پژوهش های به زراعی(تنش های محیطی در علوم گیاهی)
سال:1388 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

برای ارزیابی واکنش ارقام هیبرید ذرت دانه ای نسبت به تنش وطوبتی، بررسی و شناسایی روابط و همبستگی های بین صفات مختلف در ژنوتیپ های تحت مطالعه پژوهشی در شمال غربی استان قم و در نزدیکی شهرک شکوهیه در سال زراعی 1385 انجام شد. تعداد 20 هیبرید ذرت در قالب طرح بلوک کامل تصادفی، در چهار تکرار و در دو آزمایش جداگانه تحت شرایط آبیاری مطلوب (با آبیاری بعد از تخلیه رطوبت 30 درصد آب قابل دسترس) و تنش خشکی (با آبیاری بعد از تخلیه رطوبت 60 درصد آب قابل دسترس) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس صفات در شرایط آبیاری مطلوب و تنش خشکی حکایت از وجود تنوع قابل ملاحظه ای بین صفات مورد بررسی در بین هیبرید ها داشت. بیشترین میزان تغییرها بین دو شرایط آبیاری در بین صفات مربوط به صفت (51.62) ASI و درصد تغییرات عملکرد 31.72 بود. در هر دو شرایط محیطی وارثت پذیری وزن هزار دانه، هکتولیتر و عملکرد دانه از همه صفات بیشتر بود.مطالعه همبستگی های صفات در شرایط آبیاری مطلوب نشان داد که عملکرد دانه با صفات هکتولیتر، وزن هزار دانه، تعداد ردیف دانه و تعداد دانه در ردیف همبستگی مثبت معنی داری دارد. در شرایط آبیاری تنش همبستگی منفی بالا و معنی داری بین عملکرد و (-0.83) ASI، روز تا ظهور گل ابریشمی و روز تا ظهور گل تاجی مشاهده شد. این در حالی است که عملکرد با تعداد دانه در ردیف (0.82)، تعداد ردیف دانه در بلال (0.75)، عمق دانه و وزن هزار دانه همبستگی مثبت بالایی را نشان داد. مطالعه اثرات مستقیم و غیر مستقیم صفات موثر در شرایط آبیاری مطلوب نشان داد که بالاترین اثر مستقیم بر روی عملکرد مربوط به تعداد ردیف دانه (0.868) می باشد. در شرایط تنش خشکی اثر مستقیم تعداد دانه در ردیف (1.778) و تعداد دانه در بلال مثبت و بالاتر از بقیه بود و اثر مستقیم طول پدانکل تاسل به صورت معکوس بر روی عملکرد بیشتر از سایر صفات بود. صفت ASI از راه کاهش تعداد دانه در ردیف تاثیر بسیار زیادی به صورت غیر مستقیم در کاهش عملکرد در شرایط تنش خشکی داشت. با توجه به نتایج آزمایش بهترین کار برای افزایش عملکرد، انتخاب مستقیم در جهت افزایش اجزای عملکرد می باشد و در گزینش گیاهان متحمل به خشکی نسبت به کاهش زمان ASI و همچنین صفات روز تا ظهور گل تاجی و روز تا ظهور گل ابریشمی توجه ویژه ای شود.

برای مطالعه نحوه توارث مقاومت به تنش زنگ زرد در گندم نسل های F1، F2، BC1 و BC2 از تلاقی Elitelep x Bolani تهیه شد. گیاهچه ها توسط نژاد زنگ زرد  6E130A+تلقیح شده و صفت تیپ آلودگی یادداشت برداری شد. نتایج تجزیه میانگین نسل ها و تجزیه نسبت تفرق فنوتیپی نشان داد که 1 تا 2 ژن، مسوول تیپ آلودگی می باشند. اثر غالبیت و اثر متقابل افزایشی×غالبیت در کنترل ژنتیکی تیپ آلودگی دارای اهمیت بود، وراثت پذیری عمومی به طور متوسط %89، و وراثت پذیری خصوصی %68 برآورد شد. جهت غالبیت به سمت مقاومت بیشتر و تفکیک متجاوز در دو جهت تیپ آلودگی پایین تر و تیپ آلودگی بالاتر مشاهده شد.

