بهارستان سخن (ادبیات فارسی)
سال:1392 | دوره:9 | شماره:23 |تعداد مقالات:10

تمثیل یکی ﺍﺯ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺴﺘﺮﺩﻩ، ﭘﺮﺳﺎﺑﻘﻪ ﻭ ﭘﺮﮐﺎﺭبرﺩ ﺩﺭ اشعار شاعران ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩﻫﺎﻱ مختلف شعر ﻓﺎﺭﺳﻲ ‫است. با توجه به اهمیت این ﻣﻮﺿﻮﻉ، ﺩﺭ ﮐﺘاب های ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻭ ﺑﻼﻏﻲ ﺗﻌﺮﻳف هاﻱ متعددی برای ﺁﻥ ‫ﻧﻘﻞ کردهﺍﻧﺪ. خاقانی که یکی ﺍﺯ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻥ ﺻﺎﺣﺐ سبک شعر ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﻲ شود، ‫به ﻣﻘﻮﻟﺔ تمثیل ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻭﻳﮋﻩ ﺩﺍﺭﺩ. ﺩﺭ این جستار ﻧﮕﺎﺭﻧﺪه ﺩﺭ ﺍﺑﺘﺪﺍ ﺿﻤﻦ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻦ ﺍﺟﻤﺎﻟﻲ به ﺗﻌﺮﻳف هاﻱ ‫مختلف تمثیل، اشعار خاقانی ﺭﺍ ﺍﺯ این ﺟﻨﺒﻪ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻣﻘﻮﻟﺔ ﺍﺻﻠﻲ، ﻳﻌﻨﻲ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﮐﺎﺭبرﺩ‫تمثیل بررسی کرده، ﺩﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ به این ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺭﺳﻴﺪﻩﺍست که ﺍﻭﻻ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩﺍﻱ ﺍﺯ ﺍﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺤﻮﺭﻱ خاقانی ‫که ﺍﺯ ﻭﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻱﻣﻌﻤﻮﻝ ﻭ ﻣﺮﺳﻮﻡ شاعران این عصر است، ﺩﺭ ﺗﻤﺜﻴﻼﺕ ﻭﻱ، ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺗﻤﺜﻴﻼﺗﻲ که به‫صورت ﺗﻠﻤﻴﺢﺩﺭ ﺁﻣﻮﺯﻩﻫﺎﻱ ﻗﺮﺁﻧﻲ ﻭ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﻱ بیان ﺷﺪﻩ، ﺗﺠﻠﻲ پیدا کرده است، ﺛﺎﻧﻴﺎ ﺍﻏﺮﺍﺽ ﻭ ﺍﺑﺰﺍﺭ ‫ﻣﺘﻨﻮﻉ ﮐﺎﺭبرﺩ تمثیل ﺩﺭ اشعار خاقانی، ﮔﻮﺍﻩ ﺩﻳﮕﺮﻱ بر ﻓﺮﺩﻳﺖ ﻭ سبک ﺷﺨﺼﻲ ﻭﻱ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﻲ شود.

از آنجایی که ویژگی اصلی و مشترک شعرای مهجر شمال (امریکای شمالی) و مهجرجنوب (برزیل) از طرفی مهاجرت و ترک وطن شان لبنان و از طرف دیگر رویکرد رمانتیک آنان است، طبیعی است که جایگاه آرمانی وطن یکی از مضامین اصلی در اشعار آنان باشد. اما مقوله وطن نیز همچون دیگر مفاهیم و پدیده ها نزد هر کسی تصویر، تعریف و تاثیر ویژه ای دارد که به شخصیت، روحیات، نوع نگرش، شیوه زندگی و خاستگاه اجتماعی فرد بستگی دارد. همچنین میزان تاثیر محیط اجتماعی فرهنگی متفاوت مهجرها را باید در نظر داشت. از همین رو بر آن شدیم تا به بررسی و مقایسه جایگاه آرمانی وطن نزد شعرای مهجر بپردازیم و به عنوان نمونه دو شاعر برجسته مهجر شمال، ایلیا ابوماضی و امین ریحانی و دو شاعر مهجر جنوب، رشید سلیم خوری (شاعر قروی) و فوزی معلوف را برگزیدیم، و تلاش کردیم با استخراج و تبیین وجوه اشتراک و افتراق رویکرد این چهار شاعر نسبت به وطن آرمانی و تاثیر اختلاف محیط و شرایط در دیدگاه آنان را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم. حاصل پژوهش آن است که بر خلاف باور برخی ناقدان، تعلق به مهجر شمال یا مهجر جنوب، تعیین کننده نوع نگاه شعرای مهجر نسبت به جایگاه آرمانی وطن نیست.

