تاریخ
سال:1388 | دوره:4 | شماره:12 |تعداد مقالات:8

سلجوقیان نخستین حکومت مسلمان بودند که مرزهای امپراطوری خود را به سوی آسیای صغیر و آناتولی گسترش دادند. از این جهت پیش از آنان حکومتی به این موفقیت نایل نگشته بود. گسترش قلمرو متصرفات سلجوقیان در شرق و غرب ایران به گونه ای بود که آنان خود را لایق برابری با ساسانیان دانستند و در ایجاد یک امپراطوری بزرگ همسان با عصر ساسانیان تلاش نمودند. از لحاظ جغرافیایی، امپراطوری سلجوقی به ولایاتی تقسیم می گردید که کاملا با ولایاتی که امپراطوری ساسانی را تشکیل می داد انطباق داشت. این فتوحات سلاجقه، فقط در شرق و غرب با حدود قلمرو ساسانی برابری نمی کرد بلکه این پیشروی در مناطق جنوب ایران، در حوزه سرزمین های خلیج فارس را نیز شامل می شد. این فتوحات و گسترش قلمرو دو دولت بیش از هر چیز متاثر از ساختار نظامی قوی و تشکیلات ارتش آنان بوده است. بررسی تشکیلات نظامی و موفقیت هر یک از گروه های سپاه در دوران سلاجقه و ساسانی، نشان از اقتدار دو دولت دارد. تلاشی که سلجوقیان برای ایجاد یک امپراطوری بزرگ همسان با ساسانیان داشتند، آنها را در تثبیت و تقویت قدرت خویش و نیز گسترش ساختارهای سیاسی - نظامی تشویق می کرد.

قرارداد 1907 م. برآیند هم چشمی های پنهان و نیمه پنهان انگلستان و روسیه در عرصه روابط بین الملل در آغاز قرن بیستم بود. شاه مهره قرارداد؛ یعنی ایران به سه بخش تقسیم شد: شمال از آن روسیه، مرکز منطقه بی طرف و جنوب حیطه نفوذ انگلستان. بازخورد داخلی انعقاد قرارداد، برای کشورهای توسعه طلب یاد شده به ویژه برای انگلستان بسیار وحشتناک بود اما نکته مغفول، تحولات سیاسی - نظامی در عرصه روابط بین الملل آن ایام بود که منجر به انعقاد این قرارداد شد. ایران در قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم وضعیتی متناقض داشت: از یک سو قدرت های بزرگ به ایران چونان کشوری پیرامونی و عقب افتاده نگاه می کردند و از سوی دیگر، آن جا که پای منافع بین المللی به میان کشیده می شد، این کشور ضعیف را به عنوان دولتی مهم می انگاشتند.

سیورغال یکی از پیشرفته ترین و در عین حال کامل ترین شکل زمین داری در ایران است. این مقوله اقتصادی و اجتماعی از دوران آل جلایر در ایران رواج یافت. ایلخانان متاخر ایران و ترکمانان نیز در مواقع متعدد آن را به کار می بستند. در دوران تیموریان، خصوصا تا مرگ شاهرخ (850 ق.) نیز سیورغال های کوچک و بزرگ زیادی به امیر زادگان، امیران لشکری، علمای مذهبی و دیوان سالاران اعطاء شد. اما پس از مرگ شاهرخ، بدنبال تجزیه امپراتوری تیموری و بروز جنگ های خانگی میان فرزندان و نوادگان تیمور، رشد سیورغال نیز در قلمرو آنان متوقف شد. ترکمانان قراقوینلو و آق - قویونلو کم و بیش این شیوه زمین داری را به اجرا گذاردند. با روی کار آمدن صفویه و در دوران متقدم این سلسله مدرن ایرانی، یک چند به ناچار سیورغال های زیادی به روسای لشکری، کشوری و مذهبی اعطاء شد. اما در دوران حکومت شاه عباس اول، که حکومتی مقتدر و متمرکز در کشور پدید آمد، اراضی سیورغالی تحدید و در نهایت متوقف شد. سیورغال چه بود و چه ویژگی هایی داشت؟ در این مقاله کوشش بر آن است که روند پیدایش و تغییر و تحولی که این پدیده اقتصادی و اجتماعی داشته مورد بررسی قرار گیرد.

انسان بنا به فطرت خدادادی خود دارای حس نوع دوستی و خدمتگزاری به خلق است و به طور طبیعی دل انسان برای یاری درماندگان، مستمندان و دردمندان می تپد. تاسیس سازمان «صلیب سرخ» در قرن 19 میلادی در غرب و پس از آن در بسیاری از کشورهای جهان نیز پاسخی به این ندای خیرخواهانه درون انسان ها بود. بر اساس اسناد موجود دولت ایران تا سال 1906 (1324 ه.ق) در هیچ یک از کنفرانس های بین المللی صلیب سرخ نماینده نداشت و تنها کاری که تا این زمان از طرف دولت ایران انجام شده بود، امضای قرارنامه 9 سال 1864 جمعیت صلیب سرخ بود. نماینده ایران برای اولین بار در سال 1906 در کنفرانس بین المللی صلیب سرخ در ژنو شرکت کرد و از سال 1302 ه.ش جمعیت هلال احمر ایران که در آن زمان (جمعیت شیر و خورشید سرخ) نامیده می شد، بطور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.هدف این مقاله، این است که با استفاده از منابع و اسناد معتبر ضمن بیان تاریخچه ای از تشکیل این نهاد خیریه در جهان و ایران به ساختارها، موسسات وابسته، تشکیلات اداری - مالی و زمینه های فعالیت این سازمان به ویژه در مواقع بلایای طبیعی از قبیل زلزلزله و سیل و ... در مقطع مورد نظر پرداخته شود.

