فیزیولوژی گیاهان زراعی
سال:1397 | دوره:10 | شماره:3 (پیاپی 39) |تعداد مقالات:8

به منظور بررسی تغییرات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی ناشی از تنش کم آبی در گیاه نخود، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات و در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه اجرا گردید. فاکتور اصلی رژیم رطوبتی، شامل: 1-آبیاری مطلوب، 2-تنش کم آبی در مرحله ی غلاف دهی و 3-گل دهی و فاکتور فرعی، شامل پنج رقم نخود (آرمان، آزاد، بیونیج، هاشم و ILC482) بود. نتایج حاصله حاکی از اثر بالای وجود رطوبت قابل استفاده برای گیاه نخود، بر عمکلرد دانه و عملکرد بیولوژیک بود و در بین ارقام مورد استفاده تحت تنش رطوبتی شدید، رقمILC482 با عملکرد دانه به میزان 715 (کیلوگرم در هکتار) و در شرایط عدم وجود تنش، رقم آرمان با عملکرد دانه به مقدار 1355 (کیلوگرم در هکتار) بهترین عملکرد را از خود نشان دادند. براساس نتایج، کارایی فتوشیمیایی فتوسیستم IIو محتوای نسبی آب برگ رابطه مثبت و معنی داری با مقدار آب قابل استفاده داشتند و محدودیت رطوبت سبب کاهش معنی دار این صفات گردید و در ارقام مقاوم که شامل آزاد، ILC482 و بیونیج بود مقادیر بالاتری از صفات مذکور طی تنش خشکی مشاهده گردید. محتوای قندهای محلول و پرولین در برگ های نخود با کاهش رطوبت موجود افزایش یافت، به نحوی که میزان قندهای محلول در ارقام ILC482و آزاد و مقدار پرولین در ارقام ILC482و بیونیج به مقدار بالاتری مشاهده گردید، اما برعکس، غلظت پروتئین های محلول با افزایش رطوبت، روند افزایشی را دارا بود و بالاترین مقدار برای ارقام هاشم و آرمان به دست آمد.

این پژوهش به منظور بررسی واکنش ارقام کلزا به تنش شوری در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار در سال زراعی 96-1395 در مزرعه پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی شوشتر انجام شد. در این آزمایش واکنش چهار رقم کلزا (هایولا 320، هایولا 330، آپشن 500 و ساریگل) در مرحله رشد رویشی در چهار سطح شوری صفر (شاهد)، 50، 100 و 150 میلی مول NaCl بررسی شد. نتایج نشان داد بیش ترین و کم ترین وزن خشک اندام هوایی در بالاترین سطح تنش شوری در ارقام هایولا 320 (2/8 گرم) و آپشن 500 (1/5 گرم) دیده شد و بوته های رقم ساری گل در این سطح شوری از بین رفتند. تنش شوری سبب کاهش معنی دار فتوسنتز و غلظت کلروفیل a وb ارقام کلزا شد، اما بیش ترین میزان فتوسنتز در سطح شوری 150 میلی مول NaCl در ارقام هایولا 320 و هایولا 330 (9/3 و 8/9 میکرومول دی اکسیدکربن در مترمربع سطح برگ در ثانیه) مشاهده شد. تنش شوری موجب کاهش فعالیت آنزیم ساکاروز سنتتاز برگ ارقام کلزا شد، در حالی که تخریب غشا سلولی در واکنش به تنش شوری افزایش یافت و بیش ترین میزان غلظت مالون دی آلدهید در سطح شوری 150 میلی مول NaCl در رقم آپشن 500 مشاهده شد (0/051 نانومول بر گرم برگ). نتایج نشان داد ارقام هایولا 320 و هایولا 330 در شرایط تنش شوری از پایداری غشای سلولی، فتوسنتز، فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان و فعالیت آنزیم ساکاروز سنتتاز بیش تری در مقایسه با ارقام آپشن 500 و ساری گل برخوردار بودند.

