زمین شناسی اقتصادی
سال:1388 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

منطقه اکتشافی ماهرآباد اولین کانی سازی مس - طلا پورفیری شرق ایران است که به طور تفصیلی مطالعه شده است. ارتباط کانی سازی با توده های نفوذی نیمه عمیق عمدتا مونزونیتی با بافت پورفیری، گسترش آلتراسیون ها و نوع آنها شامل پتاسیک، سرسیتیک - پتاسیک، کوارتز – سرسیت – کربنات - پیریت، کوارتز – کربنات - پیریت، سیلیسی - پروپلیتیک و پروپلیتیک، بافت استوک ورک کانی سازی، مجموعه مینرالی هیپوژن شامل پیریت، کالکوپیریت، بورنیت و مگنتیت و ناهنجاریهای بالای مس و طلا اثبات می کند که کانی سازی از نوع مس - طلا پورفیری است. محدوده MA-I به علت آلتراسیون شدید کوارتز – سرسیت – کربنات - پیریت و تراکم بسیار بالای رگچه های کوارتز - سولفیدی مهمترین بخش کانی سازی منطقه بوده که اطراف آن را آبرفت پوشانده است. برداشتهای IP/RS و مغناطیس سنجی زمینی در محدوده اکتشافی MA-I و دشت اطراف آن انجام شد. حفاری بر روی ناهنجاری شبه مقطع IP به شناسایی کانی سازی سولفیدی در منطقه بسیار وسیعی زیر آبرفت منجر گردید. مطالعات تفصیلی زمین شناسی، آلتراسیون، کانی سازی و ژئوشیمی سطحی و زیرسطحی گسترش کانی سازی پوشیده را در سمت جنوب و غرب محدوده مورد مطالعه تایید می کند. بر اساس ناهنجاری مغناطیس سنجی زمینی، مرکز سیستم کانی سازی (زون پتاسیک) در جنوب غربی محدوده شناسایی شد. زون آلتراسیون کوارتز – سرسیت – کربنات - پیریت که در اطراف زون پتاسیک واقع شده، دارای پاسخ مغناطیسی بسیار پایین است. برداشتهای IP/RS و مغناطیس سنجی زمینی در وسعت بیشتری نسبت به قبل قویا توصیه می شود.

