جغرافیای طبیعی
سال:1392 | دوره:6 | شماره:19 |تعداد مقالات:8

پدیده موج گرما یکی از موثرترین پدیده های هواشناسی است که تاثیر بسیار شگرفی بر روی اکوسیستم ها و فعالیت های انسانی می گذارد، سبب ایجاد مشکلات اقتصادی و افزایش نرخ مرگ و میر می شود. هدف اصلی این مقاله شناخت و طبقه بندی پدیده موج گرما و پراکندگی مکانی آن در استان گیلان می باشد. این پژوهش متشکل از دو بخش می باشد: بخش اول مجموع روزهای دارای تنش گرما و بخش دوم دوره هایی که موج گرما وجود دارد. در هر دو روش از مقیاس 1 (Minor) تا5 (Extreme)  استفاده شده است، مهمترین یافت های پژوهش عبارتند از :- در پراکندگی مکانی روزهای تنش گرما و موج گرما، ارتفاع ها، رطوبت و ویژگی های سواحل تاثیر زیادی دارد، به طوری که ایستگاه های نزدیک به ساحل وکم ارتفاع (به غیر از انزلی) دارای بالاترین روزهای استرس و موج گرما بوده و ایستگاه های نواحی کوهستانی و دور از سواحل مرطوب (غیر از منجیل) دارای کمترین فراوانی موج گرما بوده اند.- رده پنجم موج گرما (EXTREME) دارای بالاترین فراوانی موج گرما و به دنبال آن رده های سوم، دوم، چهارم و بعد رده اول قرار دارد.- شهرهای آستارا، رشت، لاهیجان و کیاشهر به خاطر رطوبت بالا دارای بیشترین فراوانی موج گرم گرم ترین شهرها و شهر انزلی به عنوان خنک ترین شهر ساحلی است.

امروز گردشگری و توریسم یکی از مهمترین فعالیت های انسانی در عصر حاضر می باشد. تخت سلیمان به عنوان یکی از بخش های شهرستان تکاب در استان آذربایجان غربی با برخورداری از پتانسیل های بالقوه طبیعی، تاریخی، فرهنگی و روستایی از نقاط مستعد استان برای برنامه ریزی بر پایه مطالعات اکوتوریسم و ژئوتوریسم است. لذا پژوهش حاضر در صدد آن است تا با معرفی و شناساندن قابلیت ها و ترسیم راهبردهای آینده با اتکا به جاذبه های گردشگری این منطقه، زمینه رشد گردشگری و توسعه منطقه ای بر پایه مطالعات ژئوتوریسم را در ابعاد مختلف با نگرش در چارچوب پایداری منابع در این منطقه را مهیا کند. در این پژوهش سعی شده است با استفاده از نقشه های مختلف از جمله نقشه تقسیمات سیاسی و نقشه زمین شناسی و با استفاده از مدلswot به بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها و معرفی کلیه جاذبه ها و پدیده های طبیعی جهت تمرکز مطالعات اکوتوریسمی و ژئوتوریسمی بپردازد. برای دستیابی به صنعت توریسم پایدار می تواند بر پایه افزایش زیر ساخت ها، افزایش خدمات و تسهیلات گردشگری، ترغیب و تشویق سرمایه گذاری خصوصی، حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی، آموزش و راهنمایی تورهای تخصصی و تشویق به مشارکت مردم در زمینه گردشگری باشد.

