اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1394 | دوره:7 | شماره:24 |تعداد مقالات:12

بسیاری از گیاهان تالاب توانایی تحمل طیف وسیعی از شرایط آب شناختی را دارند و ممکن است در مناطق غیر تالابی نیز به خوبی رشد کنند. ازاین رو، شاخصی به نام شاخص گیاهان تالابی تعریف شده است که بر اساس آن، گیاهان در تالاب ها به طبقاتی تقسیم می شوند که هرکدام نشان دهنده نیاز آبی و انتشار آن هاست. تهیه نقشه پوشش گیاهی بر اساس شاخص تالاب، یکی از معیارهای مهم در مرزبندی اکولوژیکی تالاب است. تالاب بین المللی آلاگل از دسته تالاب های داخل خشکی به حساب می آید و یکی از کانون های زادآوری پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی است. پهنه آبی این تالاب در فصول مختلف متغیر است. رطوبت خاک این تالاب از مناطقی که به طور دائم تحت آب گرفتگی هستند تا محدوده ای که فقط خاک آن اشباع شده و یا در زمان نسبت کوتاهی در طول فصل رشد آب گرفته می شود متغیر است. گرچه برخی از گونه های گیاهی تنها در رویشگا هی که در تمام طول سال مرطوب است رشد می کنند، سایر گونه های گیاهی با درجات مختلف وابستگی به رطوبت در محیط تالابی و پیرامون آن سازگاری و تکامل یافته اند. در این پژوهش، ابتدا به کمک شاخص NDVI، محدوده های کلی پوشش گیاهی تالاب در ساحل و پیرامون آن شناسایی شد. سپس، گیاهان غالب و نماینده وضعیت تالابی در تابستان و پاییز 1390، به کمک نمونه گیری در منطقه شناسایی شدند. درنهایت، با استفاده از طبقه بندی نظارت نشده (ISOCLUST) و طبقه بندی نظارت شده (MAXLIKE) و بر اساس شاخص گیاهان تالابی، سه طبقه پوشش گیاهی تالابی از میان هفت طبقه اراضی شناسایی شد. نقشه پوشش گیاهی بر اساس شاخص گیاهان تالابی، یکی از معیارهای موردنیاز در فرآیند مرزبندی اکولوژیکی تالاب است. ارزیابی طبقه بندی برای دقت در مرزبندی اکولوژیک تالاب سودمند است و در حل تعارض میان حفاظت از تالاب و سایر کاربری های هم جوار کمک شایانی خواهد نمود.

محیط زیست و لزوم حفاظت از آن در دهه های اخیر مورد توجه جدی کلیه افراد و مجامع بین المللی و جهانی قرار گرفته است. در این راستا محیط های بیولوژیکی بین المللی و مناطق حفاظت شده خصوصی اصولا جزء واحدهای حفاظتی درنظر گرفته می شوند و بهترین مناطق برای ایجاد اکوتوریسم هستند. تالاب ها به دلیل برخورداری از انواع منابع طبیعی، دارای اهمیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بالایی می باشند. در این میان، تالاب شادگان با اهمیت بین المللی به عنوان وسیع ترین تالاب ایران، در جنوب جلگه خوزستان واقع شده است. پژوهش تحلیلی توصیفی پیش رو با هدف بررسی نقاط قوت، ضعف و هم چنین فرصت ها و تهدیدهای ناشی از ایجاد و توسعه صنعت اکوتوریسم در منطقه مورد مطالعه به تحلیل نظرات ارائه شده توسط گردشگران و کارشناسان در سال 1392 پرداخت. بدین منظور در نخستین گام به شناسایی عوامل داخلی (نقاط ضعف و قوت) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها) پرداخته شد. سپس عوامل داخلی و خارجی در قالب جداول ارزیابی عوامل داخلی (IF) و عوامل خارجی (EFE) نمره دهی و وزن دهی شدند. به منظور وزن دهی عوامل داخلی و خارجی از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و نرم افزار Super decision بهره گیری شد. یافته ها نشان داد که به منظور توسعه اکوتوریسم تالاب شادگان می بایست مجموعه ای از راهبرد ها از نوع راهبرد های تدافعی مورد توجه قرار گیرد که بر اساس ماتریس QSPM، راهبرد تدوین برنامه های خاص جهت معرفی جاذبه های گردشگری تالاب با امتیاز 1.991 مهم ترین راهبرد تدافعی قلمداد گردید.

