مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی (چشم انداز جغرافیایی)
سال:1390 | دوره:6 | شماره:14 |تعداد مقالات:13

مجلات از منابع مهم انتقال اطلاعات و یافته های علمی و پژوهشی هستند که بررسی و تحلیل مقالات موجود در آنها می تواند نتایج خوبی برای رشد آنها داشته باشد. این پژوهش بر آن است کلیه مقالات فصل نامه علمی - پژوهشی چشم انداز جغرافیایی را در سال های 89-1385 مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. برای گردآوری داده ها از روش کتاب سنجی و تحلیل استنادی استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل 110 مقاله با 2022 استناد است. استنادها به طور مستقل و موردی بررسی شده و از نمونه گیری استفاده نشده است. نتایج این پژوهش حاکی است، پرویز رضایی با تالیف 9 مقاله و اختصاص 8.18 درصد از بین مولفان و دانشگاه آزاد اسلامی رشت با 46 مقاله و اختصاص 41.82 درصد از نظر وابستگی سازمانی دارای بیشترین مقاله هستند. 60 درصد مقالات به صورت گروهی انجام شده است، هم چنین مردان نسبت به زنان و اعضای هیات علمی با رتبه استادیار، دارای بیشترین مقاله می باشند. بالاترین میانگین استناد برای هر مقاله مربوط به بهار 85 با 22 استناد است. تعداد منابع استنادی فارسی و کتاب ها بیشتر از لاتین و دیگر منابع اطلاعاتی است. بهلول علیجانی، حسین شکویی، امین علیزاده پراستنادترین نویسندگان و فصل نامه تحقیقات جغرافیایی، پژوهش های جغرافیایی و جغرافیا و توسعه پراستنادترین نشریات هستند.

دگرگونی نظام بین الملل پس از جنگ سرد به طور کلی مفهوم امنیت ملی را دچار دگرگونی نمود. از جمله مهمترین مشخصه های این دگرگونی، نیاز به تعیین جایگاه امنیت زیست محیطی در رویکرد امنیت ملی است. امنیت زیست محیطی با تهدیداتی سروکار دارد که نه تنها نتیجه غیرعمدی فعالیت های اجتماعی و اقتصادی است بلکه در مقایسه با تهدیدات نظامی خیلی کند پیش می رود، بنابراین افق های زمانی برای برنامه ریزی سیاسی لازم به منظور مقابله با آن بی نهایت گسترده است.این مقاله با روش تحلیل محتوا ضمن بررسی مفهوم امنیت ملی و امنیت زیست محیطی به بررسی تفاوت دیدگاه ها نسبت به امنیت زیست محیطی در دوران کنونی و دوران نظام دو قطبی در جهان می پردازد.نتایج حاصله از این پژوهش نشان دهنده آن است که تخریب عوامل زیست محیطی نتیجه نیروهای اقتصادی و اجتماعی غیر شخصی است و تهدیدات حاصله از آن به یک دولت دشمن و یا موجودیت سیاسی مستقل مربوط نمی شود و راه حل های مشارکتی می طلبد.

کیفیت زندگی مفهومی است که برای ترسیم توسعه رفاه جامعه بکار می رود. به طور خیلی ساده، می توان گفت که کیفیت زندگی منعکس کننده شرایط زندگی و رفاه افراد است. کیفیت زندگی دارای ابعاد ذهنی و عینی بوده و چگونگی برآورده شدن نیازهای انسانی و هم چنین معیاری برای ادراک رضایت و عدم رضایت افراد و گروه ها از ابعاد مختلف زندگی است. این شاخص در نواحی روستایی هم به عنوان یکی از فضاهای سکونتی- دارای اهمیت است.هدف اصلی این تحقیق بررسی ابعاد مختلف کیفیت زندگی در نواحی روستایی بخش مرکزی شهرستان کرمانشاه می باشد. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است و داده ها و اطلاعات مورد نیاز بیشتر از طریق پرسش نامه جمع آوری شده و با استفاده از نرم افزار SPSS مورد پردازش قرار گرفته است.یافته ها حاکی از آن است که از بین هفت معیار اصلی بررسی شده مرتبط با کیفیت زندگی، سه معیار کیفیت زیر ساخت ها، کیفیت اشتغال و درآمد و کیفیت سلامت و امنیت در سطح بالای رضایتمندی ساکنین قرار دارد و در مقابل چهار معیار کیفیت گذران اوقات فراغت، کیفیت محیطی، کیفیت سکونتگاه ها و کیفیت آموزش پایین تر از حد متوسط گویه ها ارزیابی شده است.