این پژوهش به صورت آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1396 در مشهد بر ذرت علوفه ای هیبرید ZP600 اجرا شد. فاکتورهای آزمایشی شامل پاکلوبوترازول با غلظت های صفر، 10، 20 و30 میلی گرم بر لیتر و سطوح تنش خشکی شامل آبیاری پس از 50 (بدون تنش)، 70 (تنش خفیف)، 100 (تنش متوسط) و 150 (تنش شدید) میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A بود. محلول پاشی با پاکلوبوترازول در دو مرحله ( مرحله 8-6 برگی و تکرار دو هفته بعد) صورت گرفت. نتایج نشان داد که ارتفاع بوته، تعداد برگ، شاخص سطح برگ، وزن خشک برگ و عملکرد علوفه تر در اثر تنش خشکی کاهش و میزان پرولین برگ و الیاف نامحلول در شوینده خنثی افزایش معنی داری داشت، اما درصد و عملکرد پروتئین تغییر معنی داری نکرد. کاربرد پاکلوبوترازول در تنش متوسط و شدید باعث افزایش ارتفاع گیاه، شاخص سطح برگ، وزن خشک برگ و عملکرد علوفه تر و نیز کاهش میزان پرولین و الیاف نامحلول در شوینده خنثی شد. همچنین پاکلوبوترازول باعث افزایش عملکرد پروتئین در شرایط تنش و بدون تنش گردید. بیش ترین عملکرد علوفه تر (103 تن در هکتار) در تیمار 20 میلی گرم در لیتر پاکلوبوترازول در شرایط تنش شدید و کم ترین عملکرد علوفه تر (72 تن در هکتار) در شرایط عدم کاربرد پاکلوبوترازول در تنش شدید به دست آمد. کاربرد پاکلوبوترازول در غلظت 20 میلی گرم در لیتر در تنش متوسط و شدید توانست با کاهش اثر تنش خشکی، عملکرد علوفه تر ذرت را به ترتیب به میزان 24 و 43 درصد افزایش دهد.

بهمنظور بررسی اثر مصرف پلیمرهای سوپرجاذب بر برخی صفات بیوشیمیایی و محتوی نسبی آب ارقام لوبیا در شرایط تنش خشکی، آزمایشی بهصورت کرت های دو بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شهرستان کلیبر در سال زراعی 1394 انجام شد. عامل اصلی شامل آبیاری پس از 70، 140 و 210 میلیمتر تبخیر آب از تشتک تبخیر کلاس A، ارقام لوبیا (لوبیا قرمز، لوبیا چشم بلبلی، لوبیا چیتی و لوبیا سفید) به عنوان عامل فرعی و چهار سطح 50، ، 100، 150 و200 کیلوگرم در هکتار کاربرد سوپرجاذب به عنوان عامل فرعی-فرعی بودند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که برهم کنش تنش خشکی و سوپرجاذب بر میزان فعالیت آنزیم های سوپراکسید دیسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز، کلروفیلa، کلروفیل کل و غلظت پرولین برگ معنی د ار بود. نتایج مقایسه میانگین برهم کنش تنش خشکی و سوپرجاذب نشان داد که حداکثر میزان فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان و پرولینتوسط تیمار 50 کیلوگرم در هکتار کاربرد سوپرجاذب در سطح تنش خشکی 210 میلیمتر تبخیر حاصل شد. نتایج نشان داد که با افزایش تنش خشکی میزان فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان افزایش و مقادیر کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل، کارتنوئیدها و محتوای نسبی آب کاهش یافت. اما استفاده از سوپرجاذب به طور معنی داری صفات فیزیولوژیکی را افزایش، ولی میزان فعالیت آنزیم های آنتی کسیدان را کاهش داد. در چهار رقم مورد ارزیابی رقم چشم بلبلی بیش ترین رنگیزه های فتوسنتزی، محتوای نسبی آب برگ، محتوای پرولین برگ و بالاترین میزان فعالیت آنزیم های آنتی کسیدان را دارا بود. با توجه به نتایج به دست آمده سوپرجاذب موجب کاهش خسارات وارد شده در مواجه با خشکی شد.