برای اغلب افراد، رژیم غذایی مسیر اصلی قرار گرفتن در معرض فلزات است، به طوری که خطر ارزیابی این عناصر برای انسان از طریق مصرف رژیم غذایی مهم است. برای این منظور، در سال 1391 غلظت فلزات سرب و کادمیوم در عضله دو گونه ماهی کفال طلایی (Liza auratus) و کفال پوزه باریک (Liza Saliens) جمع آوری شده از خلیج گرگان اندازه گیری شد. برای اندازه گیری میزان فلزات سرب و کادمیوم در تمامی نمونه ها از دستگاه جذب اتمی مدل (Thermo model 97 GFS) به روش کوره گرافیتی استفاده شد. خطرات سلامتی انسان بوسیله مصرف رژیم غذایی ماهی بوسیله برآورد سیبل خطر (THQ)، جذب موقت هفتگی قابل قبول (PTWI) و جذب موقت روزانه قابل قبول (PTDI) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که میانگین غلظت فلز کادمیوم در بافت عضله کفال طلایی و کفال پوزه باریک 252.05 و 96.7 میکروگرم بر کیلوگرم وزن تر و همچنین میانگین غلطت سرب در عضله کفال طلایی و کفال پوزه باریک 8632 و 1712 میکروگرم بر کیلوگرم وزن تر بود. مقادیر THQ فلز سرب و کادمیوم در هر دو گونه کمتر از 1 بود. همچنین برآورد مقادیر سرب و کادمیوم در عضله هر دو گونه در این مطالعه کمتر از مقادیر تعیین شده بوسیله JECFA بود.

تالاب بین المللی شادگان از مهم ترین تالاب های کشور و جهان است که در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. هدف از انجام این مطالعه بررسی غلظت سم آترازین در رسوب و گیاه نی تالاب و ارایه راهکار هایی در جهت حذف و یا کاهش این سم در تالاب می باشد. روش انجام به صورت مقطعی آزمایشگاهی است و 6 ایستگاه به منظور نمونه گیری از طریق بازدید های میدانی و مطالعه نقشه های 1.250000 انتخاب گردید. نمونه گیری در فصل پاییز 1390 صورت گرفت. استخراج سم از گیاه و رسوب با استفاده از محلول n هگزان و دستگاه سوکسله انجام و سپس با استفاده از دستگاه GC_ NPD اندازه گیری شد. غلظت آترازین در نمونه های رسوب کلیه ایستگاه ها و نمونه گیاه تمامی ایستگاه ها به جز ایستگاه شماره 4 بیش از 3 پی پی بی به دست آمد. نتایج نمونه گیری درمحیط رسوب روند رو به کاهش میزان آترازین از ایستگاه سلمان فارسی به سمت ایستگاه شماره 4 را نشان می دهد. این روند به نیمه عمر آترازین، میزان شوری رسوبات، میکروارگانیسم های تجزیه کننده سم در محیط، عمق آب و مواد آلی موجود در خاک بستگی دارد. باید خاطر نشان کرد آژانس حفاظت محیط زیست و سازمان بهداشت جهانی سازمان استاندارد و تحقیقات صنعت ایران حداکثر غلظت مجاز آترازین را به ترتیب 3، 2 و 2 میکروگرم بر لیتر اعلام نموده است. میزان غلظت سم در گیاه به طور مستقیم تحت تآثیر میزان سم در رسوبات تالاب قرار دارد. به طوری که با کاهش میزان سم در رسوبات میزان غلظت سم در گیاه کاهش و با افزایش سم در محیط رسوب تالاب، غلظت آترازین در نی افزایش می یابد از مهم ترین روش های حذف و یا کاهش آترازین می توان به روش های زیست پالایی اشاره کرد.