مدیریت استفاده بهینه از منابع آب یکی از مهمترین مسائل مطرح در توسعه پایدار به شمار می آید. در پژوهش حاضر دشت های جنوبی استان فارس جهت بررسی روند تغییرات کمی و کیفی آب زیرزمینی انتخاب شد. تعداد 83 حلقه چاه مربوط به دشت های فراشبند، قیروکارزین، خنج، لار، لامرد و مهر، انتخاب و وضعیت بارش در طول دوره آماری 30 ساله و روند تغییرات در دوره زمانی 85-84 تا 89-88 به کمک پارامتر های کیفی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی بیانگر این موضوع است که مقادیر پارامترهای کیفی مانند سولفات، pH، سدیوم قابل جذب و کلر افزایش یافته است، که نشان دهنده تاثیرات خشکسالی بر کیفیت آب است. همچنین تحلیل کیفی منابع آب زیرزمینی جهت استفاده در سیستم های آبیاری نشان داد که به سبب کاهش بارندگی و برداشت بیش از حد آب زیرزمینی و به تبع آن افت سطح آب زیرزمینی به ویژه در سال های اخیر، وضعیت کیفی آب نیز افت شدیدی داشته است. به طوری که براساس طبقه بندی، آب دشت های مذکور جهت آبیاری مناسب نیست. لذا دشت های فراشبند خنج، لار و مهر در وضعیت بحرانی قرار دارند و استفاده از سیستم های آبیاری نیاز به اعمال تدابیر مدیریتی دارد. در نهایت راهکارهای اجرائی مربوطه جهت بهبود و مدیریت صحیح بررسی و ارائه گردید.

یکی از عوامل موثر بر حیات در یک محیط جغرافیایی، نوع اقلیم آن است به طوری که پراکندگی انواع گیاهان و جانوران ارتباط تنگاتنگی با وضعیت اقلیمی هر منطقه دارد. لذا شناخت نوع اقلیم یک منطقه و عناصر غالب موثر بر آن که تعیین کننده اقلیم آن منطقه است، در اولویت قرار دارد. به همین دلیل تقسیم بندی اقلیمی یا شناخت پهنه های اقلیمی به منظور برنامه ریزی جهت بهره برداری بهینه و آمایش سرزمین ضروری می باشد. در این پژوهش سعی شده است، خرده نواحی اقلیمی استان با روش های چند متغیره شناسایی و ویژگی های اقلیمی هر پهنه به طور جداگانه ذکر شود. برای دستیابی به این هدف داده های 27 عنصر اقلیمی مربوط به 25 ایستگاه هوا سنجی منطقه با دوره آماری بیش از 20 سال از سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید. میانگین 27 عنصر اقلیمی 25 ایستگاه داخلی و مجاور استان یزد داده های نقطه ای را فراهم آوردند. این آرایه 27´25 با اندازه یاخته 15´15 کیلومتر و به روش کریجینگ میانیابی شد و به آرایه 27´579 تبدیل شد. سپس برای شناسایی مهمترین عناصر اقلیمی تاثیر گذار بر اقلیم استان، از شیوه های نوین مبتنی بر تکنیک های آماری تحلیل مولفه های اصلی و تحلیل خوشه ای استفاده گردید. اعمال تحلیل مولفه های اصلی بر روی آرایه همبستگی داده ها نشان داد که با هفت مولفه می توان بیش از 99 درصد از پراش داده ها را توصیف کرد. با استناد به این روش سیمای اقلیمی استان یزد به صورت زیر به ترتیب اهمیت مولفه ها نشان داده می شود: مولفه دمایی رطوبتی، مولفه بارشی رطوبتی، مولفه غباری و مولفه بادی. با اعمال تحلیل خوشه ای پایگانی بر روی نمره های 7 مولفه اصلی، شش خرده ناحیه اقلیمی استان یزد به ترتیب 1- خرده ناحیه اقلیمی معتدل و نسبتا خشک ابرکوه هرات 2- خرده ناحیه اقلیمی معتدل و خشک شیرکوه 3- خرده ناحیه اقلیمی نیمه گرم، فراخشک و غباری یزد- بافق 4- خرده ناحیه اقلیمی گرم و فراخشک طبس 5- خرده ناحیه اقلیمی نیمه گرم و خشک دستگردان 6- خرده ناحیه اقلیمی نیمه گرم و خشک دیهوک بدست آمد. هرچند استان یزد از اقلیمی گرم و خشک برخوردار است. اما شدت خشکی در بخش های مختلف آن یکسان نیست. لذا در این پژوهش این تفاوت های اقلیمی ناچیز به تصویر کشیده شد و خرده نواحی اقلیمی استان از هم تفکیک گردید.

