فقه و تاریخ تمدن
سال:1388 | دوره:5 | شماره:19 |تعداد مقالات:9

از روزگاران باستان آثار باستانی فراوانی در جای جای کشور باستانی ما وجود دارد که این آثار باستانی شناسنامه گذشته پرافتخار سرزمین ماست. در این پژوهش به این آثار بر جای مانده از روزگار کهن در منطقه کهگیلویه و بویراحمد پرداخته شده است. ابتدا خاستگاه بودن این منطقه برای هخامنشیان و نیز گذر اسکندر مقدونی از آن و دفاع سرسختانه مردم منطقه در برابر اسکندر بیان شده است. ارزنده ترین اثر باستانی منطقه از عصر اشکانیان در تنگ سروک یا سولک معرفی شده و نیز محل شهر باستانی زیز ـ که در فارس نامه ابن بلخی از آن سخن رفته است ـ مشخص شده است بقایای آثار متعلق به اسماعیلیان در شهرک چرام و آثار عصر صفویه در شهر دهدشت و پایتخت بودن این شهر در عصر صفویه توسط مدعیان دروغین سلطنت مورد پژوهش قرار گرفته است. ظهور اسماعیل میرزا دروغین و صفی میرزای دروغین در شهر دهدشت و پادشاهی موقت آن دو در این شهر نیز مستندا بررسی شده است.

نظامیه بغداد در دوره سلجوقیان و ربع رشیدی تبریز در دوره ایلخانان، دو مرکز علمی اسلامی بودند که در دو موقع متفاوت تاریخی و توسط دو تن از بزرگ ترین وزرای اسلامی تاسیس شدند. بررسی وجوه اشتراک و افتراق این دو مرکز که در این نوشتار بدان پرداخته شده است می تواند ضمن فراهم آورده شناختی دقیق تر از ماهیت نظام آموزشی و اداری هر یک از این دو مدرسه، تبیینی روشن از زمینه های تحول و پویایی نظام آموزشی و اداری هر یک از این دو مدرسه، تبیینی روشن از زمینه های تحول و پویایی نظام آموزش تمدن اسلامی به دست دهد و چگونگی آن تحولات را با توجه به بستر زمانی هر یک از آنها در دوره پیش و پس از هجوم مغولان و برچیده شدن مرکز خلافت اسلامی به دست ایشان آشکار سازد.

جرم اهانت به مقدسات یکی از مسایل بسیار مهم در فقه و جوامع اسلامی است. مقدسات شامل مواردی است که مورد احترام جامعه اسلامی است و آنها عبارت است از: ذات باریتعالی، قرآن کریم، پیامبراکرم (ص)، ائمه اطهار (ع)، مکانها و زمانهای مقدس، ولی فقیه، مراجع عظام، مومنان و بطور کلی تمامی اشخاصی که از هرگونه ناپاکی منزه بوده و رعایت حرمت آنها ضرورت دارد. در این مقاله دیدگاه فقها و حقوقدانان را درباره توهین به مقدسات و مجازات مربوط به آن را کشف نماید. این جرم اهانت به مقدسات در کتب قواعد فقه در قالب قاعده «حرمه اهانه المحترمات» تحت عنوان تعظیم شعایر اسلامی بیان گردیده است، در قانون مجازات اسلامی هم در ماده 513 این جرم و همچنین مصداق بارز آن یعنی جرم ساب النبی نیز بیان گردیده است.این نوشتار جرم اهانت به مقدسات را از بعد فقهی و حقوقی مورد بررسی قرار داده و مجازات مربوط به آن را مشخص کرده تا ابعاد مجهول و ناشناخته و عواقب ارتکاب توهین به مقدسات برای عموم مردم شناخته شود.

اشعار مدحی و ستایش آمیز، بخش مهمی از ادبیات منظوم فارسی را به خود اختصاص می دهد. این بخش از ادبیات، نه تنها فاقد ارزش نیست که از جهات مختلف بسیار دارای اهمیت است و می تواند به عنوان اسناد مهم فرهنگی و تاریخی برای مطالعات جامعه شناختی و پژوهش های تاریخی مورد استفاده قرار گیرد.اگر تمام مدایح تاریخ ادب فارسی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند و تمام صفاتی که به ممدوحان مختلف نسبت داده شده است استخراج و طبقه بندی و تحلیل شوند بسیاراطلاعات ذی قیمتی به دست می آید. دراین مقاله سعی شده باتوجه به مدایح مسیح کاشانی و کتاب های معتبر و مستند تاریخ صفوی، ویژگی های شخصیتی شاه عباس و شاید تناقض های شخصیتی او، بیان شده ارزش های اجتماعی، تاریخی و سیاسی مدایح مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. و البته باید متذکر شد که آنچه از ظاهر مدیحه ها در باره حاکمان و حکومت ها و اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عاید انسان می شود، مدینه فاضله ای است که همه حکما و صلحا برای انسان ها به تصویر کشیده اند. این مقاله، تلاشی است تا نشان دهد با کنار هم نهادن دروغ ها، تملق ها و چاپلوسی های شاعران مداح و تاریخ نگاران درباری می توان به بسیاری از حقایق پنهان جوامع و زوایای پوشیده حکومت ها پی برد.