کانسار اکسید آهن آپاتیت دار سرخه دیزج در 32 کیلومتری جنوب  خاوری زنجان قرار گرفته است. این محدوده در پهنه ساختاری البرز باختری- آذربایجان و در زیرپهنه طارم قرار دارد. در محدوده سرخه دیزج، قدیمی ترین واحدهای سنگی با ترکیب تراکیت - تراکی آندزیت، الیوین بازالت و سنگهای آذرآواری توف برش و لاپیلی توف مربوط به ائوسن می باشد که توده نفوذی نیمه عمیق کوارتزمونزونیتی، مونزونیتی و گرانیتی با سن ائوسن پایانی - الیگوسن آغازین در این توالی نفوذ کرده است. توده نفوذی نیمه عمیق منطقه، ویژگیهای گرانیت نوع I را دارد و ماگماتیسم منطقه، مشخصات نوع کوه زایی و مربوط به قوسهای ماگمایی را نشان می دهد. کانه زایی در این منطقه، عمدتا در سه بخش (A,B و C) برونزد یافته است که در سنگ میزبان توده نفوذی نیمه عمیق تشکیل شده اند. ویژگیهای مربوط به این سه بخش از نظر سنگ میزبان، کانی شناسی، دگرسانی، ساخت و بافت و محتوای فلزی مشابه است. در داخل سنگهای آتشفشانی نیز کانه زایی به صورت رگه ای و با وسعت کم مشاهده می شود که ویژگیهای مشابه با سه بخش قبلی را دارد. ماده معدنی به شکل رگه ای بوده و بافت کانسنگ ها از نوع داربستی، توده ای، نواری، برشی و رگه - رگچه ای است. مهمترین کانیهای موجود در این کانسار شامل مگنتیت (با Ti پایین) و آپاتیت بوده که به مقدار کم، کانیهای سولفیدی از جمله کالکوپیریت، بورنیت و پیریت همراه آنها می باشند. کانیهایی از جمله ایلمنیت، اسپینل (مگنتیت تیتان دار)، گالن و اسفالریت به مقدار جزیی به همراه کانیهای قبلی تشکیل شده اند. کانیهای سوپرژن از جمله کالکوسیت، مالاکیت، آزوریت، کوولیت، هماتیت و گوتیت در اثر فرآیندهای هوازدگی و سوپرژن تشکیل شده اند. دگرسانیهای فلدسپات پتاسیم، اکتینولیتی، آرژیلیک، سریسیتی، سیلیسی، تورمالینی و کلریتی- اپیدوتی از دگرسانیهای اصلی در این کانسار هستند که وسعت دگرسانی سیلیسی و آرژیلیک از سایر دگرسانیها بیشتر است. مطالعات انجام شده بر روی عناصر نادر خاکی، بیانگر غنی شدگی این کانسار از عناصر نادر خاکی سبک  (LREE)نسبت به عناصر نادر خاکی سنگین (HREE) است. الگوی REE آپاتیت، مگنتیت و سنگهای دربرگیرنده، مشابه هم بوده و ارتباط ماگمایی را بین آنها نشان می دهد. همچنین محتوای REE آپاتیت نسبت به سنگهای دربرگیرنده و مگنتیت بالاتر است. در مطالعات سیالات درگیر از کانی آپاتیت که دارای دو نسل است، استفاده شد. مطالعه ویژگیهای کانسار اکسید آهن آپاتیت دار سرخه دیزج، بیانگر تشکیل این کانسار از سیالات ماگمایی غنی ازFe, P  و REE می باشد. مقایسه مهمترین ویژگیهای کانسار اکسید آهن آپاتیت دار سرخه دیزج (از جمله محیط تکتونیکی، سنگ میزبان، کانی شناسی، دگرسانی، ساخت و بافت و ژئوشیمی) با ویژگیهای تیپ های مختلف کانه زایی آهن در دنیا، نشان داده است که کانسار اکسید آهن آپاتیت دار سرخه دیزج بیشترین شباهت را با کانسارهای اکسید آهن آپاتیت دار تیپ کایرونا دارد که این کانسارها زیرگروه کانسارهای تیپ اکسید آهن – مس - طلای هیدروترمال (IOCG) می باشند.

کانسار مس - طلا کالچویه در 110کیلومتری شرق اصفهان و در داخل سنگهای آتشفشانی و آذر آواری ائوسن واقع شده است. توفهای ماسه ای و گدازه های آندزیتی بیشتر حجم این مجموعه را به خود اختصاص داده اند. کانی سازی در منطقه به شکل رگه ای و رگچه ای بوده و گانگ اصلی کانی سازی، کوارتز می باشد. کانیهای فلزی اصلی شامل کالکوپیریت، کالکوسیت، گالن و کانی های هوازده شامل گوتیت، اکسیدهای آهن، مالاکیت و آزوریت می باشند. بررسیهای انجام شده در این منطقه حاکی از آن است که کانی سازی فلزی کالچویه از نوع کانسارهای کم سولفید کوارتز رگه های گرمابی است و نتایج مطالعات دماسنجی بر روی کانیهای کوارتز، نشان دهنده وجود محلول با دمای کم تا متوسط  و قدرت کم کانی سازی است.

