زمین
سال:1387 | دوره:3 | شماره:1 |تعداد مقالات:11

اغلب مواد موجود در طبیعت ناهمسانگرد هستند، اگر چه هر جسمی می تواند تا 21 ثابت الاستیک داشته باشد ولی ماده ای که تعداد ثابت های الاستیک آن بیشتر از 2 ثابت باشد ناهمسانگرد نامیده می شود. داشتن بیشتر از دو ثابت الاستیک بدین معناست که خواص فیزیکی جسم در راستاهای مختلف، متفاوت می باشند. امواج در محیط ناهمسانگرد در یک راستا سریعتر یا کندتر حرکت می کنند. چنانچه موج برشی هنگام عبور از این محیط به دو مولفه تجزیه و در دو راستا با سرعتهای متفاوت حرکت کند، این پدیده را جدایش امواج برشی گویند. جدایش امواج برشی برای فازهای متفاوت می تواند جهت دستیابی به پارامترهای ناهمسانگردی بکار رود.اطلاع از خواص ناهمسانگردی سرعت لرزه ای لایه های مختلف پوسته و جبه بالایی در علوم زلزله شناسی و زمین شناسی اهمیت ویژه ای دارد و بررسی علل زمین شناختی ناهمسانگردی لایه های زمین جالب توجه و حایز اهمیت است. تعیین مرز بین همسانگردی و ناهمسانگردی از مطالب مورد علاقه محققین است. کانیهای مختلف موجود در مواد تشکیل دهنده پوسته پایینی و جبه بالایی خواص نسبتا ناهمسانگردی از خود نشان می دهند. همچنین درزه و ترکهای بسیاری در اندازه های متفاوت در پوسته وجود دارد که عمده دلایل ناهمسانگردی در پوسته می باشند. با تعیین راستای درزه و ترکها می توان به مسایل ژئوفیزیکی از قبیل چگونگی میدانهای تنش در منطقه پی برد. شکستگیها در یک توده سنگی می توانند باعث تغییر در پدیده های مرتبط با انتشار امواج لرزه ای مانند ناهمسانگردی، پراکندگی و تضعیف موج در آن حجم شود.در این پژوهش با استفاده از پدیده جدایش امواج برشی فاز Ps در تابع انتقال گیرنده لرزه نگاشتهای دورلرز و بکارگیری روش جستجوی شبکه ای، راستای تنش و پارامترهای ناهمسانگردی در پوسته البرز مرکزی تعیین می گردد. بدین منظور، شش زمین لرزه ثبت شده در ایستگاه های لرزه نگاری باند پهن دماوند، کاوش و چاران (وابسته به پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله) مورد پردازش و تحلیل لازم قرار گرفت.

تصحیح استاتیکی برای عملیات لرزه ای بازتابی در محیط های اکتشافی با توپوگرافی شدید بسیار حایز اهمیت است. تصحیح استاتیکی جدیدی به روش شکست مرزی در این تحقیق توضیح داده شده است. این تکنیک از لحاظ فنی بسیار دقیق و مشخص است، تصحیح استاتیکی بر روی طول موجهای بلند و کوتاه در محیط های اکتشافی با توپوگرافی شدید نیز مناسب و موثر است. این تکنیک شامل پنج مرحله است: نخست انتخاب کردن نخستین زمانهای رسید، انتخاب مقاطع لرزه ای بازتابی برای نخستین زمانهای رسید جهت انجام محاسبات تصحیح استاتیکی، ضخامت و سرعت معکوس، تجزیه خطا و حذف و محاسبه مقادیر مربوط به تصحیح استاتیکی. مثالهای مربوط به دو ناحیه در این تحقیق بررسی شده اند.

