پژوهشنامه ادیان
سال:1396 | دوره:11 | شماره:21 |تعداد مقالات:8

مرگ ارزان بر اساس متون فارسی میانه به گناهی اطلاق می شود که مجازات آن مرگ است. در فهرست پایه های گناه، مرگ ارزان سنگین ترین گناه است. در چندین متن از فارسی میانه درباره گناهان مرگ ارزان و مجازات آن سخن رفته است. در این میان، برخی فهرستی از گناهان مرگ ارزان را در یک بخش مستقل ارائه می دهند و در برخی نیز به طور پراکنده درباره این گناه سخن گفته شده است. در این پژوهش، گناهان مرگ ارزانی که در متون پهلوی آمده، ذکر و مراحل دادرسی آن شرح داده می شود. گناهان مرگ ارزان از جهت «همیمالی» و «روانی» بررسی می شود. گناهانی چون قتل، دزدی کردن، گواهی دروغ دادن به جهت آسیب به دیگران در گروه «همیمالی» و گناهانی چون گرویدن به دین دیگر، فریبکاری، دفن کردن نسا به جهت آسیب به روان خود فرد در گروه گناهان «روانی» قرار داده شد. در این پژوهش همچنین به روند دادرسی گناهکار از نظر حقوقی و دینی پرداخته می شود.

جنین شناسی بودایی در دو هزار و پانصد سال پیش روشن کرده است که زندگی انسان در لحظه بسته شدن نطفه به صورت مستقل از مادر آغاز می شود و دستورهای اخلاقی بودا صراحتا «گرفتن جان» را به هر شکل که باشد خطای بزرگی دانسته اند و کسی که به این عمل دست یازد دیگر پیرو بودا نخواهد بود. آموزگاران سنت های گوناگون بودایی هیچ گاه در خطا بودن سقط جنین تردید نکرده اند زیرا قاعده کلی اهیمسا (نیازردن جانداران) تکلیف همه را روشن کرده است. طبق آموزه بودایی گرفتن جان جنین علاوه بر کیفر این جهانی، مجازات کیهانی (قانون کرمه) را نیز به دنبال خواهد داشت. برای همین بوداییان سنتی چندان به این مساله به صورت مستقل نپرداخته اند. اما عده یی بودایی غربی کوشیده اند با تکیه بر برخی داده های دانش جنین شناسی جدید میزان مجازات سقط جنین را در مراحل مختلف جنین متفاوت نشان دهند و عامل این تفاوت را در سن جنین و نیت قاتل و میزان رنج فیزیکی جنین دانسته اند. واپسین سخن آن که بودا، به خلاف فمنیست های معاصر، جنین را شخص می دانست.

اگر چه مردمان مغرب زمین از روزگار باستان با نام زردشت و برخی از تعالیم او آشنا بوده اند اما مطالعات دانشگاهی درباره تاریخ و فرهنگ زردشتی به آغاز سده هجدهم میلادی باز می گردد. از آن زمان به بعد، به ویژه در سده نوزدهم و با تحول عظیمی که در علم زبان شناسی پدید آمد، متون کهن زردشتی مورد مطالعه و بررسی علمی قرار گرفتند. اما قدمت دین زردشتی و قلت منابع کهن سبب شد معماهای زیادی در ارتباط با تاریخ اولیه این دین مطرح شود. منابع زردشتی مربوط به دوره های مختلف زمانی است، از اواخر هزاره دوم ق.م تا سده های آغازین اسلامی. طبیعی است که در این دوره زمانی تحولاتی در مفاهیم و موضوعات مختلف به وجود آمده باشد. این تحول و تطور دین زردشتی را پژوهشگران غربی به شیوه های مختلف تفسیر کرده اند: برخی معتقدند که این متون مربوط به یک سنت دینی نیست، بنابراین باید از ادیان ایران باستان سخن گفت. برخی دیگر از سنتی واحد سخن می گویند که در طول تاریخ تحولاتی حاصل کرده است. برخی دیگر نیز ضمن پذیرش سنتی واحد از وجود قرائت ها و تفاسیر متفاوت، در نواحی مختلف ایران باستان سخن گفته اند.

تجربه دینی یعنی مواجهه با موجود مقدس یا ماورایی و به بیان دیگر درک حضور و وجود او. این بعد از دین به صورت فردی و گاه جمعی و غالبا در درون افراد تجلی می کند، و با عقاید و مناسک خاص هر دین مرتبط است. این تجربه، در روان شناسی نوعی گرایش درونی به شمار می رود برای گریز از شرایط دشوار زندگی و همین درون گرایی است که به انسان دیندار توان ایستادگی می بخشد، زیرا دستگاه شناختی در سنگری نفوذناپذیر قرار می گیرد. ویلیام جیمز، نخستین کسی است که واژه تجربه دینی را به کار برده است. گفت وگو درباره پیشینه تجربه دینی و تعریف آن و آشنایی با ماهیت و انواع تجربه دینی از نظر یونگ از مسائل مورد بحث در این نوشتار است. یونگ بر این نکته پا می فشارد که دین در بنیاد خود مبتنی بر تجربه قدسی یا نومینوس و به معنای تسلیم شدن در برابر نیرو یا نیروهای برتر است. این نوع از تجربه در ضمیر ناخودآگاه و عمدتا در ضمیر ناخودآگاه جمعی ریشه دارد و همین بخش از ناخودآگاه جمعی است که کهن الگوها را در خود جای می دهد. تجربه دینی نمودی بیرونی نیز دارد. این نمود بیرونی همان عقاید جزمی است که متناسب با هر دین خاصی از دل تجربه بیرون کشیده می شود.

