مطالعات جغرافیایی مناطق خشک
سال:1389 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

شمال شرق ایران بعضی اوقات تحت تاثیر بارش های شدید قرار گرفته و همین عامل باعث خسارات فراوانی می گردد. این مطالعه از طریق طبقه بندی الگوهای همدیدی مرتبط با بارش های سنگین، به بالابردن درک ما از مکانیزم های دینامیکی که چنین بارش هایی را تولید کرده کمک می کند. در این مطالعه یک روز بارش سنگین، روزی تعریف شد که کل بارش روزانه در حداقل 3 ایستگاه، برابر یا بیشتر از 15 میلی متر ثبت شده باشد. بر این اساس 186 روز در ماه های اکتبر تا می سال های 1970 تا 2006 انتخاب شدند. علاوه بر آن از میانگین روزانه ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال، فشار تراز دریا و مولفه های باد مداری (U) و نصف النهاری (V) در تراز 500 و 850 هکتوپاسکال در روزهای وقوع بارش های سنگین با تفکیک مکانی 2.5 درجه در شبکه مختصاتی  60-20درجه شمالی و 20-70 درجه شرقی نیز استفاده شده است. جهت طبقه بندی داده های ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال و استخراج الگوهای آن از روش ترکیبی کمی و کیفی بهره برده شده است. ابتدا تحلیل مولفه های اصلی با آرایه S بر روی ماتریس داده ها انجام شدند و به کمک آزمون غربالی 9 مولفه نخست - که 91 درصد واریانس داده ها را توجیه می کردند- انتخاب و به روش وریمکس چرخانده شدند. سپس روش خوشه بندی K-means به منظور طبقه بندی نمرات عاملی که از روش PCA بدست آمده بودند، بکار برده شد. همچنین با استفاده از روش دستی نقشه های 6 ساعته ی هر روز بارش، تا حداکثر 72 ساعت قبل از شروع بارش بررسی گردیدند. نتایج حاصله بیانگر آن است که سه نوع الگو در ریزش بارش های سنگین منطقه مورد مطالعه موثر هستند: کم فشارهای سودانی، کم-فشارهای ترکیبی سودانی- مدیترانه ای و کم فشارهای مدیترانه های. در بین این سه الگو، سنگین ترین بارش ها مربوط به الگوی سودانی است.

در ژئومرفولوژی برای تفکیک و شناسایی واحدهای شکلی، روش های متفاوتی وجود دارد. یکی از مهم ترین آن ها روش مبتنی بر نظریه سلسله مراتبی است. هدف اصلی در این مقاله شناسایی و تفکیک واحدهای شکلی زمین در پلایای گاوخونی و نمایش آن ها بر روی نقشه ژئومرفولوژی بر اساس روش سلسله مراتبی است. برای تهیه نقشه ژئومرفولوژی، ساخت لایه های رقومی از جمله نقشه ی واحدهای شکلی مناظر، نقشه اطلاعات مواد مادری، واحد شکلی زمین نما و واحدهای ارضی ضروری است. در این راستا با تکیه بر قابلیت سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور واحدهای ژئومرفیک منطقه ی مطالعاتی تفکیک و شناسایی شده؛ سپس بر اساس روش سلسله مراتبی روی نقشه ژئومرفولوژی نمادین گردید. پایگاه اطلاعاتی منطقه شامل نقشه های میان مقیاس توپوگرافی (1:50000, 1: 25000)، نقشه زمین شناسی و تصویر ماهواره ای لندست 7 سنجنده ETM و ... می باشد.طبق نتایج به دست آمده در این تحقیق، پلایای گاوخونی یک چشم انداز ژئومرفولوژی است. این چشم انداز متشکل از واحدهای شکلی مناظر، زمین نما و واحدهای ارضی است. با تهیه نقشه ژئومرفولوژی و شناخت واحدهای شکلی می توان گام موثری جهت ارزیابی قابلیت ارضی و شناخت مسایل مربوط به مدیریت محیط در سطح قلمروهای ژئومورفیک؛ از جمله منطقه مطالعاتی برداشت. هم چنین قابلیت سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور می تواند برای رسیدن به اهداف این تحقیق مفید باشد.

