جستارهای نوین ادبی
سال:1389 | دوره:43 | شماره:2 (مسلسل 169) |تعداد مقالات:7

این مقاله به بررسی نقش معنایی واژه «جامه» ([y’mk']: jamag / yamak) در جمله «این جامه که می بری» [be et [y’mk']: jamag / yamak-e dah ke bareh] می پردازد. این جمله خطاب به زردشت در هنگام عروج او به آسمان در کتاب هفتم دینکرد آمده است. این پژوهش بر بنیاد ریشه شناسی تاریخی و کاربرد واژه جامه در متون گورانی (سده 3-14 ه) از گروه شمال غربی زبان های ایرانی (پارتی) انجام شده است. واژه جامه در این زبان به معنای تن، پیکر و کالبد انسانی کاربرد گسترده ای دارد. جامه محل بروز روان انسانی است و روان در هنگام عروج و مرگ از آن جدا می شود. بنابراین در هنگام عروج زردشت به آسمان، امشاسپند بهمن به او می گوید: جامه (= تن) خود را بر زمین بگذارد و در سفری روانی با مینوی بهمن همراه شود.

از اواخر سده ششم هجری و به ویژه از دوره مغول به بعد، در کنار رونق تاریخ نگاری، شاهنامه سرایی تاریخی نیز مورد توجه قرار گرفته و شاهنامه هایی با هدف ثبت رویدادهای تاریخی پدید آمدند. در سرودن این شاهنامه های تاریخی، شاهنامه فردوسی همچون الگویی برای شاهنامه سرایان بود و به همین دلیل، روح حاکم بر آن نیز به طور مستقیم یا غیرمستقیم در این سروده های تاریخی جلوه یافت.این به رغم جایگزین شدن اسطوره ها و حماسه های مغولی در سروده های این دوران است که به اقتضای موضوع این شاهنامه ها، یعنی تاریخ قوم مغول و فرمانروایان برخاسته از آن بود. بررسی محتوای این تاریخ های منظوم می تواند به روشن شدن ابعاد تازه ای از تاریخ ادبی ایران و نیز تحولات تاریخی این عصر مدد رساند. در این میان، منظومه هایی که همچنان به صورت نسخه خطی باقی مانده اند، از تازگی بیشتری برخوردارند. «شهنامه چنگیزی» و «شهنشاه نامه» دو نمونه مهم از این شاهنامه ها هستند که در باب تاریخ مغول سروده شده اند. مقاله حاضر به معرفی و تجزیه و تحلیل این دو اثر برای ارائه تصویری از جایگاه شاهنامه و شاهنامه سرایی در دوره مورد بحث می پردازد.

تاثیر شعر فارسی بر ادبیات آمریکا از مباحثی است که تاکنون کم تر مورد توجه کسانی که در زمینه ادبیات تطبیقی تحقیق کرده اند، قرار گرفته است. موضوع مقاله حاضر بررسی تاثیر حافظ شیرازی بر شاعر رمانتیک و فیلسوف تعالی گرای آمریکایی، رالف والدو امرسن است. این پژوهش، نخست به اختصار زندگی و چارچوب فکری و سبک ادبی امرسن را معرفی می کند و چگونگی آشنایی وی با حافظ را از طریق متن های میانجی آلمانی نشان می دهد. بخش دوم مقاله، شخصیت حافظ را در چشم شاعر فیلسوف آمریکایی بررسی می کند و به ارزیابی کیفیت ترجمه های إمرسن از اشعار حافظ می پردازد. در بخش پایانی از طریق بررسی تطبیقی اشعار امرسن و حافظ، همسانی های فکری و سبکی دو شاعر و میزان تاثیر امرسن از حافظ، مورد ارزیابی قرار می گیرد. تاثیرپذیری امرسن از حافظ نه تنها در مضامین و صور خیال، بلکه در چارچوب فکری او نیز به چشم می خورد. این همگونی ها با ارجاع به مقالات و اشعار امرسن و تطبیق آن ها با اشعار حافظ نشان داده شده است.

از جمله آثار فراوانی که به نادرست به عطار نیشابوری نسبت داده اند، یکی هم منظومه عاشقانه گل و هرمز معروف به خسرونامه است. درچند دهه اخیر پس از تحقیقات دکتر شفیعی کدکنی معلوم گردیده است که این منظومه بی گمان از عطار نیشابوری نیست.اما هنوز هویت گوینده آن شناخته نشده است. در این جستار، نشان داده ایم که گل و هرمز نزدیک به سال 600 هجری در اصفهان سروده شده و گوینده آن شیخ عطار ابوعبداله محمد میانجی (میانه ای) درگذشته 619 بوده است.