کمبود آب بیشترین سهم را در کاهش عملکرد گیاهان زراعی دارد. پلیمرها ترکیبات سنتتیک آلی بوده و به صورت مصنوعی تولید می شوند. این مواد می توانند در تماس با آب آن را به سرعت تا چندین برابر حجم خود جذب و نگهداری کنند. این تحقیق با هدف بررسی تاثیر سطوح مختلف تنش کم آبی و سوپر جاذب بر عملکرد و میزان فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان گیاه دارویی خردل به صورت فاکـتوریل در قالب طرح بلـوک های کاملا تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج انجام شد. تیمار های آزمایشی شـامل تنش کم آبی در پنج سطح (آبیاری پس از 80 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A، قطع آبیاری از مرحله ساقه دهی، قطع آبیاری از مرحله گلدهی، قطع آبیاری از مرحله خورجین دهی، قطع آبیاری از مرحله پرشدن دانه) و کاربرد پلیمر سوپر جاذب در سه سطح (غلظت 0، 5 و 7 درصد) بودند. نتایج به دست آمده نشان داد که از نظر تمام صفات اندازه گیری شده بین سطوح مختلف تنش کم آبی و کاربرد سوپر جاذب اختلاف معنی داری وجود دارد. اثر متقابل تنش کم آبی و سوپر جاذب برای هیچ یک از صفات معنی دار نبود. باید توجه داشت که که آبیاری پس از 80 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A همراه با مصرف غلظت 7 درصد سوپر جاذب بیشترین میزان عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت را به ترتیب به میزان 5803 و 25780 کیلوگرم در هکتار و 22.45 درصد به خود اختصاص داد. در عین حال بیشترین میزان فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان به آبیاری پس از 80 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر و عدم محلول پاشی اختصاص یافت.

در بیشتر مناطق ایران رشد و عملکرد غلات به دلیل خشکی کاهش پیدا می کند. یکی از مناسب ترین گیاهان برای چنین شرایطی گیاه جو است. یکی از دلایل تولید کم ژنوتیپ های متحمل به تنش، عدم به کارگیری شیوه صحیح انتخاب ژنوتیپ ها بر اساس صفات زراعی و فیزیولوژیکی مرتبط با تحمل به تنش است. چهار ژنوتیپ جو بدون پوشینهUH3) ،U46M ، EHM81-12 و (CM67 در ایستگاه تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی واحد اقلید به مدت دو سال برای بررسی میزان تحمل آن ها به خشکی مورد بررسی قرار گرفتند. چهار تیمار (آبیاری پس از پتانسیل آب خاک به -0.5 (شاهد)، -1.5، -3 و -5 بار) به کار برده شدند. تیمارهای آزمایش در قالب طرح اسپلیت پلات بر پایه بلوک کاملا تصادفی در سه تکرار اعمال شدند. تیمارهای خشکی در کرت های اصلی و ژنوتیپ های جو بدون پوشینه در کرت های فرعی قرار گرفتند. صفات اندازه گیری شده شامل انواع پتانسیل های آب، روابط آبی برگ، رشد و روابط آن بودند. آزمون جوانه زنی در تنش خشکی با حضور پلی اتیلن گلیکول انجام گرفت و در آن درصد جوانه زنی و رشد ساقه چه و ریشه چه اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که تعداد برگ در گیاه کاهش معنی دار در شرایط تنش داشت و نسبت سطح برگ حساسیت کمتری داشت. در بین ژنوتیپ ها،UH3  کمترین و GM67 بیشترین مقدار رشد را داشت و کاهش رشد با کاهش میزان آب موجود در برگ مرتبط بود. تنش موجب کاهش پتانسیل آب در برگ شد، همچنین محتوای نسبی آب برگ، کارآیی استفاده از آب، سرعت رشد مطلق، سرعت رشد نسبی، میزان اسیمیلاسیون خالص و شاخص سطح برگ (در نتیجه میزان رشد و تولید مواد فتوسنتزی)، درصد جوانه زنی و رشد گیاهچه را کاهش داد. در نهایت، تنش اثر کاهنده روی رشد و عوامل موثر در عملکرد داشت. در اثر تنش، نسبت سطح برگ ابتدا کاهش ولی با افزایش خشکی افزایش یافت. کاهش ابتدایی این ویژگی به دلیل کاهش سطح برگ و افزایش نهایی آن به دلیل کاهش شدیدتر وزن خشک کل اندام هوایی نسبت به برگ بود.

