رسوب و سنگ رسوبی
سال:1388 | دوره:2 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

طبقات کربناته- تبخیری سازند دالان به عنوان یکی از مهم ترین مخازن گازی در حوضه زاگرس به شمار می رود. اصلی ترین رخساره مخزنی سازند دالان رخساره گرینستون ائیدی است که شامل 3 میکروفاسیس است. اندازه دانه ها، نوع رخساره های رسوبی، ساختارهای رسوبی و فرایندهای دیاژنزی از عوامل تاثیر گذار بر ویژگی های مخزنی این رخساره مهم هستند. تخلخل وتراوایی در سازند دالان حداکثر27 درصد و 38 میلی دارسی می باشد. لیتولوژی سازند دالان عمدتا از سنگ های دولومیتی و آهکی تشکیل شده است. در رخساره های مورد مطالعه پدیده انحلال در ایجاد تخلخل بسیار موثر بوده است و به علت وجود سیمان حاشیه ای، ضخامت دانه های ائید اکثرا سالم هستند. سیمان این رخساره دو مرحله ای است. اندازه بلورهای دولومیت در نمونه های مورد مطالعه از بسیار دانه ریز تا متوسط در تغییر است و از محیط پهنه کشندی به سوی پشته های ائیدی افزایش اندازه می یابد. دولومیتی شدن چندان سبب افزایش تراوایی و تخلخل نشده است. در توالی مورد مطالعه انیدریت به اشکال مختلفی پدید آمده، تاثیر شکستگی در افزایش تراوایی مخزن بسیار قابل توجه است. بیشترین تخلخل و تراوایی در سازند دالان مربوط به دولوستون های رخساره پشته ای است و از ساختار های رسوبی، نوع لایه بندی متقاطع در رخساره اصلی فراوان دیده می شود. اندازه و جور شدگی دانه های اائید تاثیر فراوانی بر تراوایی رخساره های حاوی این دانه ها دارد.

فرسایش، فرایندی است که طی آن ذرات خاک از بستر خود جدا شده، به کمک یک عامل انتقال دهنده به مکان دیگر حمل گردیده، رسوب می نماید. فرسایش و رسوب اکنون از معضلات عمده در حوزه های مختلف ایران است و تعیین میزان فرسایش و رسوب بسیار با اهمیت است.مشخص نمودن میزان فرسایش در حوزه های آبخیز به طرق مختلفی انجام می پذیرد که می توان به مطالعات رسوب شناسی، روش PSIAC، روش EPM، روش GIS و... اشاره نمود. در این تحقیق برای تعیین میزان فرسایش سازندهای ماقبل کواترنر نسبتا غیر منفصل و سازندهای کواترنر به فرسایش در حوزه آبخیز دماوند از روش USLE استفاده گردیده است. بدین منظور تعداد 18 نمونه از نهشته های منفصل حوزه آبخیز دماوند برداشت و سپس با اعمال عوامل موثر در معادله جهانی فرسایش آب در آنها، میزان هدر رفت خاک این قبیل نهشته ها محاسبه گردیده است. نتایج نشان داد که بیشترین هدر رفت خاک مربوط به سازند قرمز زیرین و بیشترین میزان فرسایش مربوط به سازند هزار دره می باشد. با توجه به اینکه سازندهای هزاردره، قرمز زیرین وبالایی نزدیک به آبراهه اصلی و خروجی حوزه و سد در حال احداث ماملو هستند بنابراین بایستی برای جلوگیری از فرسایش و تولید رسوب برای سد در حال احداث عملیات کنترل رسوب و آبخیزداری اجرا شود.

سازند داریان (آپتین) یکی از مخازن مهم هیدروکربوری در جنوب باختری ایران است. میدان منصوری در ناحیه دزفول شمالی، 60 کیلومتری جنوب اهواز، 50 کیلومتری غرب بندر ماهشهر و 40 کیلومتری شرق آب تیمور واقع شده است. ساختمان منصوری در دشتی مسطح و فاقد هرگونه رخنمون سطح الارضی است. هدف از این تحقیق مطالعه پتروفیزیکی سازند داریان شامل ارزیابی اشباع آب، تخلخل موثر، حجم شیل و تعیین مناطق مخزنی در این سازند در مقطع تحت الارضی منصوری است. ارزیابی پتروفیزیکی سازند داریان به وسیله نرم افزار ژئولاگ در چاه منصوری 57 (میدان منصوری) صورت گرفته است. بر اساس ارزیابی انجام گرفته روی نمودارهای مختلف در چاه منصوری 57 (افق داریان) به لحاظ مخزنی داریان دارای سه منطقه مخزنیD1,D2,D3 است. میانگین تخلخل در منطقه اول، دوم و سوم به ترتیب 8 درصد، 8.5 درصد، 5 درصد و میانگین اشباع آب 40 درصد، 13.5 درصد، 40 درصد و میانگین حجم شیل 14.5 درصد، 11 درصد، 0 درصد است.