مهاسوکهه در آئین تنتره بودایی به معنای لذت جاودانه است. این مرتبه از شکوفایی معنوی قلمرو عاری از تفکر مرسوم و آداب و رسوم متعارف و متعالی ترین مقام بودایی است که از آن به فراتر رفتن از ساحت تغییر و وجود و رسیدن به مقام کمال مطلوب تعبیر می شود. در آئین تنتره بودایی گفته می شود که امکان دستیابی به مهاسوکهه (لذت جاودانه) در ضمن مراسم و صور آئینی از طریق انجام اعمال یگه ای اعم از جسمی و جنسی، در همین جهان برای همه انسان ها اعم از خوب و بد، برتر و فروتر، لایق و نالایق امکان پذیر است. به نظر می رسد که این تلقی از سعادت نامتناهی از آنجا ناشی می شود که در جهان بینی تنتره ای، انسان بنیاد اندیشه است نه خدا. افزون برآن، لذت جاودانه از طریق تن آدمی در همین جهان تحقق می یابد. زیرا تن نه توده ای مادی بلکه نیایشگاه مقدسی است که از طریق آن انسان می تواند به مقام خوشبختی دست یابد. به علاوه، در این آئین لذت جاودانه از طریق مشارکت و سهیم شدن در روشن شدگی بودای درون، دهرمه کایه یا وجره ستوه، و اتحاد پرجنا و اوپایه تحقق می یابد. یافته های این تحقیق نشان می دهد که مهاسوکهه مطلوب غایی همه انسان ها است. چیزی که انسان ها آگاهانه یا ناآگاهانه در پی آن بوده و هستند. در نتیجه آئین تنتره بودایی یکی از نخستین طریقت های باطنی در تفکر شرقی است که به تبیین یک نظام کهن مبتنی بر شکوفایی معنوی پرداخته است، نظامی که در آن زن و مرد از طریق انجام اعمال سری و مقدس در راستای امکان نیل به مقام شکوفایی معنوی نقش قابل ملاحظه ای بازی می کنند.

پیدایش طریقت علوی- بکتاشی در آناتولی حاصل تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گسترده ای بود که در دوران سلجوقیان روم رخ داد. عوامل متعددی چون گرایش های مذهبی ترکان در ماوراءالنهر، حضور شیوخ و سرسلسله های صوفی در آناتولی و حضور فرهنگ یونانی و دین مسیحیت در منطقه به همراه سیاست های فرهنگی شاهان سلجوقی، در شکل گیری طریقت علوی-بکتاشی نقش داشتند. باتوجه به کثرت شعائر شیعی در مراسم علوی- بکتاشی این پرسش مطرح می گردد که تشیع در آغاز پیدایش طریقت علوی بکتاشی چه نقش و سهمی داشته است. در این مقاله با نگاهی به اوضاع سیاسی آناتولی، احتمال ارتباط رهبران اولیه علوی- بکتاشی چون باباالیاس، بابااسحاق و حاج بکتاش ولی با جریان های شیعه در این دوره بررسی می شود؛ سپس به جست وجوی عقائد و شعائر شیعی در آثار اولیه بکتاشی چون مقالات حاج بکتاش ولی، الفوائد، مناقب نامه های بکتاشی، نفس ها و آثاری چون مناقب القدسیه و مناصب الانسیه، تاریخ عاشق پاشازاده و شقایق النعمانیه پرداخته و سرانجام، اعتقادات اصلی تشیع چون حدیث غدیر، چهارده معصوم، فروع دین و... با عقاید کنونی پیروان طریقت علوی-بکتاشی مقایسه می گردد.

در این مقاله سعی شده به مراتب سلوک عرفان اسلامی با تاکید ویژه بر اسماء الهی نگاه شود. به این معنا که با توجه به اسماء به شناسایی و تبیین مراتبی چند از سلوک پرداخته می شود. برای این کار ابتدا مراتب مرادف و همسویی را که عرفا در طول قرون ذکر کرده اند در کنار هم نهاده و سپس به اسماء مشترکی رسیدیم که گاه آشکارا و گاه به طور ضمنی بیان شده بودند. به عبارت روشن تر، با تکیه بر باور تاثیر و تاثر اسماء بر هم و به ویژه نقش اسماء و صفات سبعه در مراتب تجلی در پی آنیم که مراتب تعلق و تحقق و تخلق به اسماء الهی یا همان مرتبه های سلوکی توصیف کنیم؛ چرا که به باور عرفا اسماء الهی کلیدهای سلوک عرفانی هستند که می توان با تخلق به آنها قفل بسته دروازه های وادی سلوک پارسایانه را یک به یک گشود.