کانسار طلای کوه زر در شرق ایران و 35 کیلومتری غرب شهرستان تربت حیدریه (استان خراسان رضوی) قرار دارد. این کانسار نوع اکسید آهن (IOCG) غنی از اسپکیولاریت است. این معدن در کمربند ولکانیکی - پلوتونیکی خواف - بردسکن واقع شده است. پی جوییهای اخیر در این کمربند موجب شناسایی ذخایر مختلف مس - طلای نوع غنی از اکسید آهن (IOCG) از جمله در کوه زر شده است. در ناحیه مورد مطالعه انواع توف و گدازه های اسیدی تا حد واسط مربوط به ائوسن فوقانی گسترش دارند. توده های نفوذی با ترکیب گرانیت، گرانودیوریت، سینوگرانیت و مونزونیت های الیگومیوسن در آندزیت، داسیت و ریوداسیت ائوسن فوقانی نفوذ نموده اند. توده های نفوذی از سری مگنتیت، غنی از پتاسیم و متاآلومینوس هستند. نمودارهای عنکبوتی گرانیتوئیدها غنی شدگی عناصر لیتوفیل با شعاع یونی بزرگ (Rb, K, Th, Ce) و تهی شدگی در عناصر Ti, Sr, Nb را نشان می دهند. بر اساس شاخصهای ژئوشیمیایی احتمالا ماگماتیسم در حاشیه قاره ها صورت گرفته است. انواع دگرسانیهای پروپلیتیک (کلریتی)، سیلیسی، آلبیتی، آرژیلیکی، کربناتی و سریسیتی مشاهده شده اند. در توده های نفوذی دگرسانی آلبیتی و در سنگهای آتشفشانی دگرسانی پروپلیتیک (اپیدوتی) نمود بیشتری دارند. سیالات کانه دار با منشا ماگمایی سبب کانی سازی اسپکیولاریت و طلا در سنگهای نفوذی و آتش فشانی شده اند. کانی سازی در راستای زونهای شکستگی و گسلی امتداد لغز و فضاهای کششی بین آنها رخ داده است. طلای آزاد همراه با کوارتز و اسپکیولاریت یافت می شود. ذخیره کانسار (در یخش اکتشاف شده) بالغ بر 0.725 میلیون تن بوده و هم اکنون در حال بهره برداری و استحصال طلا می باشد.

در هاله دگرگونی مجاورتی اطراف گرانودیوریت های روستای حسن آباد یزد، فراوانی بلورهای گارنت در زون های مختلف دگرگونی، که برخی از این بلورها زونینگ واضحی را نشان می دهند، قابل توجه می باشد. نتایج حاصل از آنالیزهای نقطه ای گارنت ها با میکروسکپ الکترونی روبشی (SEM) از مرکز به سمت حاشیه نشان داد که گارنت ها متعلق به سری گراندیت می باشند و تغییر ناگهانی عناصر Al و Fe از مرکز به سمت حاشیه نشان دهنده تشکیل منطقه بندی گارنت ها در هنگام رشد بلور است، ولی در اطراف شکستگیها در اثر نفوذ آبگون ها منطقه بندی به طور موضعی از بین رفته است. بررسیهای انجام شده بر روی تغییرات عناصر از مرکز به حاشیه بلور نشان می دهد که عامل اصلی ایجاد منطقه بندی نوسانی در گارنت های مورد مطالعه، ناآمیختگی در سیستم دوتایی گروسولار - آندرادیت بوده و با تغییر در ترکیب آبگون های گرمابی ادامه یافته است.

