مسائل اجتماعی ایران
سال:1396 | دوره:8 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

فراوانی مسائل زیست­ محیطی در سال­ های اخیر، توجه و حساسیت اندیشمندان حوزه ­ های مختلف، به­ ویژه جامعه­ شناسان، را به این موضوعات برانگیخته است. جامعه ­ شناسان تحلیل و تبیین مسائل زیست­ محیطی را نیازمند مطالعات جامعه­ شناختی و راه­ حل­ های اجتماعی می ­ دانند. از­ این ­ رو، این مقاله از دیدگاه جامعه ­ شناسی محیط­ زیست تأملی در باب مناسبات دانش، نگرش و رفتارهای زیست ­ محیطی دارد و از­ سویی وضعیت این سه متغیر را بر­ حسب گروه­ ها و دوره­ های تحصیلی دانشجویان بررسی کرده است. سازگار با پارادایم جدید زیست محیطی و پیشینه مطالعاتی، یافته­ های این مطالعه از تأثیر دانش و نگرش بر رفتارهای زیست محیطی حکایت دارد. همچنین، دانشجویانی که گروه تحصیلی­ شان ارتباط بیشتری با موضوع محیط ­ زیست دارد (علوم کشاورزی و علوم پایه) به ­ لحاظ هر سه متغیر وضعیت بهتر و سطح بالاتری نسبت به دانشجویان گروه ­ های دیگر تحصیلی دارند. به ­ علاوه، افزایش سطح تحصیلات ارتقا دهنده سطح دانش، نگرش و رفتارهای زیست ­ محیطی دانشجویان است. در مجموع، نتایج تحلیل مسیر نشان می ­ دهد که متغیرهای بررسی­ شده 20 درصد از واریانس رفتار زیست محیطی را تبیین می ­ کنند.

مقاله حاضر با طرح این­ پرسش که چرا تبریز شهری بدون گداست، درصدد درک دیدگاه و کنش شهروندان تبریزی درباب پدیده تکدی گری و ویژگی­ ها، تعامل ها و پیامدهای ناشی از این پدیده است. روش تحقیق کیفی است و به­ طور خاص از نظریه زمینه ای براساس نمونه گیری هدفمند استفاده شده­ است. یافته ها درقالب مدل زمینه ای نهایی متشکل از دوازده مقوله تشریح شده­ اند که عبارت­ اند از: فرهنگ کمک­ رسانی، نهادینگی فرهنگ کار، بستر مناسب اقتصادی، اهمیت شأن اجتماعی، روحیه قوم گرایانه، حس مسئولیت پذیری، ناکارآمدی سازمان­ های رسمی/ حکومتی متولی پوشش دهی نیازمندان، نگرش منفی به گدایان، وجود نظام­ های حمایتی مردم نهاد و اعتماد مردم به آنها، کنش مقابله ای، رفع معضل تکدی و بهبودی محیط شهری. این دوازده مقوله حول مقوله هسته «فرهنگ مقابله ای» شکل گرفته­ اند.

با گذار از رویکرد مکانیکی و روان­ تنی به رویکرد روان­ تنی اجتماعی، بیماری روانی به­ منزله ی پدیده­ ای چند­ وجهی و امری فرهنگی­ ­ اجتماعی درکانون توجه قرار گرفته است. این پژوهش درصدد است، با اتخاذ رویکرد تفسیرگرایی اجتماعی، به کشف و بررسی دلالت­ های ذهنی و معنایی تجربه و درک همراهان بیمار روانی بپردازد. داده­ های این مطالعه کیفی ازطریق مصاحبه ی نیمه­ ساخت­ یافته گردآوری و از روش نظریه زمینه­ ای برای تحلیل داده­ ها استفاده شده است. به­ کمک روش نمونه­ گیری نظری و هدفمند با 19 نفر از اعضای خانواده ی بیماران روانی مصاحبه شد و در­ نهایت داده­ های گردآوری­ شده در قالب 18مقوله ی محوری و یک مقوله هسته کدگذاری و تحلیل شد. برمبنای نتایج پژوهش، مصاحبه­ شوندگان بیماری روانی را حاصل زمینه­ هایی چون سابقه بیماری روانی، گسیختگی خانواده، تجارب دردناک، نابسامانی اقتصادی، رفتارهای نامتعارف و زوال شبکه­ های حمایتی می­ دانند. همراهان در مواجهه با حضور بیمار روانی در خانواده به کنش­ های متفاوتی براساس پذیرش یا عدم پذیرش بیماری روانی دست می­ زنند که دامنه آن از کتمان و انکار تا ترحم و پذیرش و درمان بیماری در نوسان است. بازسازی معنایی تجربه و درک همراهان بر غیرعادی­ بودن بیماری روانی، دوری­ گزینی، شدت و چندوجهی­ بودن اختلال روانی دلالت دارد. براساس مطالعه حاضر، وجود بیمار روانی پیامدهایی چون داغ ننگ افتخاری، تمسخر، طرد اجتماعی خودخواسته، فشار مالی مضاعف و گسیختگی مضاعف خانواده را برای اطرافیان بیمار درپی ­ داشته است.

