی تعمیم یافته بررسی گردید. طبق نتایج حضور این گونه با فاکتورهای میزان سیلت و رس خاک ارتباط معکوس و با میزان شیب، ارتفاع از سطح دریا، میزان ماده آلی، درصد اشباع و میانگین درجه حرارت سالیانه همبستگی مستقیم دارد. ارزیابی مدل با استفاده از داده های مستقل بیانگر ضریب کاپای 0.64 و سطح زیر منحنی پلات 0.86 بود. طبق نقشه رویشگاه بالقوه و منحنی های عکس العمل ترسیم شده، گونه F. ovina در رویشگاه های با میانگین درجه حرارت سالیانه 11-9 درجه سانتی گراد، شیب 50-25 درصد، ارتفاع 3000- 1950 متر از سطح دریا، کربنات کلسیم 30-10 درصد، ماده آلی 6-4 درصد، سیلت 30-10 درصد، رس 60-45 درصد و درصد اشباع 60-45 بیشترین احتمال حضور را دارد. مدل تولید شده در شناسایی مناطق با پتانسیل رویشی بالای این گونه و برنامه های اصلاح و احیای مراتع کارایی مناسبی دارد.

جهت اعمال مدیریت علمی و صحیح بر اکوسیستم های مرتعی داشتن اطلاعاتی از اکوسیستم به عنوان شاخص های سلامت و کارکرد اکوسیستم مورد نیاز است. هدف از این تحقیق، تاثیر چرا بر شاخص های سطحی خاک و ویژگی های عملکردی مرتع با استفاده از روش تحلیل عملکرد چشم انداز (LFA) است. بدین منظور، تحقیق حاضر در دو منطقه قرق و خارج از قرق مراتع دونا حوزه آبخیز سیاه بیشه انجام شد. نمونه برداری به صورت سیستماتیک با استقرار 3 ترانسکت 100 متری به فاصله 100 متر از هم مستقر گردید و روی هر ترانسکت تعداد 10 پلات یک مترمربعی به فواصل 10 متر از یکدیگر قرار داه شد. جهت مقایسه شاخص های سه گانه پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر غذایی در دو منطقه قرق و خارج از قرق از آزمون t مستقل استفاده شد. نتایج نشان داد که بین تمامی شاخص های سطح خاک به جز پوشش سطح خاک، طوقه گیاهان چندساله، پوشش تاجی درختان و درختچه ها، ناهمواری سطحی و نوع و شدت فرسایش اختلاف معنی داری در سطح پنج درصد وجود دارد (P<0.05). بدین ترتیب بین سه شاخص عملکردی مرتع در دو منطقه مذکور اختلاف معنی داری وجود دارد.

مراتع از گونه های گیاهی مختلفی تشکیل شده اند که ظهور مراحل فنولوژیکی در هر یک از آن ها تحت تاثیر عوامل محیطی و ژنتیکی قرار می گیرد. به منظور بهره برداری به موقع و دستیابی به عملکرد قابل قبول در هر گیاه لازم است که ظهور پدیده های زیستی ثبت و مورد مطالعه قرار گیرند. هدف از تحقیق حاضر بررسی مراحل مختلف فنولوژی گونه Bromus tomentellus به منظور دستیابی به برنامه های صحیح مدیریتی در منطقه مورد مطالعه و مناطق مشابه به آن است. به همین منظور این تحقیق در مراتع نیمه استپی کردان در استان البرز به مدت 4 سال (1389-1386) اجرا شد. از گونه گیاهی موردنظر 10 پایه انتخاب و در طول 4 سال در فصل رویش در مقاطع زمانی 15 روزه در مرحله رویشی و هفتگی در مرحله زایشی تاریخ وقوع مراحل حیاتی گیاه شامل، مرحله رویش و رشد رویشی، مرحله گلدهی، بلوغ بذر و مرحله خشک شدن گیاه به همرا اطلاعات مربوط به ارتفاع کل گیاه برحسب سانتی متر در فرم های ویژه ثبت گردید. همچنین آمار و اطلاعات هواشناسی مربوط به هر یک چهار سال بررسی شامل، درجه حرارت متوسط ماهانه و میزان بارندگی ماهانه از نزدیک ترین ایستگاه هواشناسی به منطقه تهیه و با توجه به آن منحنی آمبروترمیک سال های 1386 تا1389 به طور جداگانه به منظور تطبیق با مراحل فنولوژیکی گونه مورد مطالعه ترسیم گردید. از درجه حرارت روزانه نیز به منظور محاسبه مجموع درجه روزهای رشد مراحل فنولوژیکی استفاده شد. نتایج نشان داد که این گونه با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه به خصوص دمای محیط (درجه-روز)، رشد خود را در سال های مختلف در تاریخ های متفاوتی شروع می کند. همچنین مراحل مختلف فنولوژی نیاز دمایی (GDD) تقریبا ثابتی دارند که پس از کسب دمای لازم، ظهور مراحل مشاهده می شود.