حکمروایی مطلوب شهری فصل مشترک تمام کنشگران اجتماعی است و ریشه در چشم انداز مدیریت عمومی نو دارد که از اواخر دهه 1980 با ابتکار عمل بانک جهانی و مرکز اسکان بشر سازمان ملل و سایر نهادهای بین المللی در ادبیات توسعه وارد شده است و در واقع رهیافتی ساختار شکنانه به برنامه ریزی توسعه شهری دارد و با مشارکت و کنش متقابل میان بازیگران اصلی مدیریت شهری یعنی جامعه مدنی، حکومت و بازار و بخش خصوصی، از یگانه الگوی توسعه شهری و مبتنی بر عقلانیت ابزاری گذر کرده و متشکل بر بنیان سرمایه اجتماعی شهروندان و عقلانیت ارتباطی، الگوی جایگزینِ شهرنشینی ارتباطی را پیش می گیرد. در این مقاله با استدلال قیاسی و با توجه به تعدد مولفه های حکمروایی مطلوب شهری، شاخص های آن متناظر با متغیرمستقل تحقیق، یعنی سرمایه اجتماعی انتخاب شده است. جامعه آماری مورد نظر به منظور سنجش متغیر وابسته تحقیق (حکمروایی مطلوب شهری) شامل شهرداری تبریز به عنوان نهاد دولتی و رسمی، شورای شهر به عنوان فراگیرترین نهاد مدنی و شهروندان و بخش خصوصی به عنوان مولفه بازار می باشد که نتایج تحقیق همبستگی معنی داری را بین خلق و ایجاد حکمروایی مطلوب شهری از رهگذر جامعه مدنی و سرمایه اجتماعی نشان می دهد.

پهنه بندی اقلیمی و شناخت مهمترین عوامل و عناصر تاثیرگذار بر هر ناحیه، یکی از راه های شناخت شناسنامه اقلیمی نواحی است. برای دریافت شناخت صحیح و جامع از اقلیم استان اصفهان، پهنه بندی اقلیمی با روش های نوین آماری مانند تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای انجام شد. برای این منظور تعداد 25 متغیر اقلیمی از 12 ایستگاه هواشناسی استان انتخاب گردید. سپس طی فرایند میانیابی IDW، ماتریس پهنه ای داده ها به ابعاد 111´25 به دست آمد و مبنای ناحیه بندی قرارگرفت. بررسی اقلیم استان با روش تحلیل عاملی نشان داد که اقلیم استان ساخته 5 عامل است، این عوامل به ترتیب اهمیت عبارتند از: عامل بارشی، عامل دمایی، عامل آسمان صاف و آفتابی، عامل بادی و غباری، عامل گرمایی و رطوبت. تحلیل خوشه ای روی 5 عامل اقلیمی وجود 4 ناحیه اقلیمی را در استان نشان داد. یافته ها حاکی از آن است که عوامل بارشی و دمایی به تنهایی نزدیک به 67 درصد رفتار اقلیمی را در استان تبیین می نمایند.

هدف اصلی این پژوهش شناسایی نقش زنان روستایی در توسعه بخش کشاورزی شهرستان بناب و شناسایی متغیرهای اثرگذار (عوامل فردی، خانوادگی، سازمانی) بر میزان مشارکت آنان در فعالیت های مختلف کشاورزی است. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی بوده و بر اساس مطالعات پیمایشی و کتابخانه ای، اطلاعات لازم جمع آوری و مورد توصیف و تحلیل آماری قرار گرفته است. با فرمول کوکران، 353 زن روستایی فعال در امور مختلف کشاورزی، از 8 روستای نمونه دهستان بناب، به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند و با روش نمونه گیری تصادفی ساده مورد پرسشگری قرار گرفتند. برای توصیف و تحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSS و آزمون های t تک نمونه ای، t استودنت و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج حاصله حاکی از آن است که زنان در امور زراعی و در مرحله برداشت مشارکت بیشتری دارند و برخی از عوامل چون فردی، خانوادگی و سازمانی، مانع از مشارکت زنان روستایی در امور کشاورزی شده است.

