زمین
سال:1388 | دوره:4 | شماره:4 |تعداد مقالات:10

مادستون سازنده عمده پوش سنگ مخزن آسماری میدان نفتی گچساران است. این میدان در فاصله 220 کیلومتری جنوب شرقی اهواز قرار گرفته و عمده تولید نفت از مخزن آسماری در این میدان صورت می گیرد. پوش سنگ میدان نفتی گچساران با استفاده از نمودارهای چاه نگاری صوتی(Sonic)  و پرتوگاما (Gamma ray) و اطلاعات حاصل از میکروسکوپ الکترونی (SEM) مجهز به EDX مورد بررسی قرار گرفت. پوش سنگ در این میدان به 6 لایه کلیدی F,E,D,C,B,A تقسیم می شود. ضخامت پوش سنگ در بعضی نقاط به میزان زیادی کاهش می یابد که این نازک شدگی می تواند در اثرعملکرد تکتونیکی باشد. بیشترین ضخامت پوش سنگ در یال شمالی میدان بوده و در برخی ازچاه های نفتی به حدود 60 مترمی رسد. بیشترین ضخامت مربوط به لایه کلیدیC است. مقایسه تغییرات ضخامت با شیب سازندی نشان می دهد که تغییر ضخامت همیشه تابع شیب سازندی نمی باشد. بلورهای انیدریت متحمل تغییرات دیاژنتیکی شده و فرایندهای جانشینی و کلسیتی شدن شاخص آن است. مطالعات پتروفیزیکی وتغییرات لیتولوژی نمونه های مورد مطالعه محیط سبخایی - مردابی را برای سازند گچساران پیشنهاد می دهد. تغییرات لیتولوژی نشانه تناوب آب وهوای گرم و مرطوب تا گرم و خشک درجریان رسوبگذاری پوش سنگ می تواند باشد.

منطقه مورد مطالعه بخشی از زون زاگرس چین خورده می باشد که از لحاظ موقعیت ژئومورفولوژیکی ایران در منطقه زاگرس میانی و در جنوب استان لرستان در شهرستان پلدختر واقع شده است. بررسی های انجام شده در منطقه حاکی از وجود یک گسیختگی بر روی یال شمالی رشته کوه کبیره کوه می باشد که این رویداد توسط مورخین و دانشمندان بنام زمین لغزش سیمره نامگذاری شده است. در این محدوده بخشی از یال شمالی تاقدیس کبیره کوه متشکل از سازندهای ایلام سروک و پابده - گورپی (مزوزئیک) به همراه بخشی از سازندهای آسماری و شهبازان به دلایل مختلف از جمله تنش های آنی وبزرگ مانند زلزله و حضور عوامل ناپایدار کننده ذاتی از جمله زمین شناسی و توپوگرافی در یک محدوده به عرض تقریبی 8 کیلومتر و طول 15 کیلومتر و به ضخامت 300 متر گسیخته شده و در امتداد شیب زمین با یک جابجایی حدودا 20 کیلومتری بر روی منطقه مجاور در یک پهنه وسیع استقرار یافته اند. از تبعات این پدیده نادر که از آن به عنوان بزرگترین گسیختگی سنگی در نیمکره شمالی زمین یاد می گردد می توان تغییرات شدید ژئومورفولوژیکی در شبکه های زهکشی منطقه و ایجاد دریاچه های مصنوعی بزرگ در منطقه پلدختر و دره شهر و احتمالا نابودی تمدنهای بشری در منطقه را نام برد.

سازند کنگان به سن تریاس پیشین یکی از سنگ های مخزن مهم کربناته در جنوب باختر ایران و خلیج فارس است. این سازند به منظور شناسایی محیط رسوبی، مدل رسوبی، تشخیص و تعیین سکانس های رسوبی در چاه های نار -1 و عسلویه -1 در جنوب باختر ایران مطالعه شده است. مطالعات میکروسکوپی و نیز تحلیل نمودارهای ژئوفیزیکی پرتوهای گاما و نوترون به شناسایی چهار کمربند رخساره ای وابسته به محیط های پهنه جزرومدی، تالاب پشت سد، سد و دریای باز انجامیده است. این رخساره ها در یک پلاتفرم کربناته از نوع رمپ نهشته شده اند. مهم ترین فرآیند دیاژنزی در این رخساره ها، فرآیند دولومیتی شدن است. بر پایه اصول چینه نگاری سکانسی، سازند کنگان در برش های مورد مطالعه از یک سکانس رسوبی (چرخه دسته سوم) تشکیل شده است. در هر دو برش زیرزمینی مورد مطالعه، مرز پایینی سکانس، ناپیوستگی نوع 1  (SB1)مرز بالایی سکانس، ناپیوستگی نوع 2 ((SB2 است.