منطقه شکار ممنوع تالاب میقان اراک در مرکز کشور ایران و در دالان مهاجرتی پرندگان قرار دارد. این منطقه در فصل سرما با داشتن شرایط مطلوب زیستگاهی هر ساله پذیرای تعداد زیادی پرنده مهاجر به ویژه درنای معمولی می باشد، با توجه به جمعیت زیاد درنای معمولی در تالاب میقان در فصل سرما نسبت به سایر زیستگاه ها، این گونه نماد تنوع زیستی منطقه معرفی شده است. این مطالعه سال 1393 در منطقه تالاب میقان با استفاده از روش Maxent بر اساس حداکثر آنتروپی یا نزدیک به واقعیت با 4 متغیر شامل کاربری اراضی، عمق آب، غذا و فاصله از عوارض انسان ساخت (جاده های اصلی، معدن، کارخانه، روستا، شهر، فرودگاه و تصفیه خانه فاضلاب) و 20 نقطه حضور درناها انجام شد. نتایج مطالعه نشان می دهد مساحت 5037 هکتار معادل 21 درصد از محدوده منطقه شکار ممنوع تالاب میقان دارای زیستگاه مطلوب برای درناها می باشد، مدل ROC مشخص نمود اعتبار مدل مطلوبیت زیستگاه معادل 0.817 است که نشان گر عمل کرد عالی روش Maxent می باشد. در بین متغیرها بیش ترین اثرگذاری بر روی زیستگاه درنا به ترتیب مربوط به متغیر عمق آب (از 5 سانتی متر تا 40 سانتی متر)، فاصله از عوارض انسان ساخت (بیش از 1000 متر)، کاربری اراضی (آبگیر، دیم زار و آبی زار) و غذا (اویارسلام، جوانه های گندم و جو) می باشد. راهکارهای مناسب جهت حفظ زیستگاه درنا در این منطقه، حفاظت از لکه های مطلوب زیستگاهی موجود، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی و عدم توسعه فعالیت های صنعتی و معدنی و تا مین حقابه تالاب میقان می باشد.

تالاب بین المللی فریدون کنار در جنوب شرقی مناطق کم ارتفاع دریای خزر قرار دارد و با وسعتی معادل 5427 هکتار در محدوده جغرافیایی 52 درجه و 31 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 45 دقیقه عرض شمالی واقع شده است. نمونه های گیاهی از 6 ایستگاه جمع آوری و به طریق علمی خشک و پرس و با کمک کلیدهای تخصصی شناسایی و شکل زیستی و کوروتیپ آن ها مشخص گردید. در این مطالعه که در سال های 91 تا 92 و در چهارفصل سال انجام گردید، 67 گونه گیاهی متعلق به 62 جنس و 32 خانواده جمع آوری و شناسایی گردید. غنی ترین خانواده های گیاهی در این مطالعه به ترتیب Poaceae با 14 گونه (20 درصد)، Asteraceae با 7 گونه (10 درصد) و Papilionaceae با 5 گونه (7 درصد) می باشند. بررسی اشکال زیستی گونه ها در منطقه موردمطالعه نشان می دهد که بیش ترین تعداد مربوط به تروفیت ها با 44 درصد، همی کریپتوفیت ها با 22 درصد و ژئوفیت ها با 13 درصد می باشد. هم چنین مجموعه هیدروفیت (9 درصد)، هلوفیت (6 درصد) و هیگروفیت و فانروفیت (3 درصد) گیاهان آبزی منطقه را تشکیل می دهند. ازلحاظ کورولوژیکی نیز 64 درصد گیاهان، چند ناحیه ای هستند. گونه های Phragmites australis، Nympha alba و Typha angustifolia فراوانی بالایی را در منطقه موردمطالعه دارا می باشند. تراکم زیاد گیاهانی چون Phragmites australis و Typha angustifolia بیانگر آلودگی بالای منطقه می باشد چراکه این گیاهان قابلیت جذب آلاینده ها رادارند و می توانند در محیط های آلوده زندگی کنند.