پژوهش حاضر، با هدف بررسی نگرش دختران مجرد به ازدواج، با تأکید بر سبک زندگی آنها، در بین شاغلان دانشگاه علوم پزشکی شیراز انجام شده است. ابتدا، به بررسی نظریه های موجود در حوزه ی سبک زندگی و ازدواج و سپس، به تدوین چارچوب نظری با تلفیق نظریه های مناسب و منطبق با هدف تحقیق پرداخته شده است. در حوزه سبک زندگی، از نظریات وبر، بوردیو، گیدنز و در حوزه ازدواج از نظریه مدرنیزاسیون بهره جسته شده است. سپس، با استفاده از تکنیک های آماری و چارچوب نظری تحقیق، تأثیرپذیری نگرش نمونه به ازدواج، با چهار مؤلفه ارتباطات اجتماعی، پایگاه اقتصادی­ اجتماعی، مدیریت بدن و مصرف فرهنگی، که به نظر می رسید بر متغیر وابسته تحقیق اثرگذار باشند، سنجیده شده است. جامعه آماری تحقیق، دختران مجرد شاغل در دانشگاه علوم پزشکی شیراز هستند، حجم نمونه 345 نفر است و داده ها به روش پیمایش و با استفاده از ابزار پرسش­ نامه جمع آوری شده است. یافته های پژوهش نشان داد که درصد درخور توجهی از افراد نمونه تحقیق (1/39 درصد) به ازدواج نگرش منفی داشته اند. همه مؤلفه های سبک زندگی بر نگرش به ازدواج اثرگذار بوده اند. مصرف فرهنگی با ضریب بتای 610/0 مهم ترین متغیر اثرگذار بر نگرش دختران به ازدواج بوده و از بین مؤلفه های اثرگذار بر نگرش به ازدواج، ارتباطات اجتماعی یگانه مؤلفه ای است که از سه مؤلفه دیگر سبک زندگی (پایگاه اقتصادی­ اجتماعی، مصرف فرهنگی و مدیریت بدن) اثر می پذیرد و به صورت بلافصل با ضریب بتای 553/0 بر نگرش به ازدواج اثرگذار است.

با توجه به اینکه جامعه کنونی ما درحالِ گذار از هویت سنتی به هویت مدرن است، پژوهش حاضر درصدد است، با اتکا به رویکرد تفسیرگرایی اجتماعی، به بررسی تناقض­ هایی بپردازد که جوانان به­ لحاظ هویتی در بافت زندگی روزمره با آن ها مواجه می شوند. این پژوهش کوشیده است ازطریق روش کیفی و مصاحبه­ عمیق به یک نظریه زمینه ای دست یابد. براساس روش نمونه گیری هدفمند و معیار اشباع نظری، با 28 نفر از جوانان 20 تا 30 ساله شهر اصفهان مصاحبه صورت گرفته­ است و اطلاعات به­ دست­ آمده از مصاحبه ها رمزگذاری (باز، انتخابی و محوری) شده و مفاهیم و مقوله­ های به­ دست­ آمده تجزیه و تحلیل شده­ اند. یافته ها با استفاده از روش نظریه زمینه محور شامل 21 مقوله است. مقوله محوریِ این بررسی «انتخاب گری عناصر هویتی» است، به­ طوری که مقولات دیگر را در برمی گیرد. براساس مقوله هسته دو مورد از یافته­ های پژوهش، تقابل بافتی سنت و تجدد و فردگرایی فزاینده است. براساس نتایج، مهم­ ترین دستاوردهای تحقیق به نوعی فردگرایی فزاینده به­ سمت هویت مدرن و نیز تقابل بافت سنتی و تجدد اشاره ­ دارد. عامل سن و ترجیحات و ذائقه­ های جوانان نیز بسترساز به حساب می­ آید که نوعی شکاف نسلی را میان آنان و والدینشان به­ وجود آورده­ است. سپس، نظریه زمینه محور به­ دست­ آمده، در قالب مدل پارادایمی ارائه شده ­ است.

تجرد وضعیتی است که برخی فرصت های تعاملی و اجتماعی را به دلیل فقدان همسر و زندگی مشترک از انسان سلب می کند و می تواند به احساس تنهایی و انزوای اجتماعی فرد دامن زند. تحقیق حاضر، دو موضوع را پیگیری می­ کند: دختران مجرد بالای 30 سال در شهر یزد از چه میزان انزوای اجتماعی رنج می برند، و چه عواملی این انزوا را ایجاد و تشدید می کند. شیوه تحقیق از نوع پیمایشی است. جامعه آماری شامل 2613 نفر از کل دختران مجرد بالای 30 سال شهر یزد هستند که 139 نفر آنها با درنظرگرفتن همکاری­ نکردن جمعیت نمونه، به­ روش نمونه گیری گلوله­ برفی، انتخاب و مطالعه شدند. نتایج حاکی از این بوده­ است که میزان متوسط انزوای اجتماعی در بین جمعیت نمونه، 09/63 درصد است و این مقدار نشان­ دهنده درجه انزوای نسبتاً زیاد در بین آنهاست. همچنین، از بین متغیرهای باقی­ مانده در الگوی رگرسیون، باورهای سنتی و نوع برداشت از خود درمجموع بیشترین تأثیر را بر میزان انزوای اجتماعی داشته اند که بیشترین تأثیر، مربوط به متغیر برداشت از خود بوده­ است. با واریانس ترکیب خطی متغیرهای مستقل، می توان 8/29 درصد از واریانس میزان انزوای اجتماعی را توضیح داد.