منطقه مورد مطالعه در جنوب باختر استان خراسان رضوی و در محدوده شهرستانهای بجستان و فردوس واقع شده است. از نظر ساختاری، ناحیه مورد نظر در بخش شمالی بلوک لوت قرار گرفته است. قدیمی ترین واحد سنگی شامل متاچرت، اسلیت، کوارتزیت، آهک کریستالین نازک لایه و متا آرژیلیت در شمال توده های نفوذی خاور بجستان رخنمون دارد. سازند سردر (کربونیفر)، سازند جمال (پرمین) و سازندهای سرخ شیل و شتری (تریاس) به همراه واحدهای کربناته (کرتاسه) و واحد چینه سنگی معادل کنگلومرای کرمان (کرتاسه تا پالئوسن)، مجموعه واحدهای رسوبی منطقه مورد مطالعه را تشکیل می دهند. بر اساس سن نسبی، ماگماتیسم در خاور بجستان و طاهرآباد بعد از اواخر کرتاسه شروع و در مقاطع زمانی مختلف در ترشیاری تکرار شده است. دست کم سه مرحله فعالیت آتشفشانی در این منطقه شناسایی شده است. اولین مرحله به صورت گدازه های آتشفشانی با ترکیب مافیک و به طور محدود، حدواسط دیده می شود. دومین مرحله دارای ترکیب بیشتر حد واسط است و در مرحله سوم ترکیب ماگما به تدریج از حد واسط به سمت اسیدی تغییر کرده است. توده های نفوذی بجستان و طاهرآباد در سنگهای آتشفشانی نفوذ کرده اند و به احتمال به لحاظ سنی مربوط به الیگومیوسن هستند. ترکیب غالب توده های بجستان گرانیت، گرانودیوریت و کوارتزمونزونیت و توده های طاهرآباد دیوریت ـ کوارتز مونزونیت ـ کوارتز دیوریت ـ لاتیت است. گرانیتهای بجستان از نوع احیایی (سری ایلمینیت) هستند و توده های نفوذی طاهرآباد از نوع اکسیدان (سری مگنتیت می باشند. بر مبنای ژئوشیمی عناصر جزیی ـ کمیاب و آنالیز ایزوتوپی توده های بجستان منشا پوسته قاره ای داشته و موقعیت تکتونیکی زمان تشکیل، زون تصادم قاره ای بوده است. توده های طاهرآباد در زون فروانش تشکیل شده و منشا ماگما پوسته اقیانوسی بوده است. نواحی متعدد کانی سازی مس ـ طلا و سرب در منطقه شناسایی شده است.

سنگهای آتشفشانی و آذرآواری منطقه تاکستان تحت تاثیر فرآیندهای دگرسانی گرمابی وسیع قرار گرفته است. وجود شکستگیهای فراوان و ژرف از یک طرف و توده های نیمه ژرف از طرف دیگر سبب توسعه دگرسانیهای گرمابی به عنوان آخرین نمودهای حرارتی در منطقه مورد مطالعه شده است. زونهای دگرسانی موجود در منطقه عبارتند از زون پروپلیتیک، آرژیلیک، آرژیلیک پیشرفته و زون سیلیسی. توسعه هر یک از زونهای دگرسانی در بخشهای مختلف متفاوت است. تشکیل سینترهای سیلیسی، توف های سیلیسی با حفظ لایه بندی اولیه و گسترش زونهای خالص آلونیتی از مهمترین رخدادهای منطقه مورد مطالعه می باشد. از مهمترین کانیهای تشکیل دهنده توف ها می توان به کوارتز، پلاژیوکلازهای سوسوریتی شده،کلریت، سریسیت و آلونیت اشاره نمود. بر اساس نتایج ژئوشیمیایی سنگهای آتشفشانی دارای ترکیب شیمیایی از ریولیت، داسیت، آندزیت، آندزیت بازالتی تا بازالت می باشد. نوع دگرسانی گرمابی در منطقه طارم اسید - سولفات می باشد و آلونیت کانی غالب این زون دگرسانی است. بر اساس نتایج ایزوتوپ های پایدار اکسیژن، هیدروژن و گوگرد بر کانیهای دگرسانی (مسکوویت، کائولینیت و آلونیت) منشأ سیالات دگرسانی در این منطقه، ماگمایی است.

کوه سخت حصار در نوار ماگمایی ارومیه - دختر واقع شده است و عمدتا شامل توده های ولکانیک تا ساب ولکانیک با ترکیب آندزیت تا داسیت (پلیوسن) می باشد که در مجموعه ای از آتشفشانـیها و آذرآواریهای پالئوسن نفوذ کرده است. سه زون آلتراسیون اصلی در این منطقه شناسایی شده است که شامل زونهای پتاسیک، فیلیک و پروپیلیتیک می باشد. در این مقاله، مینرال شیمی بیوتیت های ماگمایی و اولیه و بیوتیت های مربوط به زونهای پتاسیک و فیلیک مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد. بررسیها نشان از تفاوت بین شرایط تشکیل بیوتیت های آذرین و بیوتیت های ثانویه و از طرفی وجود تفاوت بین سیالات هیدروترمال مسوول تشکیل بیوتیت در زون پتاسیک نسبت به زون فیلیک دارد.