امروزه مطالعه در مورد جذب فلزات سنگین در موجودات آبزی به دلیل افزایش این فلزات در اثر فعالیت های انسانی و سرازیر شدن آن به محیط های آبی تشدید شده است. درک اثرات سمی فلزات بر ماهیان مشکل است به این دلیل که ماهیان مهاجرت طولانی دارند، بنابراین غلظت و طول دوره در معرض قرار گرفتن به فلزات، در سیکل زندگی ماهیان متفاوت می باشد. هدف از این تحقیق بررسی مقایسه فاکتور انباشتگی زیستی فلزات (کادمیوم، مس، روی، سرب و کروم) در بافت های دو گونه ماهی تالاب انزلی در دو ترازهای مختلف غذایی بوده است. بدین منظور نمونه برداری از تالاب انزلی در تابستان 1388 صورت پذیرفت. با توجه به مقایسه فاکتور تجمع زیستی کمترین BAF در کپور چه بزرگ با تراز غذای همه چیزخواری مربوط به بافت ماهیچه (Cd=141، Pb=190، Cu=554، Cr=291) به استثناء فلز روی در بافت ماهیچه کپور چه (Carassius gibelio) کوچک با 1022= BAF و در اردک ماهی (Esox lucius) با تراز گوشت خواری کمترین (BAF (Bioaccumulation factor در بافت ماهیچه سایز بزرگ (Cd=134، Zn=1070، Cu=686، Cr=305) به استثناء فلز سرب با 155 = BAF که در بافت ماهیچه سایز کوچک اردک ماهی مشاهده گردید. با توجه به نتایج به دست آمده به طورکلی استنباط می شود که تراز غذایی گوشت خواری دارای BAF نسبت به تراز غذایی همه چیزخواری کمتر می باشد.

ایران کشوری است خشک و دچار بحران آب. با توجه به نقش آب های سطحی در اکوسیستم منطقه و تاثیر خشک سالی بر کمیت و کیفیت این آب ها، تحقیق حاضر به منظور بررسی فراوانی وقوع خشک سالی در استان خوزستان انجام شد. به این منظور از آمار بارندگی سالانه ایستگاه های سینوپتیک دزفول، شوشتر، بهبهان، آبادان، مسجد سلیمان، اهواز و ایذه برای یک دوره آماری 20 ساله (1391-1370) استفاده گردید. آزمون صحت و همگنی داده ها به روش ران تست و جرم مضاعف انجام شد. سپس فراوانی وقوع و شدت خشک سالی بر اساس 5 شاخص، تحلیل داده های بارندگی (SPI)، روش شاخص آستانه نرمال اقلیمی (RI)، شاخص بارش قابل اعتماد (DR)، روش نیچه و روش PNPI موردمطالعه قرار گرفت. نتایج به دست آمده از روش SPI نشان داد که در ایستگاه های اهواز، دزفول، آبادان، مسجد سلیمان، بهبهان، ایذه و شوشتر به ترتیب 7، 6، 6، 6، 7، 9 و 8 مورد از انواع خشک سالی، بر اساس شاخص RI در ایستگاه های منتخب به ترتیب 10، 4، 3، بدون بروز خشک سالی، 5، 4 و 4 مورد خشک سالی، بر اساس شاخص DR در ایستگاه های اهواز، دزفول، مسجد سلیمان، بهبهان و ایذه 6 مورد و در ایستگاه های آبادان و شوشتر 5 مورد خشک سالی، بر اساس روش نیچه در ایستگاه های اهواز و دزفول 5 مورد در ایستگاه های آبادان و بهبهان 4 مورد، در ایستگاه مسجد سلیمان 3 مورد، در ایستگاه شوشتر 2 مورد و در ایستگاه ایذه یک مورد خشک سالی اتفاق افتاده است. این در حالی است که نتایج تحقیق بر اساس شاخص PNPI نشان داد در ایستگاه های بهبهان و ایذه 9 مورد خشک سالی، در ایستگاه های اهواز، مسجد سلیمان و شوشتر 7 مورد خشک سالی و در ایستگاه های دزفول و آبادان 6 مورد خشک سالی اتفاق افتاده است. نتایج نشان می دهد که در تمام ایستگاه های موردمطالعه در طول سال های آماری حداقل 30 درصد خشک سالی اتفاق افتاده است.