سازند قم با سن الیگو میوسن مهم ترین سازند هیدروکربوری شناخته شده در ایران مرکزی است. این سازند با مرزهای فرسایشی در میان سنگ های غیر دریایی سازندهای قرمز زیرین و قرمز بالایی جای دارد. نهشته های این سازند در برش ویه درجنوب ساوه به منظور بررسی چینه شناسی، تحلیل رخساره ای و تفسیر محیط های رسوبی مورد مطالعه قرار گرفته است. سازند قم در برش ویه دارای ستبرای 220 متر است. این سازند به طور عمده از لایه های سنگ آهک متوسط تا ضخیم و توده ای، مارن و ماسه سنگ تشکیل شده است. بررسی های گسترده و دقیق میکروسکوپی در برش ویه منجر به شناسایی چهار گروه رخساره ای وابسته به محیط های ساحلی، تالاب، سد و دریای باز گردیده است. رخساره-های ساحلی به صورت ماسه سنگی و مخلوطی از ذرات آهکی و تخریبی هستند، رخساره های تالابی از سنگ هایی با بافت پکستونی و وکستونی ساخته شده اند. رخساره های محیط سدی به دو صورت باندستون مرجانی وگرینستون های بیوکلستی مشاهده می شوند. رخساره های دریای باز دارای ویژگی های رخساره های واریزه ای و توربیدیتی هستند.

روشهای مختلفی برای برآورد میزان رسوب دهی حوضه های مختلف اختراع گردیده اند. در این تحقیق از سه روش هیدرومتری، هیدرولیکی و تجربی (MPSIAC) برای برآورد میزان رسوب زایی حوضه آبریز رودخانه فیروزآباد استفاده شده است. در روش هیدرومتری، ضمن اندازه گیری آبدهی رودخانه، نمونه برداری از مواد معلق آن انجام می گیرد. در محل سد هایقر هیچگونه ایستگاه هیدرومتری برای نمونه برداری از رودخانه فیروزآباد وجود ندارد، اما در ایستگاه تنگاب، در فاصله 60 کیلومتری بالا دست آن، اندازه گیری دبی ماهانه و سالانه و نمونه برداری رسوب در یک دوره 30 ساله از این رودخانه انجام گرفته است. در تعیین رابطه بین دبی رودخانه و غلظت مواد رسوبی، دبی رسوبات به عنوان تابعی از دبی جریان با استفاده از معادلات همبستگی سنجیده می شود. با توجه به آمار موجود، میانگین سالانه مواد معلق در ایستگاه تنگاب به دست آمده که با در نظر گرفتن برخی عوامل و پارامترها برای خروجی سد هایقر نیز محاسبه شده است. کنترل سیلاب و سامان دهی رودخانه نیازمند شناخت کامل هندسه رودخانه، هیدرولیک و وضعیت جریان در هر نقطه از آن است. جهت شبیه سازی رودخانه به طور معمول از مدل های ریاضی استفاده می شود. در این تحقیق از بین مدل های ریاضی متداول، از نرم افزار HEC-RAS استفاده شده است، که یکی از رایجترین مدل های رودخانه ای است و می تواند انتقال رسوب را به صورت یک بعدی شبیه سازی نماید. برای انتقال تمام بار رسوب، معادلات مختلفی را افراد مختلف ارائه کرده اند که عملکرد آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، درجه اعتبارشان تعیین گردیده است. با استفاده از این معادلات و روشهای انتقال رسوب، بار کل در نرم افزار HEC-RAS محاسبه شده است. از روش تجربی MPSIACنیز برای برآورد میزان رسوب زایی حوضه استفاده شده است. در این روش تاثیر و نقش 9 عامل مهم و موثر در فرسایش خاک و تولید رسوب (زمین شناسی سطحی، خاک، آب و هوا، رواناب، ناهمواری، پوشش گیاهی، نحوه استفاده از زمین، فرسایش، و فرسایش رودخانه ای) در حوضه ارزیابی می گردد. در این روش بسته به شدت و ضعف هر عامل امتیازی به آن داده می شود و سرانجام با درنظر گرفتن مجموع امتیازات، میزان رسوب دهی حوضه برآورد می گردد.