تخلخل (Porosity) از مهمترین پارامترهائی است که بعنوان یکی از اساسی ترین فاکتورها در مهندسی مخازن بشمار می رود. دانستن این پارامتـر، متخصصان را قادر می سازد تا فرآیندهای توسعه میادین نفت و گاز را بصورت کارا و موثر طراحی و مدیریت کنند. استفاده از نمونه های مغزه یکی از قدیمی ترین روشها برای اندازه گیری تخلخل و تراوایی می باشد. اما این روش کاستی های مر بوط به خود را دارد. به عنوان مثال نتایج این روش فقط می تواند نمایانگر خواص مخزن در محل چاه یا محدوده چاه باشد. با ترکیب داده های لرزه نگاری سه بعدی، نگارهای چاه پیمایی و اطلاعات حاصل از نمونه های مغزه میتوان خواص مخزن را در فواصل دورتر از چاه نیز تخمین زد.در این مقاله داده های لرزه نگاری سه بعدی در محدوده مطالعه (یکی از میادین نفتی در جنوب غرب ایران) با استفاده از داده های نگارهای چاه پیمایی تعبیر و تفسیر شده و همچنین جهت تخمین و توزیع تخلخل در محدوده مطالعه جهت رسیدن به مقطع مقاومت صوتی پروسه برگردان لرزه ای بر روی داده های لرزه نگاری سه بعدی انجام گرفته است.

گسل بم یکی از گسلهای واقع در جنوب شرقی ایران است. ما برای رد یابی این گسل از روشهای الکتریکی و دیگر مشاهدات جانبی از جمله نقشه رادار و نقشه پراکنش استفاده کرده ایم. روشهای الکتریکی به کار رفته در این عملیات مشتمل بر سونداژ زنی (213 عدد با ارایه شولومبرژه)، روش MN3 (در 21 ایستگاه)، روش CRP (Combined Resistivity Profiling) (سه الکترودی چپ و راست در 21 ایستگاه) و روش Cross یا سونـداژهای عمود بر هم (در 21 ایستگاه) می باشد. در روش MN3 سه طول طول مختلف برای الکترودهای جریان در نظر گرفته می شود و در هر کدام اندازه گیری پتانسیل با سه طول الکترودی انجام می شود این روش نتایج خوبی برای شناسایی ناپیوستگی های جانبی بدست می دهد. با مقایسه نتایج بدست آمده از روشهای الکتریکی نام برده، مسیر گسل مسبب زمین لرزه بم شناسایی شد. روند گسلش حدودا شمالی- جنوبی و در امتداد گسل بم- بروات (حاشیه شرقی) می باشد. بر اساس داده های ژئوالکتریکی ناپیوستگی جانبی دیگری با امتداد شمال غربی-جنوب شرقی از محدوده های مرکزی گستره مورد مطالعه قابل تعیین است که در مورد آن نمی توان بطور قطع سخن گفت. احتمالا شاخه ای فرعی از یک گسلش در این مسیر است.