سنجش ازدور فناوری کلیدی برای ارزیابی وسعت و مقدار تغییرات پوشش اراضی است که اطلاع از این تغییرات به عنوان اطلاعات پایه برای برنامه ریزی های مختلف اهمیت ویژه ای دارد. در این بررسی تغییرات کاربری اراضی طی 24 سال گذشته بررسی شد و امکان پیش بینی آن در آینده با استفاده از مدل زنجیره مارکوف منطقه دشت عباس مورد ارزیابی قرار گرفت. در این پژوهش، تصاویر سنجنده های TM لندست 4، ETM + لندست 7 و OLI لندست 8 به ترتیب برای سال های 1368، 1382 و 1392 به همراه نقشه های توپوگرافی و پوشش منطقه استفاده شد. تصاویر هر سه مقطع زمانی به پنج طبقه کاربری اراضی: مرتع، کشاورزی (اعم از آبی و دیم)، مسکونی، بستر رودخانه و بایر طبقه بندی شدند. بنا بر نتایج، کشاورزی پویاترین کاربری موجود در منطقه است وسعت آن طی 1368 تا 1392 روندی صعودی را در پی داشته است به طوری که مقدار 4337 هکتار (12.7 درصد) به این اراضی افزوده شده است. روند تغییرات کاربری مرتع نیز طی 1368 تا 1392 روندی نزولی بوده که موجب کاهش 6573.6 هکتار (19.3 درصد) از این طبقه شده است. نتایج حاصل از آنالیز زنجیره مارکوف در دوره 1368 تا 1382 برای کالیبراسیون مدل و از نقشه های سال های 1382 تا 1392 و ماتریس آن برای پیش بینی تغییرات کاربری اراضی سال 1402 نشان دهنده ضریب کاپای 80% است. بر این اساس در سال 1402، 49.1% از منطقه را طبقه کشاورزی و 10.1% منطقه را نیز پوشش مرتع تشکیل می دهند که بیانگر تغییرات کاربری ها به سمت کاربری کشاورزی است.

بررسی رفتار چرایی دام های چراکننده در مرتع یکی از ملزومات اساسی مدیریت دام در مناطق مختلف آب و هوایی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی رفتار چرایی گوسفند نژاد ماکویی در مراتع کوهستانی کلیدداغی جلفا به عنوان مراتع معرف مناطق پراکنش گوسفند نژاد ماکویی در استان آذربایجان شرقی انجام شد.برای این منظور از یک گله 300 راسی، سه راس میش بالغ (سه ساله) انتخاب و علامت گذاری شدند. در مرحله بعد با نصب GPS به هر یک از آن ها، مسافت طی شده، سرعت حرکت دام در مرتع در حین چرا، مدت زمان چرا از گونه های گیاهی، مدت زمان استراحت و نشخوار دام در ماه های فصل چرا استخراج شد. نتایج نشان داد، در اواخر فصل چرا، مدت زمان صرف شده برای چرا، بیشتر از مراحل ابتدایی فصل بود. با نزدیک شدن به مراحل پایانی فصل چرا، مسافت پیموده شده در طول روز بیشتر شد. سرعت متوسط حرکت دام در مراحل ابتدایی فصل، کمتر و در مراحل پایانی فصل چرا، بیشتر بود. تغییر طول روز و به تبع آن تغییر درجه حرارت روزانه، تغییر در ترکیب گیاهی مرتع و به تبع آن تغییر در کمیت و کیفیت علوفه می تواند از علل این امر باشد. بر اساس نتایج حاصل، مسیر حرکت دام و پروفیل ارتفاعی مسیر حرکت دام در ماه های فصل چرا، روند یکسانی داشت و تغییرات قابل ملاحظه ای در آن مشاهده نشد. مساحت کم محدوده مورد بررسی و همچنین هدایت دام ها توسط چوپان در مسیر مشخص در طول فصل چرا، از موارد موثر در این خصوص می باشند. اطلاع از موارد مذکور، مدیریت مرتع را در تعیین مناطق مناسب برای حرکت دام در مرتع، پراکنش صحیح دام در مرتع و اینکه در حال حاضر آیا پراکنش دام در مرتع توسط چوپان به درستی انجام می شود، یاری می کند و سبب افزایش عملکرد دام خواهد شد.