با پیشرفت علم و صنعت، نیازهای بشر متحول و متکامل می شود و معماهای جدیدی مطرح می شود که دین باید پاسخ گوی آنها باشد. اسلام دینی است که با مقتضیات زمانی و مکانی سازگار است و اجتهاد پویا و زنده امامیه جوابگوی همه سوالات است. احکام ثانویه و احکام حکومتی بر اساس مصلحت مداری جعل شده تا اندیشه سیاسی حکومت دینی محقق شود و دین در عرصه سیاست و حوزه های بین المللی توانمند و کارا باشد. مصلحت سنجی بر تمام فروعات و احکام اولیه مقدم است و تا زمانی که مصلحت به حیات خود ادامه می دهد مشروعیت حکم آن تداوم دارد. در این نوشتار ضمن مصلحت شناسی در مذاهب پنجگانه اسلامی، استراتژی مصلحت در تحقق حکومت دینی مورد بحث و امعان نظر قرار گرفته و مشروعیت حاکمیت دینی مورد تصدیق قرار گرفته است.

در زندگی اجتماعی، برخی مشاغل هستند که جامعه به آن ها نیاز مبرمی دارد از جمله پزشکی، نانوایی، بنایی و غیره، لذا این مشاغل از جهت این که مقدمه ای برای حفظ نظام می باشند، از سوی شارع مقدس واجب شده اند.از طرف دیگر قاعدتا باید اخذ اجرت بر چنین صناعاتی که واجب عینی یا کفایی می باشند، حرام باشد.با این حال می بینیم تمامی فقها بدون هیچ اختلاف نظری قایل هستند که اخذ اجرت بر چنین صناعات واجبه ای، جایز می باشد.حال برای توجیه این حکم فقها که در قالب اشکالی در این زمینه مطرح گردیده، علمای بزرگوار امامیه جواب ها و توجیه هایی ارایه کرده اند.در این مقاله برآنیم تا با بررسی و نقد این پاسخ ها، اولا به پرسش های مطروحه در این زمینه پاسخ داده و ثانیا پاسخ وجیه تر را به دست آوریم.

در طول تاریخ بر اموال و دارایی احکامی جاری بوده که بخشی از این نظام کیفیت انتقال دارایی و عوامل و علل عدم انتقال ارث را بیان می کند در مواد 864 و 862 و 861 علاوه بر این که نحوه انتقال ارث را بیان می کند. در مواد 880 الی 885 عوامل و علل عدم انتقال ترکه را بر می شمارد. قتل، از جمله عواملی است که قانون مدنی ایران آن را جزء موانع ارث برمی شمارد. هر چند علما و فقها نسبت به تعیین موانع ارثی متفق القول نیستند، قتل تنها مانع ارثی است که در اکثر کشورهای اسلامی و غیر اسلامی به عنوان علت عدم انتقال ترکه از مورث به وارث بیان شده است و شاید حکمت آن هم جلوگیری از تحقق بعضی نیات سوء، مانند قتل مورث توسط وارث به انگیزه ارث باشد و بر همین مبنا، قتل عمد به ناحق (مباشرتا یا به تسبیب) مانع ارث می باشد.

فتنه از جمله مفاهیم مهم و پر کاربردی است که به تناسب مضامین و مفاهیم آیات، در سوره های مکی و مدنی آمده است. این واژه از دیرباز نزد مفسران، تفسیر و تبیین های گوناگونی یافته است. عده ای از مفسران، فتنه را مترادف امتحان و آزمایش دانسته اند. برخی، شرک را مراد نموده و پاره ای دیگر کفر را مقصود آن پنداشته اند. این مقاله با تکیه بر معنای اصلی فتنه به بازشناسی مفهوم آن در آیات قرآن پرداخته است، به این معنا که فتنه از دیدگاه قرآن جریانی است که با سیاهی آفرینی، شبهه افکنی و ایجاد جو خفقان و هراس، موجب پریشانی و التهاب جامعه گشته و زمینه را برای گمراهی انسان ها و به شرک وکفر کشاندن آنان فراهم می سازد و به این نتیجه رسیده است که هدف و غایت جهادنیز از بین بردن چنین فضای تیره گون و غبار اندودی است تا در پی آن، آزادی و امنیت انسان ها برای فراخواندن مردم به حقیقت راستین فراهم آید.