ادبیات پایداری به عنوان یکی از انواع ادبی، از دیرباز بنابر حوادث وشرایط اجتماعی و سیاسی ملل مختلف، بازگو کننده آلام و امیدهای مردمی بوده است که آزادی و هویت خود را زیر پای طوق ظلم وبیداد، پایمال شده می دیده اند. از این رو این گونه ادبی همواره از صادق ترین و صریح ترین انواع ادبی بوده و بررسی آن می تواند بازگو کننده ابعاد دیگر روح جمعی ملل مختلف باشد.در این میان بررسی و مقایسه مضامین ادبیات پایداری فلسطین و ایران، به عنوان دو ملتی که تجربه های دینی و گاه اجتماعی مشترکی را در دوره های تاریخی خود گذرانیده اند، مساله ای است که بحث و بررسی آن از اهمیت شایانی برخوردار است. دین مشترک، باورها و اعتقادات نزدیک به هم و تجربه های مشترکی چون (استعمار، اشغال وطن، جنگ، دفاع، محرومیت و ...) در طول تاریخ دو ملت و همچنین پیوند ناگسستنی که جریان مقاومت و پایداری در فلسطین و لبنان با آرمان های انقلاب اسلامی ایران دارد، لزوم بررسی و تحلیل تطبیقی مساله مقاومت و پایداری در حوزه این دو زبان را مبرهن می سازد.

احادیث موضوعه که بخش قابل توجهی از احادیث مندرج در مصادر حدیثی را به خود اختصاص داده است، گاه در میدان فکری شعراء، چنان تاثیری گذاشته است که در اشعار و سروده های آن ها به شکل آشکار تجلی یافته است، به طوری که می توان گفت سروده های آنها در مورد تقبیح منزلت و شخصیت زن به گونه ای کاملا ملموس مقتبس از همین احادیث موضوعه بوده است. شاعران با الهام از این دسته از احادیث نگرش خود پیرامون ابعاد مختلف شخصیتی و حقوقی زن را شکل داده و آن را در سروده های خود وارد نموده اند. این احادیث توسط برخی اندیشوران مورد بررسی قرار گرفته و سعی بر پالایش مصادر حدیثی از آنها شده است، در این مقاله سعی شده است با انعکاس دیدگاه برخی شعرای فارسی زبان در سروده های زن ستیزانه آنها به مواردی از احادیثی که به عقیده اندیشوران احادیثی جعلی و موضوعه تلقی می گردند، اشاره شود.

«قطعه» یکی از قالب های شعری است که در قرن ششم بسیار مورد توجه شعرا قرار گرفته و اشعار زیادی در این قالب سروده شده است، به گونه ای که می توان گفت قرن ششم اوج رواج قطعه سرایی در شعر فارسی است.قطعات قرن ششم در موضوعات مختلف سروده شده که بر اساس بررسی ما 29 موضوع در این قطعات وجود دارد، اما در این مقاله به دلیل محدودیت، 8 موضوع را که مورد توجه بیشتر شاعران قرار گرفته در قطعات 16 نفر از شاعران قرن ششم بررسی کرده ایم، این موضوعات عبارتند از: مدح، تقاضا، وصف، هجو، شکایت و انتقاد، پندواندرز و حکمت، حسب حال و عشق و تغزل.از دیدگاه روان شناسی مهم ترین نکته در قطعات قرن ششم، مساله نیاز شاعران به صله و پاداش ممدوحان است که انگیزه سرودن بسیاری از قطعات در موضوعات مختلف از قبیل مدح، تقاضا، هجو، شکایت و انتقاد، پندواندرز (توصیه به بخشندگی) و... است.

خواب از نشانه های خداوند در روز و شب است و تبیین و تفسیر جلوه های راز آلود آن بر عهده معبران و خواب گزاران می باشد تا پرده ابهام را کنار زده و پیام های عالم غیب را با علم موهوبی و یا اکتسابی خود به صاحبان خواب ها تفهیم نمایند.نگارنده در این مقال بر آن شده که با استناد به متون ادبی، ضمن درجه بندی معبران و بیان صفات ممیزه آنان، بتواند طرحی از خطوط اساسی و مشخصات کلی این قشر را به روش توصیفی - تحلیلی ترسیم کرده و با بررسی مناسبات عمومی و فردی آنان در ارتباط با دربار و عموم مردم، پژوهشی ارائه دهد که درک روشن تری از جایگاه و اعتبار خواب گزاران در اذهان قدما به دست دهد.