تخمین ضرایب الاستیک یکی از مهمترین مراحل در توسعه چاه ها و میادین نفتی در حال تولید است. ضرایب الاستیک یکی از خصوصیات فیزیکی سنگ بوده، بنابراین با دانستن آنها می توان به برخی از پارامترهای متغیر در مخزن نظیر فشار پی برد، چراکه در اثر استخراج، فشار مخزن بصورت غیرمنظم افت پیدا می کند. بنابراین در اثر به تعادل رسیدن شرایط فیزیکی در مخزن می توان با دانستن ضرایب الاستیک تغییرات فشار در داخل مخزن و نهایتا وضعیت حرکت و مهاجرت سیال داخل مخزن را بررسی نمود. برای بدست آوردن ضرایب الاستیک باید سرعت موج تراکمی، موج برشی و چگالی را داشت، و از آنجا که اندازه گیری موج برشی در چاه هزینه بالایی دارد و تخمین آن توسط روابط موجود از روی سرعت موج تراکمی و تخلخل، دقت بالایی ندارد، بنابراین در این مطالعه از شبکه های عصبی مصنوعی به عنوان ابزار مناسبی جهت تخمین موج برشی استفاده شد.شبکه عصبی مصنوعی مورد استفاده در این مطالعه ضریب همبستگی خوبی در مرحله آزمایش از خود نشان داد (R=0.91). از پارامترهای سرعت موج تراکمی، چگالی، پرتو گاما و تخلخل مربوط به چاه (شماره 3) میدان نفتی آزادگان به عنوان ورودی و از پارامتر سرعت موج برشی به عنوان هدف استفاده شد، تا شبکه آموزش داده شود که برای هر چاه از روی داده های ورودی، سرعت موج برشی را تخمین بزند. سپس سرعت موج برشی برای چاه (شماره 1) یک میدان نفتی آزادگان تخمین زده شد، با استفاده از نگارهای سرعت موج تراکمی و چگالی اندازه گیری شده از چاه (شماره 1) و سرعت موج برشی تخمین زده شده، ضرایب الاستیک در مخزن (محدوده چاه شماره یک) را بدست آمد. تخمین موج برشی علاوه بر محاسبه ضرایب الاستیک، در مطالعات لرزه ای و شناسایی میادین هیدروکربوری از اهمیت بسزایی برخوردار است.

وجود زلزله در منطقه مکران و دریای عمان و بروز سونامی 27 نوامبر 1945 در ساحل مکران دلالت بر ناامن بودن منطقه در ارتباط با سونامی دارد. تفسیر ژئوفیزیکی منطقه نیز صحت این گفته را تایید می کند. در این تحقیق به دلیل رفتار لرزه خیزی متفاوت، منطقه دریای عمان به دو ناحیه تقسیم شده است. از زمین لرزه های قرن جاری و همچنین زلزله های تاریخی برای محاسبه ضرایب گوتنبرگ - ریشتر و دوره بازگشت زلزله ها استفاده شده است. نمودارهای توزیع انرژی رسم و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. به کمک داده های عمقی، شیب دیواره حوضه رسوبی و همچنین سرعت امواج سونامی در نقاط مختلف این دریا مورد بررسی قرار گرفته و احتمال لغزش سواحل و ارتفاع امواج سونامی در سواحل مختلف این دریا با هم مقایسه شده است.

منطقه مورد مطالعه شامل فروبار دزفول، در حدفاصل گسل کازرون و گسل هندیجان است. بررسی وضعیت تکتونیکی پی سنگ هدف اصلی این مطالعه بوده است. برای این منظور، کلیه کارهای قبلی جمع آوری و بررسی گردیدند. از سوی دیگر داده های زمین شناسی و زلزله شناسی نیز جمع آوری شده و با تفسیرها و داده های ژئوفیزیکی موجود تلفیق گردیدند. بدین ترتیب آشکار گردید که ایجاد فروبار دزفول جنوبی به شکل پی سنگ مربوط است و ناهنجاریهای مغناطیسی مهم نیز بر مرزهای ساختاری منطقه منطبق هستند. بر این اساس بالاآمدگی خارک میش - هندیجان و فروافتادگی برازجان به ترتیب به عنوان بالاآمدگی و پایین افتادگی پی سنگی معرفی گردیدند.از سوی دیگر، بر اساس مجموع شواهد، پی سنگی بودن گسل های هندیجان، خارک میش، کازرون و جبهه پیشانی کوهستان و پیشانی کوهستان زاگرس در منطقه مورد مطالعه، قابل اثبات است.

محدوده مورد مطالعه در شمال، شمال خاوری ایران، در بین شهرهای شاهرود و سبزوار قرار دارد که معادن مس متعددی در شمال و جنوب آن قرار گرفته است.در این مقاله به کاربردهای سنجش از دور در پی جویی و اکتشافات معدنی منطقه اشاره شده است و نیز توضیحاتی در باره آلتراسیونها، کانیهای آنها و چگونکی تفکیک واحدهای لیتولوژیکی، تفکیک واحدهای ساختاری و تکتونیکی منطقه آمده است. بطور کلی واحدهای لیتولوژیکی منطقه شامل سنگهای ولکانیکی، ولکانیکی - رسوبی، رسوبی و دگرگونه هستند که در زمانهای ژوراسیک، کرتاسه، کواترنری و ترشیاری تشکیل شده اند. بیشترین واحدهای سنگی در منطقه را سنگهای ولکانیکی، پیروکلاستیک و رسوبی سنوزوئیک تشکیل داده اند با سریهای بازالتی، آندزیتی، تراکیتی توف و برشی که وسعت زیادی را در منطقه دربر گرفته اند. کلیه عملیاتی که بر روی تصاویر ماهواره ای در این پژوهش انجام شده است بمنظور آشکارسازی هرچه بیشتر خواص و چگونگی گسترش واحدهای زمین شناسی و لیتولوژیکی و کانی سازی شده صورت گرفته است. این عملیات را در فاز اکتشافی پروژه های زمین شناسی بنحوی می توان انجام داد که طی آن کنترل کننده های اصلی کانی سازی در منطقه بعنوان ردیابهای اکتشافی مورد شناسایی قرار گرفته و با تلفیق آنها با داده های ژئوشیمیایی، برداشتهای صحرایی، مقاطع تهیه شده و آنالیزهای ژئوشیمی بهترین نتیجه را در کوتاه ترین مدت بدست آورد.