نبکا ها عموما در مناطقی که میزان ماسه آن متوسط و رطوبت کافی برای حیات گیاه موجود باشد، ظاهر می شوند. به طور کلی نبکا واکنش خودتنظیمی اکوسیستم در مقابل تنش فرسایش بادی است، به عبارت دیگر، سیستم محیطی با ایجاد این چشم انداز، سعی در تعدیل فشار فرسایش بادی می کند. تنوع گسترده ای از چشم انداز نبکا در کمربند سبز کویر سیرجان مشاهده می شود. هدف از این پژوهش گروه بندی مقایسه ای نبکاهای شما ل شرق کویر سیرجان و معرفی مناسب ترین نوع آن ها جهت تثبیت ماسه های روان، با استفاده از آنالیز مولفه های مورفومتری نبکا از طریق الگوریتم TOPSIS است. این الگوریتم یکی از روش های تصمیمم گیری چندمعیاره است که ضمن ترکیب معیارهای کمی و کیفی متعدد و وزن دهی متناسب با اهمیت هر معیار، می تواند در انتخاب به ترین گزینه به تصمیم گیران کمک کند. در این راستا ابتدا مهم ترین پارامترهای مورفومتری 392 نبکا از گونه های گز، اشنان، خارشتر و گل گزی به روش نمونه برداری طولی مورد اندازه گیری میدانی قرار گرفت؛ سپس با ارزیابی مقایس های آن ها از طریق الگوریتم TOPSIS، مبادرت به اولویت بندی نبکا های مطالعاتی گردید. نتایج نشان می دهد که نبکای گز با وزن 0.818 بیش ترین تاثیر را در تثبیت ماسه های روان دارد. نبکای اشنان نیز با وزن 0.151 نسبت به نبکای گز از اهمیت کمتر و نسبت به نبکا های خارشتر و گل گزی از ارجحیت بیش تری برخوردار است. در مقابل، نبکای گل گزی و خارشتر به ترتیب با اوزان 0.028 و 0.002 کم ترین بهره وری را دارند. بنابراین برای اجرای طرح های تثبیت ماسه در منطقه مطالعاتی، در درجه اول توسعه سیستم نبکای گز و در مرحله دوم توسعه سیستم نبکای اشنان بیش ترین اهمیت را داشته و در صورت اجرا بالا ترین بهره وری را خواهند داشت. نتایج این پژوهش در مدیریت سیستمی مناطق بیابانی و طرح های تثبیت ماسه های متحرک ارزنده خواهد بود.

شدت خشک سالی های اخیر در ایران به حدی بوده که خسارات جبران ناپذیری را بر پیکره جوامع روستایی وارد نموده است. یکی از جنبه های مهم برنامه ریزی و کاهش اثرات خشک سالی، سنجش آسیب پذیری است تا از طریق آن بتوان توانایی کشاورزان را برای سازگاری نسبت به این پدیده زیان بار افزایش داد. هدف از این مطالعه، سنجش آسیب پذیری فنی و روان شناختی کشاورزان گندم کار شهرستان های سرپل ذهاب، اسلام آبادغرب و جوانرود استان کرمانشاه، در زمان خشکسالی بود. در این مطالعه از روش پیمایشی استفاده شده و داده ها از 370 کشاورز گندم کار، با استفاده از روش نمونه-گیری طبقه بندی چند مرحله ای جمع آوری گردیده است. به منظور جمع آوری داده ها از مصاحبه حضوری باکشاورزانی که خشک سالی سال های 1386-88 را تجربه کرده بودند، بهره گرفته شد. پس از مرور ادبیات و مطالعات مقدماتی، شاخص های فنی و روان شناختی آسیب پذیری استخراج شدند. سپس سنجش آسیب پذیری فنی و روان شناختی کشاورزان گندم کار با استفاده از فرمول محاسبه شد. نتایج نشان داد که کشاورزان در شهرستان جوانرود، به لحاظ پارامتر فنی و کشاورزان در شهرستان سرپل ذهاب، به لحاظ پارامتر روان شناختی، بالاترین ضریب آسیب پذیری را دارا می باشند. این درحالی است که کشاورزان در شهرستان اسلام آباد غرب کمترین ضریب آسیب پذیری فنی و روان شناختی را به دست آوردند. نتایج این مطالعه می تواند دستاورد هایی را برای مسوولان مدیریت خشک سالی داشته باشد. ازاین جهت که سنجش آسیب پذیری فنی و روان شناختی کشاورزان مبنایی برای برنامه های خشک سالی محسوب می شود.