راهبرد دفاعی
سال:1389 | دوره:8 | شماره:28 |تعداد مقالات:7

گفتمان نرم یا نرم افزارگرایی در مطالعات دفاعی- راهبردی را می توان شامل چهار مفهوم کلی قدرت نرم، جنگ نرم، امنیت نرم و انقلاب نرم دانست. این گفتمان و مفاهیم برآمده از آن، در بستر عصر اطلاعات و نیازمندی های آن همچون اطلاعاتی شدن و شبکه ای شدن جامعه جهانی، اهمیتی روزافزون یافته و یا شکل گرفته اند.مقاله حاضر بر پایه این مفروض ها، به مفهوم شناسی گفتمان نرم از خلال ارایه تعریفی عملیاتی از مفاهیم چهارگانه پیش گفته می پردازد و پس از آن، تاثیرهای این گفتمان را بر محیط راهبردی بررسی می کند. به نظر نویسنده این تاثیرها را می توان در شش مورد اطلاعاتی شدن، شبکه ای شدن، ناملموس بودن، امکان بازیگری قدرت های کوچک، خشونت پرهیزی و هویت محوری، خلاصه کرد.

قدرت نرم از جمله مباحثی است که در خلال سال های اخیر مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است. ماهیت این قدرت از قدرت سخت متمایز می باشد. صاحبنظران معتقد به این قدرت بر این باورند که با کاربست این قدرت، هدف ها با هزینه کمتری به دست می آید. گزاره اصلی نظریه قدرت نرم عبارت است از اینکه بازیگران می توانند بدون استفاده از تهدید یا پاداش محسوس، به نتایج مورد نظر دست یابند. نویسنده در این مقاله تلاش نموده است این نظریه را با رویکردی انتقادی مورد چالش قرار دهد. از این رو پس از معرفی مختصر این نظریه، به نقد نظریه قدرت نرم در قالب پنج مقوله «نظریه»، «تعریف»، «ماهیت»، «منابع» و «کارکرد» پرداخته می شود. یافته اصلی مقاله آن است که در روابط بین الملل و مباحث راهبردی، قدرت سخت، اصل است و قدرت نرم برای دولت های دارای توانمندی های مادی قابل توجه، می تواند مکمل قدرت سخت باشد.

تولید و ظهور قدرت در خلال روابط اجتماعی، امری طبیعی و غیرقابل گریز است و اثرگذاری چهره های گوناگون قدرت بر نظم عمومی، از نظر همه مکاتب دفاع و امنیت ملی، اصلی مسلم به حساب می آید. دفاع ملی به مثابه تضمین هسته نظم عمومی و ممانعت از استیلای قدرت خارجی بر قلمرو ارضی خودی نیز نیازمند کاربست همه مظاهر قدرت (تناسب دفاع با تهدید) است. در دورانی که تهدیدها به جای صبغه نظامی آن علیه یک «سرزمین»، به منظور تاثیرگذاری و نفوذ در «ذهن ها و حوزه ادراکی- احساسی جمعیت کشور آماج» هدف گیری می شوند، «دفاع» معنی و مفهومی گسترده تر از گذشته می یابد و راهبردهای دفاعی نیز بر مبنای مفاهیم نوین، منابع، ابزارها و روش های جدید، قابلیت تحول شکلی و محتوایی می یابند تا کارویژه دفاع ملی را بر شالوده هایی متقن و اطمینان بخش سازگار با شرایط زمان استوار سازند. در این نوشتار ضمن تحلیل جنبه های مفهومی بازدارندگی و واکاوی مفهوم بازدارندگی نرم، به مستدسازی جایگاه این مفهوم در اسناد بالادستی دفاع ملی کشور خواهیم پرداخت.

موضوع «انقلاب های رنگی» که در دهه 1990 در ادبیات روابط بین الملل مورد استفاده قرار گرفت را می توان تحولی بنیادین در الگوهای رفتاری آمریکا برای کنترل محیط منطقه ای و بین المللی دانست. از آنجا که ماهیت انقلاب های رنگی با نشانه هایی از تحرک رسانه ای و الگوهای نرم افزاری شکل گرفته از این رو انقلاب های رنگی در قالب نظریه «جنگ نرم» طبقه بندی شده است. جنگ نرم یکی از الگو های «براندازی کم شدت» محسوب شده که آمریکایی ها آن را در قالب ادبیات دموکراتیک به کار گرفته اند. تجربه کشورهایی که در آن انقلاب های رنگی شکل گرفته نشان می دهد که این الگو از راه «دیپلماسی عمومی» مورد توجه واقع شده و زمینه های تاثیرگذاری بر ساختار سیاسی را به وسیله تبلیغات، رسانه، جنبش های اجتماعی و گفتمان های دموکراتیک فراهم می سازد.برای تبیین این مقاله از «نظریه پیوند» استفاده می شود. به عبارتی، نقش دیپلماسی عمومی در شکل گیری انقلاب های رنگی و نقش انقلاب های رنگی در سازماندهی جنگ نرم بررسی می شود.