در این مطالعه، سازند کربناته جهرم با سن پالئوسن تا ائوسن بالایی به منظور شناسایی میکروفاسیس ها و توالی دیاژنتیکی در برش نمونه، مورد بررسی قرار گرفت. مطالعات پتروگرافی به شناسایی 11 میکروفاسیس انجامید که در 4 کمربند رخساره ای پهنه جزر و مدی (Tidal flat)، لاگون (Lagoon)، سد (Shoal) و دریای باز (Open marine) نهشته شده اند. با توجه به میکروفاسیس های شناسایی شده، این توالی کربناته بر روی یک پلاتفرم کربناته رمپ هموکلاین (Homocline Ramp) نهشته شده است. بر اساس مطالعات پتروگرافی، فرایند های مهم دیاژنتیکی سازند جهرم شامل دولومیتی شدن، سیمانی شدن، انحلال، تخلخل، میکریتی شدن، تراکم، نئورمورفیسم، فابریک ژئوپتال، آهن دار شدن و فسفاتی شدن است. دولومیتی شدن بیشترین میزان فرایندهای دیاژنتیکی را در طول توالی دارا می باشد. بنابراین با توجه به این فرایند ها، محیط های دیاژنتیکی اولیه و تاخیری سازند جهرم را تحت تاثیر قرار داده اند.

هدف از این مطالعه بررسی و مقایسه واحدهای سنگی سازند آسماری در میدان هندیجان (شمال غرب خلیج فارس) با داده های مغزه، داده های پتروفیزیکی، تغییرات امواج فشاری (vp) و امواج برشی (vs) است. این دو موج با استفاده از داده های ابزار نمودار گیری DSI که در یکی از چاه های این میدان رانده شده، مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به داده های مغزه و داده های نمودار DSI و نمودارهای پتروفیزیک سازندهای غار آسماری به ترتیب به سه وچهارواحد سنگی (Rock - type) تقسیم شده است. بر اساس نتایج نگارهای اکوستیک میانگین Vp.Vs محاسبه شده در این میدان برای ماسه 7.1 و برای دولومیت8.1 و برای سنگ آهک 89.1 است. در مناطق اشباع آب شور با افزایش هیدروکربن سرعت موج P کاهش و سرعت موج S افزایش می یابد. این مطلب در مورد اشباع گاز و هیدرو کربن سبک هم صادق است. نسبتVp.Vs و کراس پلات های آنها در تعیین سیالات قابل بررسی است. بر اساس مطالعات آزمایشگاهی بر روی مغزه و کراس پلات های نگارهای چاه پیمایی، واحدهای سنگی در سازند غار به 3 گروه تقسیم شده است که:1) ماسه سنگ با دانه بندی خوب 2) مادستون تا سیلتستون3) مادستون دولومیتی همراه تبخیری ها می باشد.سازند آسماری به 4 گروه تقسیم می شود:1) مادستون و وکستون دولومیتی2) وکستون تا پکستون دولومیتی3) پکستون سنگ آهکی4) گرینستون دولومیتی تقسیم شده است.

نهشته های سازند روته (پرمین بالایی) در شمال شاهرود (دره قطارزرشک) به ستبرای 34.187 متر است. این سازند با ناپیوستگی هم شیب در روی سازند دورود (پرمین پایینی) و به دلیل افق ضخیم لاتریتی، در زیر سازند الیکا (تریاس) جای دارد. در این برش، سازند روته در برگیرنده سنگ آهک با بین لایه هایی از آهک شیلی در پایین، سنگ آهک پرفسیل همراه با آهک مارنی در میانه و تناوبی از آهکهای آنکوئیدی ضخیم لایه به همراه آهکهای مارنی در بالا است. بررسی های صحرایی و میکروسکوپی سازند روته منجر به شناسایی یک مجموعه رخساره ای کاملا کربناته شده است .این گروه رخساره ای کربناته از 22 رخساره در 4 گروه رخساره ای وابسته به محیط های پهنه جزرومدی، تالاب، سد و دریای باز ساخته شده است.در برش مطالعه شده گروه رخساره ای کربناته در پلاتفرم نوع رمپ هموکلینال پدید آمده است.