از وظایف مهم و اساسی برنامه ریزان شهری، تخصیص زمین به کاربری های گوناگون شهری با نگاه ویژه به نقش و کارکرد شهر، اقتصاد آن و توانایی شبیه سازی و تاثیر عوامل متقابل کاربری ها با همدیگر است. برررسی و تحلیل تغییرات کاربری اراضی در شهر مشکین شهر، درک عوامل و نیروهای تاثیرگذار بر روند گسترش و توسعه مناطق مختلف شهر و در نتیجه شبیه سازی و پیش بینی روند توسعه آتی شهر هدف اصلی این تحقیق می باشد. روش تحقیق بکار رفته در این پژوهش، روش ترکیبی متکی بر روش های تاریخی، توصیفی، همبستگی، علی- تطبیقی می باشد.جهت تجزیه و تحلیل داداه ها از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS و در تبیین علل ایجاد تغییرات کاربری اراضی و آزمون فرضیه ها از تحلیل رگرسیون لجستیکی در محیط نرم افزار SPSS استفاده شده است. ارزیابی توسعه هر کدام از کاربری ها در مشکین شهر، متکی بر مشاهدات و مطالعات میدانی، مصاحبه با ساکنین، مسوولین و برنامه ریزان محلی می باشد. با استفاده از مدل کمی CLUE-S به پیش بینی الگوهای آتی کاربری اراضی در قالب دو سناریوی تغییرات آهسته و زیاد با محوریت افزایش کاربری های مسکونی و عمومی پرداخته شده است که نتایج حاصله به صورت، آلترناتیوهای مختلف بصری مشاهده می گردند.

آب شیرین از نزولات آسمانی است و بارش نزولات آسمانی در جهان یکسان نبوده و تابع اقلیم مناطق جغرافیایی است. بخش مهمی از آب های سطحی در امتداد مرزهای جغرافیایی دو یا چند کشور جاری است. غلبه مفهوم ژئواکونومی در استفاده از رودخانه های مرزی، آب های مشترک را به یکی از موضوعات چالش انگیز در روابط دولت ها و ملت ها تبدیل نموده که رودخانه های مرزی ایران در شمال و جنوب کشور نیز از این قاعده مستثنی نیست. این تحقیق در نظر دارد روشن نماید که ژئواکونومی رودخانه مرزی اترک پس از فروپاشی شوروی سابق و تشکیل کشور ترکمنستان چه تاثیری بر امنیت سیاسی و اقتصادی مناطق ترکمن صحرای ایران و روابط دو کشور دارد؟ برای پاسخ به سوال مذکور از روش منابع کتابخانه ای و اینترنتی، جمع آوری اسناد و آرشیو موجود و روش میدانی استفاده شده است. تحقیق حاضر بر اساس این فرضیه شکل گرفته که بین تغییر استراتژی جهانی پس از فروپاشی شوروی سابق و غلبه مفهوم ژئواکونومی، استفاده از آب رودخانه مرزی اترک بیشتر و اهمیت آن را در روابط بین ایران و ترکمنستان، دو چندان نموده است. نتایج بدست آمده حاکیست که ایران در منطقه نیمه خشک خاورمیانه و جنوب غربی آسیا قرار دارد و متوسط بارش سالانه آن 200 میلی متر است و توسعه کمی و کیفی آن، کنترل آبهای مرزی را ضروری نموده است.ترکمنستان نیز کشوری کم آب و دارای اقلیم بیابانی که صد درصد منابع آبی آن از کشورهای همسایه تامین شده و رودخانه مرزی اترک دومین منبع تامین آب شیرین آن است. برداشت بی رویه آب توسط ترکمنستان و نداشتن رژیم حقوقی مناسب، زمینه چالش و منازعه بر سر آن در روابط بین دو کشور سایه انداخته است.