جهت تعیین نواحی دارای احتمال کانی سازی عناصر پایه در محدوده بایجان واقع در استان مازندران اقدام به انجام اکتشافات آبراهه ای گردید. بدین لحاظ پس از تهیه شبکه نمونه برداری، 266 نمونه با اندازه 80 - مش و وزن 200 گرم جمع آوری شد و جهت آنالیز عناصر پایه و ردیاب های آن به آزمایشگاه ارسال گردید نتایج حاصله مورد تجزیه و تحلیل آماری تک و چندمتغیره قرار گرفت و هم چنین با استفاده از روش تعیین ضرایب غنی شدگی سعی بر حذف مولفه سین ژنتیک در توزیع عیاری عناصر برای آن ها شد. نهایتا با استفاده از نرم افزار AutoCAD و با استفاده از روش تخمین حد آستانه ای بر اساس میانه و انحراف معیار نواحی آنومال مشخص گردید. برداشت نمونه های کانی سنگین نیز در این مرحله به عنوان یک فعالیت کنترل ناهنجاری در دستور کار بوده اند. نتایج تمامی فاکتورهای فوق در کنار پیمایشات صحرایی در نواحی آنومال، نشان می دهد که این ناحیه می تواند جهت ادامه اکتشاف برای عناصر سرب، روی، مس، REE و حتی طلا و فلورین ارزشمند باشد.

سازند مبارک (کربنیفر زیرین ) در ناحیه شمشک (شمال تهران ) با مرزهای ناپیوسته فرسایشی هم شیب بر روی سازند جیرود و در زیر سازند دزدبند جای گرفته است . ستبرای این سازند در برش بررسی شده 322 متر است و به دو بخش 1 و 2 جدا می شود. بخش های یاد شده از رخساره های گوناگونی ساخته شده اند که بیشتر در شرایط آرام محیطی پدید آمده اند ولی رخساره های شرایط توفانی و توربیدیتی نیز شناخته شده اند. رخساره های یادشده بر پایه محیط پیدایش در چهار دسته رخساره ای وابسته به زیر - محیط های رسوبی دریای باز، سد، تالاب و پهنه های جزر و مدی / ساحل جای می گیرند.رخساره های بخش 1 وابسته به زیر - محیط های دریای باز، سد بیوکلستی و تالاب هستند. رخساره های زیر - محیط دریای باز، به ویژه رخساره شیل خاکستری تیره وابسته به بخش ژرف این زیر - محیط ، بیشترین ستبرای بخش 1 را می سازند. رخساره های کربناته توربیدیتی و توفانی در بخش یاد شده شناسایی شده اند. رخساره کربناته توربیدیتی نشان می دهد که بخش 1 در پلاتفرم رمپ با انتهای پر شیب ، همسان با بخش ژرف تر (دور از پلاتفرم ) باهاماس ، در زمان بالا بودن سطح دریاها ساخته شده است . رخساره های بخش 2 وابسته به زیر - محیط های رسوبی دریای باز، سدهای بیوکلستی / اائیدی ، تالاب و پهنه های جزر و مدی / ساحل هستند. رخساره های بخش 2 در پلاتفرم رمپ هم شیب ، همسان با بخش جنوبی خلیج فارس ، پدید آمده اند.بررسی های صحرایی و میکروسکوپی سنگ های سازند مبارک به شناسایی 7 سکانس (چرخه رسوبی دسته سوم ) و شماری زیاد چرخه های کوچک مقیاس کم ژرفا شونده (پاراسکانس ) انجامیده است . بخش 1 دربرگیرنده 3 سکانس و بخش 2 در برگیرنده 4 سکانس است . مرز پایینی سکانس 1 با سازند جیرود، مرز میان سکانس های 3 و 4 و مرز بالایی سکانس 7 با سازند دزدبند به گونه ناپیوستگی SB1 و دیگر مرزها به گونه ناپیوستگی SB2 هستند. این سکانس ها در بخش بالایی ابر چرخه کاس کاس کیا (Kaskaskia) قرار می گیرند.