در این پژوهش تلاش شده است تا با تبیین ماهیت دولت رانتیر در ایران، ارتباط آن با دموکراسی در یک پروسه تاریخی مورد کنکاش قرار گیرد. پرسش اصلی این پژوهش این است که: آیا ماهیت دولت در ایران می تواند تبیین کننده وضعیت غیر دموکراتیک ایران باشد؟ به عبارت دیگر و در ذیل سوال فرعی این پژوهش: آیا می توان ساختار و ماهیت دولت رانتیر را یک عامل مهم برای ناپایداری احزاب سیاسی دانست؟ برای گردآوری اطلاعات در مقاله حاضر از مطالعات کتابخانه ای، اینترنت و بررسی اسناد و آثاری که با موضوع تناسب دارد استفاده شد و پس از بررسی و مطالعه داده های گردآوری شده نتایجی حاصل شد از جمله اینکه: افزایش درآمدهای نفت از زمان پهلوی دوم و اتکای به این منبع خدادادی تاکنون، در کنار ویژگی پاتریمونیالیستی دولت از گذشته های دور، به فربه شدن هر چه بیشتر دولت انجامیده است. بدون تردید عدم تعادل بین حوزه های اجتماعی یک نظام سیاسی (حوزه سیاست، اقتصاد و فرهنگ) مانع اصلی پیدایش حوزه عمومی و مدنی و مشارکت احزاب سیاسی است. اگر در جوامع پیشرفته و مدنی غربی، مردم عامل اصلی برپایی جامعه مدنی هستند و دستگاه حکومتی در واقع کارگزار ملت محسوب می شود، در ایران بر عکس، این دولت رانتیر است که به دلیل عدم وابستگی به طبقات اجتماعی و تمرکز اقتصادی و سیاسی، نیروهای اجتماعی (شامل احزاب سیاسی و ...) را از بالا و آمرانه سازماندهی می کند.

بحث پیرامون زمینه ها، چگونگی و پیامدهای انقلاب مشروطیت ایران، علی رغم گذشت یک قرن از آن، کماکان از طراوت و حلاوت خاصی برخوردار است. انکشاف اسناد و مدارک جدید، بررسی انقلاب از دیدگاه های متفاوت و ارائه پرسش ها و متعاقب آن فرضیات جدید، برانگیزش پژوهشگرانی که در این وادی گام برمی دارند؛ افزوده است. زیرا ارائه نظرات جدید و متفاوت موجبات تضارب آراء و نقد و در نهایت پویایی را فراهم نموده است. دیدگاه های متفاوت مورخین و پژوهشگران شوروی که در بسیاری از موارد با نقد گسترده طیف وسیعی از راست گرایان تا چپ گرایان مستقل رو به رو شده است، از این قاعده مستثنی نبوده است.کتاب انقلاب ایران و بلشویک های ماورای قفقاز اثر گ. س. آروتونیان نمونه ای از آثار مورخین دولتی شوروی است که در سال 1956 م، چاپ شده است.مقاله حاضر بر آن است تا ضمن بررسی فرضیه آروتونیان مبنی بر تائید بلشویک های ماورای قفقاز از انقلاب مشروطیت ایران، دیدگاه جزم اندیش حزبی وی را نیز مورد بررسی قرار دهد.

با توجه به خلائی که در زمینه مطالعات سکه های ساسانی از نظر نشانه های سیاسی و مذهبی وجود دارد، مدارک و منابع موجود مورد بررسی قرار گرفت. این پژوهش محدوده زمانی (652-224 م.) را با نگرشی بر روی سکه های زرین و سیمین دربر می گیرد. با مطالعه بر روی 18 سکه پی به وجود نشانه های سیاسی و مذهبی فراوانی می بریم.نشانه های روی سکه های ساسانی در قالب نوشته ها و اشکال مختلفی همچون القاب شاهان، مروارید، تاج شاهان، آتشدان، آتش، ماه، خورشید و ایزدان اهورامزدا، آناهیتا و مهر نمایان می شوند. این نشانه ها صرفا برای بیان نمایش چهره و القاب شاهان نیست بلکه در پس این تصاویر ایدئولوژی حکومت شاهان بر جامعه و اجرای اهداف سیاسی آنها پنهان است. هدف از این پژوهش بررسی این نشانه ها با روش توصیفی - تحلیلی از نظر مفاهیم و ارتباط آن با ایدئولوژی شاهان برای رسیدن به اهداف سیاسی و مذهبی شان است. به عبارتی دیگر اندیشه سیاسی و مذهبی شاهان ساسانی در عرصه بازنمایی بصری ارزیابی می شود.

زردشتیان در ایران تا دوران صفویه با تحمل مشکلات زیاد و نیز کاهش هر چه بیشتر پیروان خود حضور داشته اند. اینان با روی کار آمدن حکومت صفوی که مذهب تشیع را مذهب رسمی کشور اعلام کردند بایستی خود را با شرایط جدید وفق می دادند اما به علت اندک بودن پیروان و نیز عدم اعتماد مردم مسلمان به آنان نمی توانستند نقش سیاسی و اجتماعی مهمی را بر عهده داشته باشند، با این حال مردمانی کوشا بودند و اغلب از طریق کشاورزی زندگی خود را می گذرانیدند و در اغلب امورات مربوط به مذهب خود آزادی عمل داشته اند.