مدل های گردش عمومی جو، به دلیل بزرگ مقیاس بودن شبکه های محاسباتی آنها قادر به پیش بینی پارامترهای آب و هواشناسی در مقیاس نقطه ای نیستند، لذا دانشمندان ابزار واسطی به نام مدل Weather Generator را ابداع کردند که می توان بر اساس آن و با استفاده از خروجی مدل های عددی، تغییراقلیم را در مقیاس نقطه ای و ایستگاه هواشناسی مورد مطالعه و ارزیابی قرار داد. در این مقاله هدف تعیین میزان تغییرات در عناصر دما و بارش در منطقه خوزستان بر اساس خروجی های مدلGCM  می باشد. به این منظور ابندا داده های حاصل از مدل های GCM از طریق مدل Lars-wg در سطح ناحیه ای ریز مقیاس شده و سپس با داده های مدلECHO-G  تحت سناریوی A1 میزان تغییرات حاصله در عناصر دما و بارش در هشت ایستگاه سینوپتیک استان خوزستان شامل آبادان، اهواز، بستان، دزفول، مسجد سلیمان، امیدیه، رامهرمز و صفی آباد بررسی گردید .نتایج حاصل از مقایسه مقادیر دیده بانی و مدل سازی شده 2005-1986 انطباق معنی داری را نشان داده و حکایت از توانایی بالای مدل در شبیه سازی داده های اقلیمی دارد. با بررسی خروجی های مدل مشخص گردید که منطقه مطالعاتی از واکنش های متفاوتی نسبت به تغییر اقلیم برخوردار می باشد. در این راستا نتایج سه پارامتر بارش، دمای حداقل و دمای حداکثر ماهانه نشان می دهد که بیشترین افزایش دمای حداقل در ایستگاه آبادان 18.8 درجه سانتی گراد، بیشترین کاهش دمای حداکثر در ایستگاه بستان -1.8 درجه سانتی گراد و بیشترین افزایش بارش در ایستگاه رامهرمز با 1.03 میلی متر در دوره آماری 2029-2010 بوده است. نتایج همچنین حکایت از بیشترین تغییر در عنصر بارش در سراسر منطقه مطالعاتی دارد. در مجموع در هشت ایستگاه مورد مطالعه، افزایش دمای حداقل با کاهش بارش سالانه همراه خواهد بود.

وسعت کنونی شهر اردبیل بیش از 2398 کیلومتر مربع و جمعیت آن 504946 نفر می باشد. روند افزایش جمعیت و کاربری شهری از سال 1372 به بعد به دلیل خشکسالی 1372 الی 1387، مهاجرت شدید عشایر به شهر و نیز به علت مرکز استان شدن اردبیل، تشدید شد. سرانه مصرف آب در کشورهای در حال توسعه و کم آب بین 150 تا 200 لیتر در روز است و مصرف سرانه مناطق شهرهای متوسط سرد سیری همچون اردبیل 200 لیتر برآورد شده است. مصرف سرانه آب مردم در شهر در هر روز 10098920 لیتر و مصرف سالانه حدود 398610580 لیتر (368610.58 متر مکعب) بر آورد شد. مجموع نیاز آبی در دشت اردبیل در بخش های کشاورزی، شرب و صنعت در حال حاضر معادل 588 میلیون متر مکعب می باشد. در همین زمینه مجموع پتانسیل آبی در دشت مشتمل بر آب سطحی و زیر زمینی معادل 256 میلیون مترمکعب می باشد. آخیرا کل میزان کمبود آب دشت اردبیل معادل 347 میلیون مترمکعب می باشد و مهمترین علل فرونشست دشت اردبیل تغییرات اقلیمی، برداشت بی رویه آب های زیر زمینی در ارتباط با افزایش سریع جمعیت و بخش توسعه شدید صنعت و عوامل تکتونیکی به ترتیب در فرونشست دشت اردبیل نقش دارند که آثار زیان بار بر ساخت و سازهای شهری خواهد داشت.