نظام استقرار سکونتگاه های روستایی بخش جلگه ای گیلان با الزامات توسعه و تحول در شرایط کنونی سازگار نیست از این رو می بایست سازمان فضایی مطلوبی برای استقرار در محیط های روستایی پدید آید تا شرایط برای بهره برداری بهینه از فضای روستاهای این محدوده فراهم و روند توسعه اقتصادی- اجتماعی آنها تسریع گردد. تجمیع تیپ روستاهای بخش جلگه ای گیلان با هدف تغییر شکل سکونت روستاهای این محدوده از حالت پراکنده به نیمه پراکنده و به منظور کاهش مسائل و مشکلات عدیده این روستاها و فراهم نمودن بستری مناسب برای الگوی جدید استقرار در قالب برنامه ریزی توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی است. از این رو پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و مبنای روش آن توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز این پژوهش از طریق روش های اسنادی و مطالعات میدانی که به صورت تکمیل پرسشنامه خانوار روستایی از سه ناحیه جلگه ای شرق، مرکزی و غرب گیلان بوده، بدست آمده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که هر چند تجمیع تیپ روستاهای بخش جلگه ای گیلان به منظور کاهش مسائل و مشکلات روستاهای این محدوده و بهره برداری بهینه از فضای آنها و در نتیجه دستیابی به توسعه پایدار روستایی، امکان پذیر است ولی با توجه به سطح آگاهی، تمایل روستائیان و موانع فرهنگی موجود در سر راه آن، این طرح در کوتاه مدت و میان مدت عملی و امکان پذیر نبوده و نیازمند راهبردی بلند مدت است.

داده های ماهواره ای به منظور گسترش و مدیریت منابع کشاورزی همواره قادر هستند در تامین اطلاعات لازم در جنبه های مختلف جوامع گیاهی من جمله بایومس نقش مهمی را ایفا نمایند. در تحقیق حاضر به بررسی توانایی شاخص های طیفی در تخمین بایومس محصول برنج در شهرستان آمل به عنوان یکی از قطب های مهم تولید برنج در کشور پرداخته شده است. محصول برنج به دلیل اهمیتی که تامین نیازهای غذایی و کالری بخش عظیمی از جامعه برعهده دارد برای این تحقیق انتخاب شد. عملیات میدانی اندازه گیری بایومس در زمانی که برنج در منطقه مطالعاتی در حداکثر رشد رویشی خود قرار داشت (خرداد 1389)، انجام شد. دو تصویر ماهواره ALOS-AVNIR-2 که همزمان با اندازه گیری های میدانی اخذ گردیده بود جهت استخراج و تعیین شاخص های گیاهی مورد استفاده قرار گرفتند. سپس همبستگی بین داده های زمینی و شاخص های گیاهی حاصل از ترکیب باندهای مختلف، ارزیابی و پس از آن، شاخص های گیاهی مناسب تشخیص داده شدند. در نهایت محاسبات و بررسی های آماری برای معرفی مدل مناسب ارائه گردید. پس از آزمایش مدل ها نتایج به دست آمده نشان داد که شاخص DVI با ضریب تعیین 72 درصد نسبت به دیگر شاخص های استفاده شده از دقت بالاتری در تخمین بایومس برخوردار است. بر اساس اطلاعات به دست آمده از این تحقیق می توان بیان نمود که با استفاده از تصاویر ماهواره ALOS امکان تخمین بایومس با دقت قابل قبولی وجود دارد.

