پژوهش ادبیات معاصر جهان
سال:1390 | دوره:16 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

نویسندگان این مقاله برانند تا تیپ های به کار رفته در قصه های عامیانه شفاهی ایرانی و داستان های هانس کریستین اندرسن را با یکدیگر مقایسه کنند. برای توضیح بهتر این موضوع در این داستان ها به مسائلی همچون،‏ اخلاق،‏ اراده شخصیت ها در برابر قضا و قدر الهی و سیمای شخصیت های زن نیز پرداخته می شود. مقاله پیش رو به نتایج زیر می رسد: اول،‏ هم محتوا و هم شخصیت های داستان های هانس کریستین اندرسن بیشتر از داستان های ایرانی اخلاق مدارند. دوم،‏ شخصیت های اندرسن بسیار بیشتر از تیپ های قصه های ایرانی با مسئله مرگ روبرویند. سوم،‏ چهره منفی زن در داستان های ایرانی به مراتب نمود بیشتری دارد. چهارم،‏ در داستان های اندرسن،‏ خواننده افزون بر انسان،‏ حیوان و عناصر طبیعی،‏ واداشته می شود تا با طیف وسیعی از اشیاء نیز همزادپنداری کند. بر خلاف داستان های ایرانی که تاریخ دقیقی برای خلق آنان ذکر نشده است،‏ اندرسن داستان های شفاهی مردم سرزمین خود را در قرن نوزده و زمانی مقارن با گسترش مکتب رمانتیسم به رشته تحریر درآورده؛ مسئله ای که در ایجاد این تفاوت ها بی تأثیر نبوده است.

رمان و قتی نیچه گریست،‏ اثر اروین یالوم،‏ یکی از برجسته ترین رمان هایی است که به نیکی پیوند ادبیات و روان شناسی را نمایان ساخت و چنان مورد توجه قرار گرفت که اندکی بعد فیلمی با همین نام،‏ بر اساس آن ساخته شد و جوایز متعددی را از آن خود کرد. نویسنده این رمان،‏ در قالب یک رمان جذاب،‏ چگونگی درمان روان نژندی دو تن از نوابغ غرب (فریدریش نیچه و یوزف برویر،‏ استاد فروید) را به نمایش گذاشته است. در این جستار،‏ رمان یاد شده،‏ از منظر نقدی روان شناختی،‏ به ویژه با توجه به «نهاد،‏ من،‏ فرامن و لیبیدو» نقد و بررسی گردید و مشخص شد که این رمان،‏ در قالب دو بخش جداگانه،‏ شکل گرفته که در ا ین مقاله به آن پر داخته می شود.

رمان نو همچنان از جریان های تأثیرگذار ادبیات مدرن به شمار می رود. در ادبیات داستانی معاصر ایران نیز می توان بارقه هایی از به کار گیری عناصر و شیوه های روایی رمان نویی را مشاهده کرد. این گرایش نزد داستان نویسی نظیر بهرام صادقی تشخص ویژه ای یافته است، تا آنجا که بسیاری او را نماینده رمان نو در ایران دانسته اند. این البته در حالی است که خود بهرام صادقی هرگونه تأثیرپذیریِ آگاهانه از رمان نو را انکار کرده است. در نوشتار حاضر،‏ با تکیه بر بایسته های نظری مطالعات تطبیقی در ادبیات،‏ به بررسی هم سویی و همنوایی عناصر داستانی و پیرنگ در خواب خون بهرام صادقی و پاک کن های روب گرییه پرداخته ایم و تلاش کرده ایم که بی هیچ پیشداوری درباره تأثیرپذیری صادقی از جریان ادبی رمان نو،‏ درصدد پاسخ به این سؤال برآییم که با توجه به معیارهای موجود در یک اثر زبده رمان نویی نظیر پاک کن ها،‏ تا چه اندازه می توان اثری مثل خواب خون بهرام صادقی را نمونه ای از یک متن رمان نویی به حساب آورد؟

مهاجرت یکی از چالش برانگیزترین مباحث عصر حاضر به شمار می رود،‏ که همواره توجه منتقدان و نویسندگان بسیاری را به خود جلب کرده است. طاهر بن جلون،‏ نویسنده معاصر آفریقایی تبار فرانسوی در زمره این نویسندگان است که رویکرد او به مقوله مهاجرت،‏ با توجه به شمار فراوان آثار وی با این مضمون،‏ رویکردی خاص به نظر می رسد. با چشمان شرمگین،‏ یکی از آثار برجسته داستانی اوست که مشکلات زندگی یک دختر آفریقایی را در دو بخش (قبل و بعد از مهاجرت)،‏ در دو دنیای متفاوت به تصویر می کشد. همه فضای داستانی اثر و مجموعه مفاهیم برجسته آن،‏ رویارویی دو مفهوم اسارت/ آزادی را به ذهن القا می کنند. مکان (مراکش،‏ فرانسه)،‏ جنسیت (زن،‏ مرد) و تضادهای معنایی مفاهیمی چون مدرنیته/ سنت،‏ مجموعه دوگانه هایی را می سازند که از نظر معنایی با مفاهیم اسارت/ آزادی همخوان می شوند. در این پژوهش برآنیم تا با رو در رو نهادن و بررسی این مجموعه مفاهیم،‏ به درونمایه محوری اثر و دغدغه اصلی،‏ هدف و پیام نویسنده اش پی ببریم.