برای بررسی اثر مقاوم سازی بذرهای لوبیا بر عملکرد و شاخص برداشت لوبیا قرمز رقم اختر آزمایشی طی دو سال 1386 و 1387 در مزرعه آموزشی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری انجام شد. این تحقیق به صورت طرح کرت های یکبار خرد شده در قالب بلوک های کاملا تصادفی با چهار تکرار انجام شد. آبیاری در تمام دوره رشد و قطع آبیاری از زمان گلدهی به بعد در کرت های اصلی و 5 روش مقاوم سازی شامل: 12 ساعت خیساندن بذرها و 12 ساعت خشک کردن آن ها در سایه در سه نوبت، 12 ساعت خیساندن بذرها و 12 ساعت خشک کردن آن ها در سایه در چهار نوبت، 24 ساعت خیساندن بذرها و 24 ساعت خشک کردن آن ها در سایه در سه نوبت، 24 ساعت خیساندن بذرها و 24 ساعت خشک کردن آن ها در سایه در چهار نوبت و نبود مقاوم سازی بذرها در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که در شرایط تنش خشکی، مقاوم سازی بذرهای لوبیا موجب افزایش عملکرد دانه، تعداد غلاف بوته، وزن صد دانه و شاخص برداشت شد. همچنین در بین زمان های مختلف مقاوم سازی بذر نیز تیمار 24 ساعت خیساندن بذرها و ساعت خشک کردن آن ها در سایه در چهار نوبت بیشترین تاثیر را داشت. در شرایط بدون تنش، مقاوم سازی بذر تاثیر معنی داری بر صفات اندازه گیری شده نداشت.

برای ارزیابی تاثیر تیمار های مختلف خشکی بر عملکرد، اجزای عملکرد و برخی صفات مربوط به سنبله در ارقام گندم آزمایشی به صورت کرت های نواری در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در سال زراعی 84-83 در ارضی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج انجام شده است. در این آزمایش تیمارهای آبیاری شامل 4 سطح (بهینه، تنش ملایم، تنش متوسط و تنش شدید) و ارقام گندم (یازده سطح) به ترتیب سطوح فاکتور افقی و عمودی را تشکیل دادند. تنش رطوبتی با استفاده از روش آبیاری بارانی به صورت بارانی تک شاخه در طول فصل کشت روی ارقام گندم انجام شده است. پس از برداشت صفات عملکرد دانه در پلات، وزن هزار دانه، تعداد سنبله در بوته، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، وزن سنبله اصلی، تعداد دانه در سنبله، وزن سنبله های فرعی، تعداد گلچه عقیم و عملکرد دانه در سنبله اصلی اندازه گیری شدند. پس از انجام تجزیه واریانس داده ها، در بیشتر صفات اختلافی معنی داری بین ارقام و همچنین بین تیمارهای آبیاری مشاهده شد. مقایسه های میانگین صفات نشان داد که ارقام سرداری و آذر 2 از نظر صفات عملکرد دانه در پلات، وزن هزار دانه، تعداد سنبله در هر بوته و وزن سنبله های فرعی نسبت به سایر ارقام در سطح احتمال %5 برتر بودند. همچنین تیمار آبی مطلوب در همه موارد از سایر تیمارها برتر بود. در نهایت بین عملکرد و همه اجزای آن همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده شد.

