مسکویه
سال:1389 | دوره:5 | شماره:15 |تعداد مقالات:10

نوسازی و اصلاحات در ایران از دوران قاجار از طریق حکومت، به صورت اصلاحات از بالا پدیدار شد. لیکن به علل گوناگون و از همه مهم تر به علت شکل حکومت خودکامه و اقتدارگرای قاجار ناکام ماند. با برقراری نظام مشروطه، انتشار مطبوعات و فعالیت احزاب سیاسی مورد توجه مشروطه خواهان قرار گرفت و به یکی از موضوعات مهم تبدیل شد. همین امر باعث به فراموشی سپردن اصلاحات گردید. علاوه بر آن، بحران های سیاسی - اجتماعی عصر مشروطه و مشکلات ناشی از اشغال ایران در جنگ جهانی اول مانع از تداوم نوسازی و اصلاحات اقتصادی شد. پس از کودتای 1299 ه.ش اندیشه ضرورت نوسازی و اقتدارگرایی بار دیگر مطرح گردید، اما به دلیل گستردگی و فراگیر بودن مفهوم نوسازی در دوره موردنظر، جناح های گوناگون سیاسی رویکردهای متنوع و متفاوتی راجع به اولویت های نوسازی ارائه کردند که بازتاب اندیشه های آنان را می توان در مطبوعات آن دوره مشاهده کرد. در این مقاله تلاش شده است با بازخوانی و تجزیه و تحلیل برخی از نشریات سال های 1300-1304 ه.ش به بررسی دیدگاه های آنها در باب نوسازی، اقتدارگرایی و موانع آن پرداخته شود.

شهر بادرود از شهرهای شهرستان نطنز و استان اصفهان است و به دلیل قرار گرفتن در حاشیه کویر مرکزی ایران، دارای آب و هوای گرم و خشک است. در کتاب های قدیم تاریخی و جغرافیایی از آن به عنوان منزلی بر سر راه شهرهای مهم اصفهان و ری، تحت عناوین مختلف باذ، باد، بادافشان، دیرگچین یاد شده است.شواهدی وجود دارد که تاریخی بودن این شهر را اثبات می کند. مهمترین آنها زبان محلی مردم این منطقه است، یعنی زبان فارسی پهلوی که شباهت زیادی به زبان دوره ساسانی دارد. علاوه بر آن، بناهای قدیمی مثل قلعه گبری و یخچال طبیعی که متاسفانه تخریب شده اند، و از آثار به جای مانده می توان از بناهایی مثل حمام نوقه، مسجد آدینه (جمعه) و دژ کهرشاهی، اماکن برجای مانده از دوره صفویه و قبل از آن یاد کرد. بارگاه امام زاده آقا علی عباس (ع) و محمد (ع) هم که دو تن از فرزندان امام موسی کاظم (ع) هستند، در محدوده این شهر قرار دارد که از نظر معماری از بناهای کم نظیر در ایران و خاورمیانه است.

عصر قاجار یکی از دوره های مهم تاریخ ایران است، به دلیل آن که در این دوره وقایع گوناگون و مهمی در تاریخ ایران و جهان روی داد. ایرانیان در این دوران از طریق مسافرت هایی که به غرب انجام دادند، با تمدن جدید غرب آشنا شدند و در برابر پیشرفت آن دچار حیرت و سردرگمی گشتند. این پژوهش به پاسخ گویی بدین پرسش می پردازد که، نظام های حکومتی غرب در سفرنامه های ایرانی عصر قاجار چگونه توصیف گردیده و دارای چه مشخصه هایی هستند؟از نخستین نشانه های تمدن جدید که نظر ایرانیان را جلب کرد، نهادهای مدنی جدید، نظام های سیاسی جدیدی همچون «سلطنت مشروطه» و «جمهوری» و مفاهیم سیاسی و اجتماعی جدیدی چون «قانون»، «آزادی»، «انتخابات»، «مجلس» و ... بود. آنان در صدد مقایسه این نظام ها با نظام سیاسی موجود در ایران برآمدند. این افراد در برابر پیشرفت های دموکراتیک غرب دچار شگفتی شدند و جامعه خود را در قیاس با آن عقب افتاده یافتند و حاصل مشاهدات، حیرت و سرگردانی خود از تمدن غرب را در قالب سفرنامه هایی به ایران انتقال دادند. بر اساس این برداشت ها و توصیف ها می توان تفاوت های زیادی بین نظام استبدادی و مطلقه سلطنتی حاکم بر ایران عصر قاجار و ساختار دموکراتیک حاکم بر غرب مشاهده کرد. آشنایی ایرانیان با تمدن جدید مقدمات اخذ برخی از مظاهر تمدنی غرب را فراهم نمود. در این مقاله، درصدد بررسی نظام های حکومتی غرب از دیدگاه سفرنامه نویسان ایرانی عصر قاجار برآمده ایم.