یکی از شخصیت های ممتاز سروده های عارفانه متمایل به اندیشه های ملامتی، «پیر مغان» است. این شخصیت شعری که معمولا به عنوان آلترناتیوی در برابر پیران خانقاهی ظهور و بروز می کند، در دوره ای از تاریخ ادبیات منظوم فارسی اثرگذارترین نماد در شکل گیری و نضج «سروده های رندانه» بوده است. در شرح سروده های این گروه از شاعران بویژه حافظ تعابیر مختلفی از «پیر مغان» ارائه شده است؛ فارغ از بررسی و تحلیل آن تعابیر، بر اساس نخستین نمونه های شعری متضمن این نمادپردازی، «شراب دیرسال مغ ساخته» از آن اراده شده است و مطابق الگوی تبدیل «هوم» به عابدی صاحب شخصیتی انسانی، «پیر مغان» به مفهوم شراب نیز در دگردیسی های سپسین صاحب شخصیتی انسانی با گرایش های خاص عقیدتی و رفتاری شده است.

مجاز مرسل یکی از عوامل ابهام آفرین در کلام ادبی است. یاکوبسن در بحث خود از قطب های مجازی و استعاری زبان، مجاز را روند جایگزینی بر اصل مجاورت می داند و آن را از ویژگی های بارز نثر به حساب می آورد. در حالی که مجاز در کلام ادبی، به ویژه شعر معاصر، به دلیل محسوب می شود. چون مجاز مرسل بر اساس تداعی مجاورت شکل می گیرد، به زودی بازشناخته می شود و تک معنایی است، از این رو درجه ابهام آن نسبت به سایر مقوله پیوندها و علاقه های تازه ای که شاعر بین معنی حقیقی و مجازی ایجاد می کند، عنصری بلاغی های مجازی زبان کمتر است. شاید به همین دلیل است که کاربرد آن در شعر معاصر اندک بوده و شاعران معاصر چندان تمایلی به استفاده از آن در شعر خود ندارند. منتها در همین موارد معدود، گاه به نوآوری ها و ابتکاراتی دست زده اند که نمودار گزینش و ترکیب شاعر از امکانات متعدد زبانی و بیانگر سبک خاص و نشان دهنده میزان تقلید یا نوآوری آن ها در این حوزه بلاغی است. در این مقاله که به شیوه توصیفی - تحلیلی بر روی شعر چهار تن از شاعران معاصر (نیما یوشیج، اخوان ثالث، سهراب سپهری و فروغ فرخزاد) صورت گرفته، برآنیم ضمن بررسی مجاز مرسل و نقش آن در ایجاد ابهام هنری به تجزیه و تحلیل ابهام های حاصل از این مقوله ادبی بپردازیم.

کنایه یکی از اسلوب های بیان پوشیده، و از عناصر اصلی تصویرگری در تاریخ وصاف است. وصاف الحضره در این اثر تاریخی بر آن است تا با بهره گیری از عناصر بیانی و به خصوص کنایه، نثر آن را به نثر شاعرانه نزدیک تر ساخته و بر زیبایی و تاثیر آن بیفزاید. نبود نسخه ای منقح از کتاب تاریخ وصاف و نثر متکلف و مصنوع آن، همواره موجب گردیده تا این اثر از دسترس پژوهشگران دور بماند. در این تحقیق، کنایه و کارکردهای هنری آن به عنوان یکی از عناصر خیال در تاریخ وصاف مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. از این رو با استفاده از روش توصیف و تحلیل، ابتدا تصاویر کنایی تاریخ وصاف از حیث واژگان محوری و مکنی عنه، بر اساس دیدگاه های بلاغت سنتی مورد بررسی قرار گرفته و سپس به مساله کنایه به عنوان یکی از عوامل ابهام آفرین در تاریخ وصاف پرداخته شده است. نتیجه این پژوهش مشخص می سازد بهره گیری وصاف از تصویرهای کنایی، از شیوه های هنری گفتار اوست، که برجستگی کلام و در نهایت نزدیکی آن را به نثر شاعرانه در پی دارد.