دما و بارش از پارامترهای مهم جوی برای برنامه ریزی در حوضه های آبخیز می باشد. بررسی روند دما و بارش برای برنامه ریزی های آتی در حوضه های آبخیز بسیار حائز اهمیت است. در این مقاله روند پارامترهای جوی دمای ماکزیمم، مینیمم و بارش سالانه و فصلی ایستگاه های سینوپتیک بندرانزلی، رشت، رامسر، بابلسر و گرگان مورد بررسی قرار گرفتند. برای آشکارسازی روند دما و بارش نیاز به سری های زمانی همگن می باشد. بررسی همگنی سری های زمانی فصلی و سالانه با استفاده از قضاوت کارشناسی، شناسه تاریخی و آزمون SNHT صورت پذیرفت. تعدادی از سری های سالانه و فصلی ناهمگن بوده که پس از اطمینان از ناهمگنی آن ها تعدیل و به سری های همگن تبدیل شدند. نتایج نشان می دهد که روند دمای مینیمم و ماکزیمم فصلی و سالانه مثبت و روند بارش فصلی و سالانه منفی می باشد. همچنین روند دمای مینیمم بیشتر از روند دمای ماکزیمم بوده است. مقدار متوسط روند دمای مینیمم، ماکزیمم و بارش سالانه به ترتیب 0.39oC/decade، 0.05oC/decade و -31.8mm/decade می باشد. بیشترین مقدار متوسط روند فصلی دمای ماکزیمم و مینیمم مربوط به فصل تابستان است. درحالی که بارش فصل زمستان بیشترین روند متوسط را در بین فصول مختلف دارد. کمترین روند متوسط فصلی دمای مینیمم و ماکزیمم به ترتیب مربوط به فصول زمستان و بهار است. متوسط روند بارش فصل های بهار، تابستان و پاییز تقریبا مشابه یکدیگر می باشد.

شناسایی منابع رسوب یکی از پارامترهای مهم در انتخاب روش مناسب حفاظت خاک و کنترل فرسایش است. هدف اصلی این پژوهش، برآورد عدم قطعیت و سهم تولید رسوب جاده های جنگلی با استفاده از ردیاب های ژئوشیمیایی در حوضه زیارت شهرستان گرگان است. به این منظور 47 نمونه خاک از منابع مختلف کاربری اراضی و 14 نمونه از رسوب معلق رواناب خروجی حوضه، جمع آوری شد. به منظور منشایابی رسوب تولیدی حوضه و تعیین سهم هر یک از منابع 11 ردیاب شامل کربن آلی (C)، استرانسیم (Sr)، نیکل (Ni)، سدیم (Na)، پتاسیم (K)، مس (Cu)، آهن (Fe)، منگنز (Mn)، کلسیم (Ca) و منیزیم (Mg)، سرب (Pb)، در نمونه های منابع رسوب و رسوب معلق اندازه گیری شد. با مقایسه ردیاب ها در منابع رسوب و تحلیل تابع تشخیص ، ردیاب های، کربن آلی (C)، مس (Cu)، آهن (Fe)، به عنوان ترکیب بهینه ردیاب ها در تفکیک منابع رسوب انتخاب شدند، و درنهایت با استفاده از مدل بیزین [2] کاربری کشاورزی، جاده و جنگل به ترتیب با 67.1 (61.6-71.8)، 31.4 (27.1-35.9) و 1.2 (0.1-5.1) درصد به عنوان سهم هرکدام از منابع در تولید رسوب تعیین شدند و بیش ترین میزان عدم قطعیت متعلق به کاربری کشاورزی است. نتایج این تحقیق می تواند در انتخاب مناسب ترین روش کنترل فرسایش در منطقه مطالعاتی و تعمیم به مناطق مشابه مورد استفاده قرار گیرد.