برای بررسی اثر تنش کمبود نیتروژن پایه بر وزن خشک در مرحله روزت و وزن خشک نهایی ارقام کلزا، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار در سال 1382 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل: نیتروژن پایه (N) در سه سطح 0، 50 و 100 کیلو گرم در هکتار نیتروژن خالص به فرم اوره و رقم (V) در 6 سطح شامل Okapi ,SLM046،Talaye ،Regent x cobra ،licord  و Orient در نظر گرفته شد. نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان داد، اثر نیتروژن پایه بر وزن خشک گیاه کلزا در مرحله روزت معنی دار نشد ولی بر وزن خشک نهایی گیاه در سطح یک درصد معنی دار شد. بیشترین میزان وزن خشک ارقام کلزا در مرحله روزت و نهایی به ترتیب با 342 و 1551 گرم بر متر مربع با مصرف 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص حاصل شد. اثر رقم بر وزن خشک کلزا در مرحله روزت و ولی وزن خشک نهایی بوته در سطح یک درصد معنی دار شد. در این شرایط بیشترین میزان وزن خشک کلزا در مرحله روزت با 396 گرم در متر مربع و خشک نهایی با 1521 گرم در متر مربع متعلق به رقم Orient بود. اثر متقابل مقادیر مختلف مصرف نیتروژن پایه و رقم بر وزن خشک ارقام کلزا در مرحله روزت و وزن خشک نهایی در سطح یک درصد معنی دار شد .در این شرایط مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن پایه در رقم زرفام با 586 گرم در متر مربع و همین میزان مصرف در رقم Licord با 1761 گرم در متر بیشترین میزان وزن خشک ارقام کلزا در مرحله روزت و وزن خشک نهایی بوته را به خود اختصاص دادند.

تغییرهای فلورسانس کلروفیل برگ در ارزیابی اثرات تنش های خشکی بر گیاه قابل استفاده است. برای بررسی این تغییرات در شرایط بروز تنش خشکی در ژنوتیپ های چغندر قند آزمایشی در سال 1378 در منطقه کرج انجام شد. برای اجرای این پژوهش از آزمایش فاکتوریل در پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار استفاده شد. تیمارهای تنش و بدون تنش با 9 ژنوتیپ چغندر قند به صورت تصادفی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که فلورسانس کمترین (Fo) در شرایط تنش بیشتر از شرایط بدون تنش بود.(P<0.05)  میانگین بیشترین فلورسانس (Fm) نیز در شرایط تنش بیشتر از شرایط بدون تنش بود.(P<0.05)  اختلاف بین شرایط تنش و بدون تنش از نظر فلورسانس متغییر (Fv) در سطح احتمال 5 درصد معنی دار و مقدار آن در شرایط تنش کم تر بود. اختلاف ژنوتیپ های مختلف از نظر این صفت معنی دار نبود. محاسبه مقدار کارآیی فتوسنتز (Fv/Fm) نشان داد که ژنوتیپ ها با یکدیگر در سطح احتمال %1 اختلاف داشتند و در شرایط تنش خشکی نسبت Fv/Fm کاهش یافت. همچنین میانگین نسبت Fv/Fm ژنوتیپ ها در شرایط تنش خشکی کم تر بود. از آن جایی که مقدار نسبت Fv/Fm همبستگی بالایی با عملکرد کوانتومی فتوسنتز دارد، بنابراین می توان پی برد که در ژنوتیپ هایی که Fv/Fm کمتر است، دستگاه فتوسنتزی آن ها به خشکی حساس تر می باشد. همبستگی بین Fv/Fm با عملکرد ریشه مثبت ولی از نظر آماری در سطح احتمال 5 درصد معنی دار نبود. همچنین نتایج آزمایش نشان داد که بینFv/Fm  و هدایت روزنه ای همبستگی مثبتی وجود دارد. این همبستگی برای سطح بالایی برگ با 0.185 و سطح پایینی برگ با 0.257 در سطح آماری %5 معنی دار نشد.