ابوالحسن میرزا - شیخ الرئیس قاجار - از اندیشمندان دوره ناصری و مظفری است که کمتر مورد توجه پژوهشگران تاریخ قرار گرفته است. با وجود انتسابش به خانواده سلطنتی، در تقسیم قدرت سهمی نداشته و از مخالفان سرسخت حکومت استبدادی قاجار محسوب می شده است. به دلیل مخالفت با حکومت ناصرالدین شاه مدتی در عثمانی سکونت و با سیاست اتحاد اسلام همکاری نمود و در راستای این هدف به تالیف رساله اتحاد اسلام دست زد. این رساله از جمله بهترین رسایل به زبان فارسی در ارائه راهکارهایی برای اصلاح مباحث دینی به شمار می رود. شیخ در این رساله، علاوه بر تجدید اصلاحات دینی، از عوامل انحطاط و عقب ماندگی کشور ایران نیز سخن به میان آورده است. با وجود همکاری بسیار نزدیک مشارالیه با اتحاد اسلام، از مدافعان سرسخت اصول اساسی شیعه نیز به شمار می رود.در ابتدای پژوهش حاضر، به صورت اجمالی به شرح زندگی وی اشاره شده، سپس سفرهای شیخ به استانبول و همکاری هایش با انجمن اتحاد اسلام و روشنفکران ایرانی مقیم استانبول و رساله اتحاد اسلام وی و اندیشه سیاسی شیخ در این زمینه مورد تحلیل و نقد و بررسی قرار گرفته و سرانجام نتیجه گیری و اظهار نظر نهایی صورت گرفته است.

از جمله روش هایی که عباسیان (132-656 ق) برای نظارت بر مخالفان خود و به منظور به دست آوردن حامیانی برای دستگاه خلافت از آنها استفاده می کردند، برقراری ازدواج با خاندان های دیگر بود که به اقتضای سیاست دستگاه خلافت انجام می گرفت. مامون عباسی (198-218 ق)، بیش از دیگر خلفای عباسی این سیاست را در پیش گرفت. ازدواج ام حبیبه دختر مامون با علی بن موسی الرضا (ع) به دنبال ولیعهدی آن حضرت، ازدواج ام فضل دختر دیگر مامون با امام جواد (ع) پس از شهادت امام رضا (ع)، و ازدواج مامون با بوران دختر حسن بن سهل پس از کشته شدن فضل بن سهل، ازدواج هایی است که در زمان خلافت مامون صورت گرفت. مقاله حاضر بر آن است تا ارتباط مامون با ایرانیان و علویان (اهل بیت (ع)) را با نگاهی به این ازدواج ها که در پی تدبیر و سیاست مامون انجام شد، بررسی نماید.

تاریخ الرسل و الملوک طبری و الکامل فی التاریخ ابن اثیر، پس از گذشت سال ها همچنان به عنوان دو منبع اصلی برای شناخت دوره هایی از تاریخ جهان اسلام مورد استفاده قرار می گیرند. از آنجا که ابن اثیر در نگارش الکامل تا سال 302 ق به طور جدی و عمدتا بر تاریخ طبری متکی بوده است، همواره بررسی شیوه های نگارش، روش تاریخ نگاری، آیین نگارش و منابع و مآخذ هر کدام در میان پژوهشگران تاریخ مورد بحث و گفتگو بوده است. از این رو، این مقاله در پی مقایسه روش تاریخ نگاری این دو اثر بر پایه گزارش بیعت حضرت علی (ع) با ابوبکر (خلیفه اول راشدین) است که با این مقایسه، روش و شیوه تاریخ نگاری آن دو مورخ مشخص و تبیین شده است. روش و شیوه ابن اثیر در الکامل فی التاریخ ترکیبی و سال شمار، از آن و طبری در تاریخ الرسل و الملوک روایی و سال شمار است.

پازند آوانویسی متون پهلوی به الفبای اوستایی و در دوره های متاخر به الفبای فارسی است. به علت اشکالاتی که در خط پهلوی (دوره میانه زبان فارسی) وجود داشت، دانشمندانی همچون نریوسنگ که از پازندنویسان صاحب نام بود، بسیاری از آثار پهلوی را به خط اوستایی برگردانید. در این مقاله پس از بررسی تاریخچه پازند، برای نمونه دو پرسش سی ام و سی و یکم متن پازند مینوی خرد برگزیده شده و پس از بررسی، با متن پهلوی آن مقایسه گردیده است.

در ادبیات غنی و گسترده ایران، ادبیات سغدی مانوی، از زیبایی خاصی برخوردار است. داستان دومار، تمثیل زیبایی است متکی بر اصول آیین مانوی. این تمثیل با توصیف دومار، یکی «سنگین بار» و دیگری «سبک بار» از تعلقات دنیوی، تفکری عرفانی را با کلامی ساده بیان می کند. این تفکر به تدریج گسترش می یابد و ادبیات عرفانی را در ادیان ایران به وجود می آورد. در این مقاله تفاوت قطعات متون a/b/c/d/، از مجموعه داستان های سغدی مانوی(MSP)  مورد بررسی قرار گرفته و به دنبال آن به بررسی داستان تمثیل دومار (b - 136 تا b – 202) پرداخته خواهد شد.