یکی از ویژگی ها و خصایص سبکی منحصر به فرد شعرای نامی سبک هندی (اصفهانی)، نظیر: کلیم کاشانی، صائب تبریزی و دیگر شعرای این سبک، که شعرشان را از اشعار سبک های دیگر متمایزتر و هنرمندانه تر جلوه می دهد، هنجار گریزی و انحراف از زبان معیار است. منظور از هنجار شکنی و انحراف از زبان معیار در اشعار شعرای سبک هندی آن است که شاعر این سبک، به جهت دست یافتن به «معنی بیگانه» و «فکر رنگین» و «بیگانه سازی» و پروراندن معانی و مضامین بکر شعری و متفاوت از آن چه در عرف و هنجار ادبی است، در مورد معانی و مضامین کلیشه ای و رایج در ادب فارسی و شخصیت ها و عناصر مشهور داستانی و قرآنی و اسطوره ای نظیر: آب حیات، خضر، یوسف، پیر طریقت و...، از زاویه ای غیر عرفی می نگرد و به خلاف آمد عادت در مورد آن به قضاوت می نشیند، یعنی به نکوهش و نگرش منفی نسبت به آن چیزی می پردازد که در عرف و زبان معیار، به ستایش و نگرش مثبت پیرامون آن چیز پرداخته شده و یا به ستایش و نگرش مثبت نسبت به آن چیزی می پردازد که در عرف و هنجار ادبی، با نکوهش و نگرش منفی با آن برخورد شده است. این نوشتار به تحقیق و تفحص در این زمینه در شعر کلیم کاشانی، همراه با ذکر شواهدی از شعرای دیگر سبک هندی (اصفهانی) پرداخته است.

دربار غزنویان برای اداره کشور و تسلط بر این سرزمین پهناور، دارای تشکیلات منظم و گسترده ای بوده است که از آن جمله می توان به «دیوان رسالت» اشاره نمود. دیوان رسالت در دستگاه غزنویان عهده دار مکاتبات حکومتی بوده و متصدی آن را «صاحب دیوان رسالت» می گفتند. مشهورترین و به نام ترین متصدیان دیوان رسالت غزنویان «بونصر مشکان» بود، وی در ادب فارسی و تازی هر دو دست داشت و صاحب دیوان رسایل محمود و مسعود غزنوی تا پایان حیات خویش بود. «ابولفضل بیهقی» دست پرورده مکتب اوست که پس از نوزده سال شاگردی او رخصت یافت تا نامه های استاد را بیاض و پاک نویس نماید. او فن نامه نگاری را به تمامی و کمال از استاد خود آموخت و به همین سبب نیز در سرتاسر کتابش خواسته یا ناخواسته به بیان و آموزش فن نامه و نامه نگاری به مخاطب خود پرداخته و سخن از انواع نامه ها هم چون: مستوره، منشور، مشافهه و اقسام نامه ها به حیث مضمون و محتوی، مانند: گشاد نامه، عتاب نامه، گاه نامه و خصوصیات نگارشی آنها مثل: آغاز شدن با نام پروردگار، داشتن مخاطبه و طریقه نگهداری و محافظت از آنها می پردازد.

این پژوهش به نقد و بررسی تصحیح تاریخ نگارستان احمد غفاری به کوشش مرتضی مدرس گیلانی پرداخته است. برای این منظور، مطالب و عبارات کتاب مذکور ابتدا با چاپ سنگی تاریخ نگارستان (طبع 1275 ق) - که ماخذ مدرس گیلانی بوده است - و همچنین نسخه نفیس 583 اثر مقایسه گردیده است و سپس موارد مذکور در آثار تاریخی - ادبی دیگر، مانند تاریخ طبری، مروج الذهب، جامع التواریخ رشیدی، روضه الصفا و تاریخ گزیده مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه این بررسی نشان می دهد که تصحیح مدرس گیلانی، اشتباهات فراوانی دارد که بخشی از آن ناشی از اشکالات چاپ سنگی 1275 و بخشی نتیجه تغییراتی است که مصحح به نظر خود در نسخه اعمال کرده است. در این مقاله با استناد به منابع مورد استفاده به ذکر برخی از اشکالات این تصحیح می پردازیم.

بشر همواره در طول تاریخ و بر پهنه این کره خاکی، افکار و اندیشه های متفاوتی درباره این جهان و عاقبت آن در ذهن داشته است، به مرور زمان برخی از این افکار و تفکرات در جایگاه معیار ارزشیابی سایر آثار قرار گرفت تا جایی که به ملیت صاحب تفکر اهمیت داده نمی شد. از جمله آن گردن فرازان عرصه اندیشه و کلام، ابوالعلاء معری و عمر خیام نیشابوری است که افکار آنها در اعصار و نسل های پس از خود تاثیر جدی و قطعی داشت، نمونه بارز آن، تاثیر رباعیات حکیم نیشابوری در افکار و اشعار ایلیا ابوماضی است.ابوماضی شاعر معاصر لبنانی - مهجری که به شاعر «تساول و تفاول» معروف است، در موضوعات مختلف شعر سروده و در موضوعات فلسفی از جهان بینی شاعر پرآوازه ایرانی، عمر خیام نیشابوری نیز تاثیر پذیرفته است.مقاله حاضر سعی دارد جنبه های تاثیرپذیری ابوماضی از عمرخیام نیشابوری را به صورت تطبیقی بررسی کند و به شیوه محتوایی تحلیل نماید.