با افزایش جمعیت و تراکم آن در شهر، خدمات رسانی در زمینه های مختلف به دلیل کمبودهای موجود، دچار نارسایی در مکانیابی مراکز خدماتی می شود و از میان مراکز خدمات شهری، سازمان آتش نشانی وظیفه تامین امنیت در جهت پیشگیری و مقابله با آتش را انجام می دهد.در این پژوهش با بررسی عوامل موثر در مکانیابی ایستگاه های آتش نشانی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی(GIS) ، با استفاده از ابزار تجزیه و تحلیل فضایی، نقشه فاصله تهیه گردید و سپس طبقه بندی مجدد بر روی آن انجام می شود و سپس جهت وزندهی معیارها به روش فرایند سلسله مراتبی AHP از نرم افزار Expert choice استفاده می شود. در نهایت با بکارگیری از روش همپوشانی معیارهای وزن دهی شده با هم تلفیق و مکان بهینه برای استقرار ایستگاه های آتش نشانی مشخص می شود که علاوه بر ایستگاه های موجود (4 ایستگاه)، 2 ایستگاه دیگر نیز پیشنهاد می شود.

رشد روز افزون جمعیت شهرها و گرایش به شهرنشینی و محدودیت اراضی شهری به خصوص اراضی با کاربری مسکونی از یک سو و بروز مشکلات متعددی نظیر: گره های ترافیکی، آلودگی های گوناگون، شبکه های دسترسی نامطلوب در مراکز شهرها و بافت های فرسوده از دیگر سو ضرورت پرداختن به موضوع احیا و باز زنده سازی بافت های فرسوده را هم به لحاظ کالبدی و هم بعد اقتصادی که گویای نسبی بودن یا کامل بودن فرسودگی بافت ها می باشد را بیش از پیش نموده است. یکی از جدیدترین و مناسبت ترین روش ها برای سنجش وضعیت بافت های فرسوده و مساله دار شهری و همچنین شناسایی نقاط قوت و ضعف آنها، احیا این بافت ها بر اساس نظریه توسعه پایدار شهری و شاخص های شهر پایدار می باشد. لیکن سنجش وضعیت پایداری محلات فرسوده از چالش های اصلی بحث در این پژوهش می باشد. لذا از آن جایی که نبود معیارهای مشخص و معین برای سنجش میزان پایداری همواره یکی از مشکلات در پژوهش هایی این چنینی است، سعی شده است مهمترین شاخص ها و معیارهای پایداری که قابل استنتاج از داده های پرسش نامه ای باشد تعریف گردد. بدین منظور چند شاخص مهم و اصلی که تبیین کننده وضعیت کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی محلات ده گانه فرسوده شهر اسدآباد باشد در نظر گرفته شده است. سپس با استفاده از روش مطالعه تطبیقی و بر اساس ضریب ناموزونی موریس، به هر یک از محلات مذکور وزن مناسب داده می شود و میزان مطلوبیت آنها سنجیده می گردد. نتایج به دست آمده حکایت از تفاوت های فاحش در شاخص های مختلف پایداری محلات فرسوده شهر اسدآباد دارد.

در این تحقیق به چگونگی توزیع فضایی سرمایه گذاری در استان گیلان در طی برنامه چهارم پرداخته شده است تا روند سرمایه گذاری ها در گذشته و راهبردهای جدید در خصوص جهت دهی مکانی سرمایه گذاری ها در آینده مشخص شود. در همین چارچوب داده های مورد نیاز از معاونت برنامه ریزی استانداری گیلان اخذ گردید و پس از استخراج اعتبارات به تفکیک شهرستان و فصول مختلف، لایه های مکانی در قالب شهرستان در محیط نرم افزاری Arc GIS ایجاد شد. نتایج تحقیق نشان می دهد توزیع اعتبارات ملی و استانی چه در سطح شهرستانی، چه در سطح فصول در طول برنامه چهارم توسعه، نامتعادل و نامتوازن بوده است. سرانه های توزیع اعتبار، نسبت توزیع اعتبار به مساحت و نسبت توزیع اعتبار با وضعیت توسعه یافتگی و برخورداری شهرستان های استان تناسبی وجود ندارد. این امر جهت گیری های بودجه ای دولت را در برنامه های توسعه نشان می دهد. ادامه این روند منجر به تشدید نابرابری منطقه ای در سطح استان خواهد شد، لذا به نظر می رسد یکی از سیاست های توزیع اعتبارات در طول برنامه های آینده باید در راستای کاهش عدم تعادل های منطقه ای باشد.