موضوع مسئله اجتماعی در جامعه ایران، که در مرحله گذار و درحال توسعه است، موضوعی پیچیده و چندبعدی است و شناخت آن به هم­ فکری و کاوش عمیق فکری و علمی نیاز دارد. نتایج پیمایش ملی ارزش­ ها و نگرش­ های ایرانی نشان می­ دهد که ایرانیان اعتیاد را، پس­ از بیکاری و گرانی، در رده سوم مسائل جامعه ایران قرار داده­ اند. به­ دلیل اینکه اعتیاد در جامعه ایران مسئله اجتماعی است، فراتحلیل حاضر با هدف شناسایی مهم ترین عوامل مؤثر بر سوء­ مصرف مواد در تحقیقات انجام­ شده صورت گرفته است. روش تحقیق مقاله حاضر فراتحلیل است. جامعه آماری تحقیق، کلیه مقالات با موضوع سوء­ مصرف مواد است که در سه مجله مسائل اجتماعی ایران، رفاه اجتماعی و اعتیادپژوهی از سال 1380 تا پایان سال 1392 چاپ شده­ اند. نتایج نشان داد که بیشترین تحقیقات با روش توصیفی­ ­ تحلیلی، اسنادی و تحلیل ثانویه انجام شده است. رویکرد رفتار انحرافی (کنترل اجتماعی، پیوند افتراقی و خرده فرهنگ بزهکار) از رویکردهای نظری غالب در تبیین سوءمصرف در تحقیقات مروری است. نتایج اندازه اثر نشان داد که متغیرهای دوستان معتاد (با اندازه اثر 33/0) و پیوستگی به خانواده (با اندازه اثر 27/0-) بیشترین تأثیر را بر سوء­ مصرف مواد در تحقیقات مرورشده داشته­ اند.

فقر، درحالت کلی، بر دو نوع نسبی و مطلق است. فقر از بعد اقتصادی به فقدان توان مالی و پولی، از بعد اجتماعی به نبود آگاهی اجتماعی و طردشدگی، از بعد سیاسی به نبود مشارکت سیاسی و قانون گریزی و از بعد روان شناختی به انزوا، بدگمانی و سوءظن اطلاق می شود. فرهنگ فقر به فرهنگی­ شدن فقر در بین فقرا می گویند که خصیصه اصلی آن، تداوم نسلی فقر، فقدان انگیزه قوی برای شکستن دور باطل فقر، بی اعتمادی اجتماعی، بی میلی به مشارکت مدنی، تقدیرگرایی و پذیرش شکست اقتصادی-اجتماعی است. براین اساس، هدف اصلی پژوهش حاضر، تبیین جامعه شناختی فرهنگ فقر در باب روستاییای استان اردبیل است. روش این پژوهش از نوع پیمایشِ کمی­ پیمایشی و ابزار جمع آوری اطلاعات مبتنی بر پرسش نامه با پاسخ بسته لیکرتی بوده است. حجم نمونه به وسیله کوکران 267 نفر برآورد شده و ازطریق نمونه گیری طبقه ای نظام مند، پرسش نامه در بین آنها توزیع شده­ است. یافته های تحقیق نشان داد که متغیرهای مشارکت اجتماعی (345/0-)، وابستگی به دیگران (212/0)، سرمایه ی اجتماعی (353/0-)، منزلت اجتماعی (387/0-)، خشونت اجتماعی (218/0-)، انزوای اجتماعی (134/0) و پایگاه اقتصادی-اجتماعی ارثی (319/-) رابطه معنی داری با فقر دارند و متغیر بیکاری و اقتدارطلبی فاقد رابطه معنی دار با فرهنگ فقر اند. در نتایج رگرسیون چندگانه، ضریب تعیین (491/0)، ضریب تعیین تعدیل شده (478/0) و ضریب همبستگی چندگانه (345/0) به دست آمده­ است و متغیرهای مستقل توانسته اند 47 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین کنند.

جونی سیگر، از شخصیتهای شناخته شدة بین المللی و مشاور سازمان ملل در امور زنان، با ابتکار خود در اطلس زنان در جهان به ارائة وضعیت زنان در جهان بهشکلی فشرده، درقالب نقشه های متعدد و اطلس وار پرداخته است. . .

مجموعه مقالات گزارش وضعیت اجتماعی کشور در 3 جلد، مشتمل بر 44 مقاله، در قالب 12 مدخل موضوعی و بالغ بر 2000 صفحه به کوشش شورای اجتماعی کشور و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شده است.