به منظور ارزیابی اثر صفات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی برتحمل به تنش کم آبی در ژنوتیپ های سویا، این آزمایش گلدانی با 15 ژنوتیپ وارداتی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1396 در شهرستان دماوند انجام شد. عامل اول شامل 15 ژنوتیپ سویا و عامل دوم شامل دو سطح آبیاری نرمال و قطع آبیاری در زمان 50 درصد غلاف دهی تا زمان دانه بندی بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تنوعی بین ژنوتیپ ها در شرایط کم آبی و آبیاری عادی وجود داشت. نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد در شرایط بدون تنش ژنوتیپ های 3، 5 و13 بیش ترین کلروفیلa، ژنوتیپ 15 بیش ترین کلروفیل کل، ژنوتیپ 5 بیش ترین کاروتنوئید، ژنوتیپ های 13 و 14 بیش ترین پروتئین دانه، ژنوتیپ های 7 و 13 بیش ترین تعداد برگ، ژنوتیپ های 2 و 10 بیش ترین وزن خشک بوته و ژنوتیپ 13 بیش ترین شاخص برداشت و عملکرد دانه را داشتند. تنش کم آبیاری باعث کاهش عملکرد و برخی صفات فیزیولوژیک و مورفولوژیک شد. تحت این شرایط برخی صفات نیز افزایش داشتند. ژنوتیپ 3 دارای بیش ترین کلروفیل b و نسبت کلروفیلa به b، ژنوتیپ 5 و 8 بیش ترین فلاونوئید، ژنوتیپ 5 بیش ترین مقدار پرولین و ژنوتیپ 14 بیش ترین عملکرد را داشتند. تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که در شرایط آبیاری عادی چهار مولفه اول 67/85 درصد واریانس کل را تبیین نمودند، به طوری که سهم مولفه اول تا چهارم به ترتیب 38/81، 20/65، 15/62 و 10/57 درصد بود. در شرایط اعمال تنش چهار مولفه اول 82/26 درصد واریانس کل را تبیین کردند، به طوری که سهم مولفه اول تا چهارم به ترتیب 35/85، 25/20، 13/66 و 7/80 درصد بود.

به منظور بررسی اثر شوری خاک بر شاخص های تحمل، این آزمایش در قالب بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و در سه سال در دو مزرعه شور و نرمال در آستارا اجرا شد. ژنوتیپ های تجاری و لاین ها شامل K3615. 1, S. C 704, B73, S. C302, Waxy, K3546. 6, K3653. 2 Zaqatala-68 بودند. شوری خاک باعث کاهش شاخص محتوای کلروفیل، کلروفیل a، ارتفاع بوته، وزن بلال، تعداد دانه در بلال، وزن صد دانه، وزن خشک بوته و عملکرد در ژنوتیپ ها شد. نتایج نشان داد که بیش ترین مقدار کلروفیل a در هیبرید S. C704 در محیط نرمال بود و بین این هیبرید و S. C302 و B73 اختلاف معنی داری مشاهده نشد. شوری محیط باعث کاهش معنی دار کلروفیل شد و در محیط شور کم ترین مقدار کلروفیل در ژنوتیپ Zaqatala-68 دیده شد. برهم کنش بین ژنوتیپ و محیط معنی دار بود و ژنوتیپ های مختلف واکنش های متفاوتی نسبت به شوری نشان دادند. ژنوتیپ Zaqatala-68 بیش-ترین وزن 100 دانه را در شرایط نرمال و شور به خود اختصاص داد. بیش ترین عملکرد دانه در شرایط نرمال در ژنوتیپ Zaqatala-68 دیده شد که اختلاف معنی داری با K3653/2 و S. C704 نداشت. ژنوتیپ های S. C704 و Zaqatala-68با تولید بیش ترین عملکرد دانه در شرایط شور به عنوان ژنوتیپ های متحمل انتخاب شدند. شاخص های تحمل و حساسیت بر اساس عملکرد واریته ها در شرایط مختلف محیطی اندازه گیری شد و بر اساس شاخص STI ژنوتیپ های S. C704، Zaqatala-68 و S. C302 انتخاب شدند.