تصویر ارایه شده از سرزمین های تحت سلطه در نوشته های نویسندگان غربی،‏ همواره نظرورزانه و یک جانبه بوده است. در این راستا،‏ ارائه تصویری صحیح از این سرزمین ها برای باز پس گیری عزت از دست رفته بومیان،‏ از اهداف ادبیات پسااستعماری است. رمان همه چیز فرو می پاشد اثر چینوآچبه تلاشی در این زمینه است. مقاله حاضر،‏ با معرفی روایت شناسی پسااستعماری که به پیوند عناصر روایت و مفاهیم پسا استعماری توجه دارد،‏ به بررسی رابطه زاویه دید با استعمارزدایی در این رمان می پردازد. برای این منظور،‏ این جستار با استمداد از روایت شناسی ژرارد ژنت که در آن زاویه دید به دو بخش کانون دید و راوی تقسیم بندی می شود،‏ نشان می دهد چگونه آچبه توانمندی های راوی برون داستانی را همچون وثوق بالا،‏ تسلط بر اثر و ... در خدمت هدف خود قرار می دهد. به عبارت دیگر،‏ انتخاب این راوی موقعیت هایی را برای تحقق هدف نویسنده در اختیار وی قرار می دهد که با انتخاب راوی دیگری ممکن نمی شد.

این جستار شگرد روایی «گفتمان غیرمستقیم آزاد» را در رمان لب بر تیغ حسین سناپور بررسی می کند. پس از بحثی درباره ساختار روایت در این رمان،‏ شیوه های چهارگانه بازنمود گفتمان شخصیت ها در روایت های داستانی با ذکر نمونه هایی معرفی می شوند. از آن میان،‏ گفتمان غیرمستقیم آزاد اهمیتی ویژه دارد،‏ زیرا یگانه سبک روایی است که موجب ابهام و تکثر معنای متن می شود. در بخش پایانی مقاله،‏ با تحلیل دو قطعه از رمان لب بر تیغ نقش شگرد گفتمان غیرمستقیم آزاد در روایت این داستان توضیح داده می شود. بحث اصلی این مقاله آن است که کاربرد گفتمان غیرمستقیم آزاد موجب می شود که گفتمان راوی و گفتمان شخصیت کانونی ساز به طور هم زمان در متن حضور داشته باشند،‏ به گونه ای که نتوان یکی را بر دیگری غالب دانست. در نتیجه،‏ گفتمان روایت میان عینیت و ذهنیت نوسان پیدا می کند و چندصدایی می شود،‏ زیرا صدای راوی و صدای شخصیت ها مدام در حال گفت وگو با یکدیگرند.

ژرژ برنانوس ازجمله نویسندگان کاتولیک بود که اندیشه های مذهبی را درون مایه رمان های خود کرد؛ عنوان رمان نویس دینی به معنای واقعی کلمه زیبنده اوست. پرداختن به مسئله خیر و شر و توجه به جایگاه انسان، ‏همواره یکی از دل مشغولی های عمده نویسندگان مذهبی به شمار می رود. تلاش این گروه ازنویسندگان معطوف به سنجش توانایی انسان در رویارویی با وسوسه است. از خلال آثار برنانوس که در زمره ادبیات متعهد قرار می گیرد، ‏می توان به مضامینی چون: تمایل به تنزیه و قداست،‏ حقانیت، ‏ستیز با ناباوران، ‏فیوضات الهی و تأثیر ایمان مذهبی در هدایت بشر به سمت جایگاه متعالی پی برد. دراین میان، ‏مضامین معنوی که درونمایه نوشته های اوست، ‏دستمایه پرداختن به هویت انسانی،‏ برخورد میان نیروهای خدایی و اهریمنی،‏ و مسایل پدید آمده از این دو واقعیت ماورایی می شود. محرک اصلی داستان در کتاب های اولیه وی کشمکش میان قدیس و گناهکار است. هر چه بیشتر در آثار او پیش می رویم،‏ شاهد تحول شخصیت های مختلف ایم،‏ به نحوی که در بسیاری از رمان های برنانوس،‏ در انتهای داستان،‏ شاهد مرگ توأم با آرامش گنهکارانی هستیم که تابش نور ایمان و حرارت عشق مقدسین موجب دگرگونی دل های سرد و ظلمت زده شان گشته و بازگشت به سوی سرچشمه پاکی ها را نزد اینان به ارمغان می آورد. در آثار این نویسنده قرن بیستم،‏ زهد و تقوا بر ظلمت پیروز می گردد و تمنای خداجویی و نجات و رستگاری روحانی انسان نموداراست. در این مقاله سعی بر آن است تا به سیر این زندگی روحانی (گذر از وسوسه های شیطانی در مسیر سعادت) و تأثیر عشق و ایمان بر هر یک از شخصیت های داستانی آثار ژرژ برنانوس،‏ به ویژه در رمان های زیر آفتاب اهریمن و خاطرات یک کشیش دهکده،‏ بپردازد.