در این بررسی برآورد خطر زمینلرزه در گستره 51- 48.50 درجه طول شرقی و 36- 33 درجه عرض شمالی، شامل استان مرکزی انجام شده است. برای این منظور نقشه لرزه زمین ساختی منطقه با استفاده از نقشه های زمین شناسی موجود با مقیاس 000 500 2: 1، نقشه های تکتونیکی، نگاره های هوایی، گزارش های موجود، کاتالوگ زمین لرزه ها و خرد زمین لرزه ها تهیه شده است. با استفاده از اطلا عات زمین شناسی، زلزله شناسی و ژئوفیزیکی، پنج چشمه بالقوه لرزه ای تعیین شده است. در نهایت نمودار منحنی خطر و نقشه پهنه بندی برای 10% احتمال افزایش خطر در 10 سال رسم شده است. در برآورد خطر زمین لرزه از نرم افزار سایز ریسک سه (SeisriskIII) برای شبکه ای از نقاط با فاصله 0.1 درجه استفاده شده است. نقشه پهنه بندی لرزه ای گستره استان مرکزی نشان می دهد که بیشترین شتاب افقی بدست آمده برای 10% احتمال در 10 سال معادل 0.2 گال می باشد. از نظر خطر نسبی زمین لرزه می توان استان مرکزی را به پهنه های با میزان خطر نسبی متفاوت تقسیم بندی نمود. آرام ترین پهنه در بخش باختری استان قرار گرفته است. محدوده هایی در شمال استان، پیرامون گسل های ایندس، کوشک نصرت و خشک رود قرار دارند، خطر نسبی در آنها بسیار بالا است. همین وضعیت برای محدوده کوچکی از جنوب باختری استان که در شمال خاوری گسل درود قرار می گیرد وجود دارد.

امواج لرزه ای در اثر عبور از لایه های زمین تضعیف می شوند. تعیین مکانیزم تضعیف در زمین مسئله ای بسیار مهم و از نظر تحلیل داده های لرزه ای بسیار با اهمیت است. یکی از پارامترهای مهم در تضعیف امواج لرزه ای، ضریب تضعیف است. تضعیف توسط فاکتوری به نام Q/1 تعریف می شود که پراکندگی در محیط را توصیف می کند. فاکتورQ با افزایش تضعیف کاهش می یابد. یک روش نسبتا جدیدی برای تعیین میزان تضعیف، استفاده از داده های نیم رخ لرزه ای قائم با در نظر گرفتن افت فرکانس و دامنه در عمق های مختلف برای امواج پایین رونده است. در این پژوهش با استفاده از داده های نیم رخ لرزه ای قائم با دور افت کم بین دو چاه اکتشافی در جنوب ایران، فاکتور کیفیت با استفاده از دو روش کاهش دامنه و سیگنال تحلیلی تخمین زده شده است و نشان داده ایم مناطقی که Q کاهش پیدا کرده است، می تواند دلیل وجود هیدروکربورهای گازی باشد.

علت اصلی فعالیت های لرزه زمین ساختی منطقه شمال ایران وجود ساختارهای تکتونیکی فراوان و ساختارهای خطی شامل چین ها، گسل ها، وقوع زمین لرزه های تاریخی ویرانگر در ناحیه و خرد زمینلرزه های قرن اخیر می باشد که حکایت از امکان تجمع انرژی و مصرف قسمتی از آن توسط رویداد پدیده های مختلف از جمله زمین لرزه هشتم خرداد ماه 83 فیروز آباد کجور (بلده) دارد. از طرفی کمربند لرزه خیز آلپ- هیمالیا محل وقوع زمین لرزه های متعددی در ترکیه، قفقاز، ایران، پاکستان و افغانستان است. ایران به عنوان قسمتی از این کمربند یکی از سرزمین های زلزله خیزجهان می باشد که افزایش و تجمع نیروها در آن در نتیجه اثر حرکت صفحه عربی به سمت شمال خاور و حرکت شبه قاره هند به سمت شمال می باشد که سبب لرزه خیزی عمده در منطقه شده است. مطالعات در این تحقیق، شامل استفاده از نقشه های زمین شناسی با مقیاس های 1:100000 و 1:250000، نقشه زمین شناسی ایران با مقیاس 1:100000، نقشه مغناطیسی هوایی با مقیاس 1:250000 و نقشه توپوگرافی با مقیاس 1:250000، زمینلرزه های تاریخی و زمین لرزه های ثبت شده در قرن اخیر تا سال 2008 با استفاده از داده های موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران و پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله صورت گرفته است. همچنین در ادامه مطالعات صحرایی، ساختارهای زمین ساختی موجود در منطقه و تحلیل فعالیت لرزه زمین ساختی جهت تکمیل کارهای انجام شده صورت گرفته و در انتها نقشه پربندی شتاب از منطقه تهیه و نتایج حاصل بیان گردیده است.