از دهه 1980 به این سو، به ارتباط بین آسیب پذیری مخاطرات طبیعی و توسعه، بیشتر توجه شده است. در ابتدا، تمرکز توسعه عمدتا بر تاثیرات ناشی از مخاطرات بود؛ و بعدها تاثیرات توسعه بر کل آسیب های مرتبط با مخاطرهای طبیعی مورد توجه قرار گرفت. خشکسالی به عنوان یکی از موضوع های مهم در مطالعه بلایای طبیعی و تاثیر گذار در کشاورزی، مهاجرت روستایی و غیره مطرح است که در چند دهه اخیر مورد بررسی قرار گرفته است و مانند سیل، قحطی، زلزله توسعه اقتصادی جوامع را در کلیه سطوح به مخاطره می اندازد و به طور مستقیم جامعه را از طریق تغییرات در فراوانی یا قابلیت دسترسی به مواد غذایی، پوشاک، منابع آب و ذخایر انرژی تحت تاثیر قرار می دهد. در این میان جوامع روستایی به دلیل ارتباط تنگاتنگ با محیط طبیعی و نیز داشتن توان ای محدود، از دیر باز در مقایسه با جوامع دیگر، بیشتر در معرض نیروهای مخرب طبیعی قرار داشته اند. مقابله با مخاطرات طبیعی و به ویژه خشکسالی کشاورزی، با توجه به تاثیرات مستقیم و غیر مستقیمی که بر جامعه می نهند، به عنوان چالشی مهم در فرایند توسعه مطرح است. در این بین مهاجرت های روستا یی که زمینه ساز نابودی کامل شکوفایی ملی و از دست دادن آزادی است به انحطاط تمدن روستاها منجر می شود، تمدنی که ضامن قانون شهروندی و حفظ حرمت آزادی انسان است. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش مخاطرات طبیعی (خشکسالی کشاورزی) در مهاجرت روستایی است. محدوده مورد مطالعه 10 روستا از روستاهای دهستان شهدا بهشهر و روش پژوهش به صورت پیمایشی و توصیفی- تحلیلی است که روش گردآوری اطلاعات نیز به صورت کتابخانه ای و میدانی از طریق پرسش نامه در قالب طیف لیکرت طراحی شده و سئوال پژوهش از طریق نرم افزار(SPSS)  مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که با توجه به مقایسه حد متوسط گوی های مورد ارزیابی مولفه زراعت بیشترین تاثیر را در زمینه مهاجرت روستایی داشته و همچنین با توجه به روش (saw)، روستا ارضت در بین روستاهای جامعه نمونه با رتبه (1) و مقدار عددی 0.9953 بیشترین تاثیر از مخاطرات طبیعی (خشکسالی کشاورزی) در مهاجرت روستایی بر خور دار گشته است.

روش های مختلفی برای اندازه گیری تبخیر و تعرق وجود دارد که مهمترین آنها روش فائو پنمن مانتیث می باشد که در ایران از این روش جهت برآورد تبخیر و تعرق استفاده می شود، اما در بعضی مناطق به دلیل کمبود داده های هواشناسی امکان استفاده از این روش وجود ندارد. لذا در این پژوهش به مقایسه تبخیر و تعرق محاسبه شده به روش بلانی کریدل، جنسن هیز، جنسن هیز اصلاحی و هارگریوز سامانی با روش فائو پنمن مانتیث و روش لایسیمتر در دشت سیستان پرداخته شده است تا بتوان روشی که بیشترین همبستگی را با این دو روش دارد شناسایی کرده و در مواقع لزوم از آن استفاده شود. نتایج مطالعه نشان داد معادله بلانی کریدل با ضریب همبستگی 0.973 و 0.971 بالاترین همبستگی و روش هارگریوز با 0.75 و 0.69 کمترین همبستگی را با روش فائو پنمن مانتیث و لایسیمتر دارد. بنابراین می توان نتیجه گرفت در منطقه زابل که جزء مناطق خشک کشور می باشد معادله بلانی کریدل برآورد بهتری از تبخیر و تعرق ارائه می دهد.