به منظور حذف هم پوشانی زمان برداشت کلزا و نشاکاری برنج در استان گیلان و ارائه راهکارهای مناسب به منظور کاهش میزان تلفات عملکرد از طریق ریزش دانه، این آزمایش به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی مؤسسه تحقیقات برنج کشور در رشت اجرا شد. کرت های اصلی در این آزمایش شامل برهم کنش دو فاکتور محلول پاشی اتفن در دو سطح (عدم مصرف و مصرف 280 گرم در هکتار) و زمان محلول پاشی در سه سطح (خورجین دهی، شروع پر شدن دانه و تکمیل پر شدن دانه) و کرت فرعی شامل زمان برداشت در سه مرحله، رسیدگی فیزیولوژیک، 10 و 20 روز بعد از رسیدگی فیزیولوژیک بودند. نتایج نشان داد محلول پاشی اتفن با میانگین زمان رسیدگی 192 روز، موجب کاهش هشت روزه طول دوره رشد نسبت به تیمار شاهد با میانگین زمان رسیدگی 200 روز شد. همچنین زمان خورجین دهی (194/6 روز) نسبت به زمان های شروع پر شدن دانه (196/3 روز) و تکمیل پرشدن دانه با 197/1 روز از نظر صفت زودرسی دارای برتری بود. اثر زمان برداشت بر تعداد خورجین در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد روغن معنی دار بود. طبق نتایج به دست آمده محلول پاشی اتفن موجب افزایش 12 درصدی عملکرد دانه و افزایش 0/7 درصدی روغن در برداشت های دیرتر شد. اثر برهم کنش محلول پاشی و زمان محلول پاشی و زمان برداشت بر میزان ریزش دانه معنی دار بود. محلول پاشی اتفن در زمان خورجین دهی با دارا بودن کم ترین میزان ریزش دانه، 202/8 کیلوگرم در هکتار به عنوان بهترین تیمار آزمایشی شناخته شد.

براساس اطلاعات استخراج شده از نقشه منابع و استعداد خاک های ایران، حدود 44/5 میلیون هکتار از مساحت ایران را اراضی شور تشکیل می دهند. سالیسیلیک اسید یک تنظیم کننده رشد گیاهی است که تحمل گیاهان را به تنش های محیطی افزایش داده و موجب بهبود فعالیت های متابولیکی گیاه می شود. براین اساس این آزمایش به منظور بررسی اثر تنش شوری در اراضی فاقد سیستم زهکش و نقش اسید سالیسیلیک در تعدیل اثر آن اجرا شد. این آزمایش به صورت تجزیه مرکب در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 96-1395 در اراضی کشاورزی شهرستان شادگان اجرا شد. تیمارهای مورد مطالعه شامل اراضی زیر کشت گندم در دو محیط: 1-کشت در اراضی نرمال (دارای سیستم زهکش) (آزمایش اول) 2-کشت در اراضی شور (فاقد سیستم زهکش) (آزمایش دوم) و عامل دوم شش روش کاربرد اسید سالیسیلیک شامل عدم کاربرد اسید سالیسیلیک (شاهد)، تلقیح بذر با اسید سالیسیلیک، محلول پاشی در ابتدای پنجه دهی، تلقیح بذر با اسید سالیسیلیک به علاوه محلول پاشی در ابتدای پنجه دهی، محلول پاشی در مرحله انتهای پنجه دهی و تلقیح بذر با اسید سالیسیلیک به علاوه محلول پاشی در مرحله انتهای پنجه دهی بود. نتایج نشان داد که اثر نوع اراضی مورد کشت بر ارتفاع گیاه، شاخص سطح برگ، ماده خشک کل، سرعت رشد محصول وسرعت فتوسنتز خالص در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. اثر اسید سالیسیلیک در تمامی صفات اندازه گیری در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. برهم کنش محیط و روش کاربرد سالیسیلیک بر سرعت رشد محصول در سطح احتمال پنج درصد معنی دار و در مورد سایر صفات اختلاف معنی دار نداشت. بیش ترین و کم ترین مقدار در صفات مورد بررسی به ترتیب در اراضی نرمال و شور مشاهده شد و از میان روش های مختلف کاربرد اسید سالیسیلیک، بیش ترین و کم ترین مقدار در صفات در روش تلقیح بذر با اسید سالیسیلیک به علاوه محلول پاشی در ابتدای پنجه دهی و بدون کاربرد اسید سالیسیلیک (شاهد) حاصل شد.