در این تحقیق نقش خصوصیات خاک در ایجاد اختلاف بین جوامع گیاهی مورد مطالعه قرار گرفت. ابتدا با پیمایش صحرایی چهار تیپ گیاهی شامل Pteropyrumaucheri - Salsolarigida، Astragalusgossypinus – Acanthophyllumherateens، Amygdalusscoparia – Achillamillefolium و Ephedraintermedia – Erigoncapestra شناسایی شد و در منطقه معرف هر تیپ نمونه برداری به روش تصادفی – سیستماتیک صورت گرفت. به طوری که در هر تیپ گیاهی سه ترانسکت 500 متری در نظر گرفته شد و در هر ترانسکت 10 پلات مستقر گردید. در هر پلات ویژگی های پوشش گیاهی ازجمله نوع و درصد تاج پوشش گونه ها، درصد سنگ و سنگریزه، درصد لاشبرگ و درصد خاک لخت تعیین شد. به علاوه، جهت بررسی عوامل خاکی، در ابتدا و انتهای هر ترانسکت پروفیلی حفر شد و با توجه به محدوده گسترش ریشه ها و وجود یا عدم وجود سخت لایه و نفوذ ریشه، نمونه برداری خاک در دو عمق 20-0 و 80-20 سانتی متری انجام شد. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک (بافت، اسیدیته، هدایت الکتریکی، درصد ماده آلی، درصد گچ، درصد آهک، املاحی چون سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم، نسبت جذب سیدیم و درصد سدیم تبادلی) در آزمایشگاه تعیین شد. سپس با انجام آنالیز آماری تجزیه واریانس یک طرفه (ANOVA) نقش خصوصیات خاک در ایجاد اختلاف بین جوامع گیاهی تعیین شده و عوامل موثر در ایجاد این اختلاف معرفی شدند، این عوامل عبارت اند از درصد شن، درصد ماده آلی و هدایت الکتریکی.

بررسی بانک بذر خاک اطلاعات مفیدی را برای مدیریت و احیاء اکوسیستم های طبیعی فراهم می آورد. در مناطق خشک، برخی گیاهان چندساله ممکن است سبب تجمع بانک بذر در زیراشکوب خود شده و بذرها را در برابر چرای دام و سایر عوامل محیطی محافظت کنند. این مطالعه باهدف بررسی اثر گیاهان چندساله بر تراکم بانک بذر در سطوح مختلف بهره برداری از یک مرتع استپی انجام شد. سه مرتع مجاور هم با سطوح بهره برداری شدید، متوسط و عدم چرا (قرق) انتخاب و در هر مرتع سه ترانسکت به طور تصادفی مستقر شد. در امتداد هر ترانسکت، نمونه های خاک از عمق صفر تا 5 سانتی متری از زیراشکوب پنج گیاه چندساله و فضای باز مجاور تهیه شد. برای تعیین تراکم بانک بذر از روش جداسازی بذرها از خاک استفاده شد. تراکم بانک بذر خاک در منطقه چرای متوسط و چرای شدید بیشتر از منطقه قرق بود. همچنین در هر سه منطقه، تراکم بانک بذر در زیراشکوب گیاهان چندساله به طور معنی داری بیشتر از فضای بازبین آن ها بود. بیشترین و کمترین تراکم بانک بذر به ترتیب در زیراشکوب بوته (Rosa persica) و (Astragalus heratensis) مشاهده شد. به طورکلی نتایج این پژوهش بیانگر نقش گیاهان چندساله مرتع در حفظ و حمایت از بانک بذر سایر گیاهان در شرایط بهره برداری شدید از مراتع استپی است.