در رویکرد نرم که از آموزه های مطالعات نوین و معاصر امنیتی است، تلاش می شود تامین منافع و مهار تهدید از راه قدرت نرم انجام گردد. در این راستا آموزه های لیبرالیستی در مطالعات امنیتی و روابط بین الملل، از جایگاه خاصی برخوردار است. در واقع این رویکرد، اصل عملکردی خود را بر مبنای تغییرات از راه قدرت نرم، با تغییر باورها، ارزش های بنیادین، هویت فرهنگی و الگوهای رفتاری کشورهای مورد آماج در عرصه های مختلف قرار داده است. با این اقدامات، ایدئولوژی و الگوی موجود سیاسی کشور هدف، ناکارآمد شده و زمینه های فروپاشی آنها فراهم می گردد. امروزه رهیافت تقابل گرا و خشونت محور با محوریت اقدامات نظامی سخت افزارانه در پیچیدگی های نظام بین الملل، جای خود را به رویکرد نرم افزاری و جنگ نرم داده، و تقابل گرایی، ناکامی خود را به اثبات رسانده است. در این مقاله تلاش شده، به منظور رسیدن به درکی درست از مقوله جنگ نرم غرب، چیستی، ابعاد و ویژگی های آن مورد بررسی قرار گیرد.

مقاله حاضر با بررسی تضادهای موجود میان مفهوم قدرت نرم و مفهوم الهام بخشی به خصوص در بعد هستی شناختی ادعا می کند الهام بخشی با توجه به ایدئولوژی و ارزش های بنیادین ج.ا.ایران و نیز بستری که در آن نظام سیاسی جمهوری اسلامی پدید آمده و تکامل پیدا کرده، گسترده تر و کاربردی تر از مفهوم قدرت نرم است، هر چند الهام بخشی در تعارض با قدرت نرم نیست. این دو مفهوم می توانند در سطح روش شناختی با هم تلفیق شوند، ولی در سطح هستی شناختی تفاوت های بارزی با هم دارند. در قدرت نرم هدف نهایی، اعمال قدرت با شیوه و روشی جدید است، اما در الهام بخشی، اعمال قدرت، اولویت نیست بلکه دعوت به حق اولویت دارد. قدرت نرم در بستر زمانی مدرنیته معنا پیدا می کند، اما الهام بخشی معطوف و محدود به یک زمان و مکان خاص نیست. با شناختی که از جمهوری اسلامی داریم، می توانیم ادعا کنیم کاربرد الهام بخشی در سیاست های کلان آن در حوزه های مختلف، به مراتب بیشتر از کاربرد قدرت نرم است، مفهوم قدرت نرم نه تنها برای مردم بلکه برای برخی از دولتمردان و مسوولان در همه جای دنیا نیز ابهام دارد.

چین از جمله بازیگرانی است که در خلال دهه های اخیر توانسته است با قدرت سازی و افزایش ظرفیت و مقدورات خویش، گام های بلندی را در راستای بهبود جایگاه خویش در عرصه بین المللی برداشته است. این روند، آثار و نتایج گوناگونی را در عرصه های اقتصادی، سیاسی و دفاعی به همراه داشته است. در این مقاله تلاش شده است جنبه هایی از این قدرت نوظهور مورد بررسی و تدقیق قرار گیرد. در این راستا پس از مروری بر راهبرد امنیتی– دفاعی چین، رویکرد این کشور به محیط امنیتی مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه، راهبرد نوسازی دفاع ملی پکن مورد بحث قرار گرفته است. مشارکت گرایی در روندهای منطقه ای و بین المللی و بررسی قدرت اقتصادی و سیاسی چین از دیگر مطالب این مقاله می باشد. در پایان این موضوع مورد تأکید قرار گرفته است که چین قدرت یابی مسالمت آمیز بدون بر هم زدن نظم بین المللی موجود را به عنوان راهبرد خود انتخاب کرده است.