محیط زیست طبیعی
سال:1389 | دوره:63 | شماره:1 |تعداد مقالات:11

این پژوهش به منظور بررسی نقش و اهمیت پوشش گیاهی و ارتفاع در تعیین تنوع و فراوانی جوندگان در اندوختگاه زیست سپهر گنو، استان هرمزگان انجام شد. در این پژوهش منطقه مورد بررسی به هفت جور گیاهی و چهار طبقه ارتفاعی تقسیم شد. نمایه های همانندی دوتایی برای بررسی همانندی جور های گیاهی بر پایه حضور جوندگان محاسبه شدند. بیشترین همانندی، میان جور گیاهی آکاسیا- کنار- کهور و قیچ- گروج- پرخ- پیچک و کمترین آن میان جور گیاهی پرخ- گروج- پیچک و آکاسیا- کنار- کهور به دست آمد. آزمون کای مربع برای بررسی رابطه فراوانی جوندگان با پوشش گیاهی و ارتفاع به کار رفت که در سطح پنج درصد معنی دار بود. بیشترین فراوانی جوندگان در ارتفاع بیش از 1500 متر و جور گیاهی کوهستانی بادام کوهی- پسته- ارس و کمترین آن در ارتفاع کمتر از 1000 متر و جور گیاهی خلیج عمانی ترات- شور- گروج بود. بیشترین تنوع جوندگان در ارتفاع کمتر از 1000 متر و جور گیاهی خلیج عمانی آکاسیا- کنار- کهور و کمترین آن نیز در ارتفاع کمتر از 500 متر و جور گیاهی خلیج عمانی کهور- کنار- آکاسیا بود.

در این پژوهش تغییرات انداره گروه ها و رفتار آهوی ایرانی در منطقه حفاظت شده کالمند- بهادران طی یک دوره یک ساله بررسی شد. این بررسی نشان داد گروه های آهو در منطقه کالمند- بهادران ساختار ثابت و دایمی ندارند. اندازه گروه ها در فصل بهار کوچکتر از دیگر فصل های سال است و بزرگترین گروه ها در فصل زمستان دیده می شوند. شمار آهوان منفرد در فصل جفت گیری افزایش می یابد. نرهای بالغ در فصل جفت گیری قلمروطلب گشته، اما گاهی به نرهای دیگر اجازه می دهند در گروه باقی بمانند. در این شرایط نیز نر قلمروطلب بر همه افراد گروه غالب بوده و به طور معمول از جفت گیری نرهای دیگر جلوگیری می کند. نشانه گذاری قلمرو به چند روش انجام می گیرد. در منطقه مورد بررسی جفت گیری آهو در نیمه اول آذرماه و زایمان در نیمه دوم اردیبهشت ماه صورت می گیرد.

با توجه به اینکه بیشتر مناطق دشتی استان مازندران تحت کشت فشرده برنج قرار دارد، از آفت کش ها برای کنترل آفات و افزایش میزان تولید، در مقیاس زیاد استفاده می شود. آفت کش غالب شالیزارها حشره کش دیازینون می باشد که برای مبارزه با کرم ساقه خوار برنج مصرف می شود، همچنین به دلیل بالا بودن سطح آب های زیرزمینی در منطقه مورد بررسی، استفاده مردم از آب های زیرزمینی و عوارض احتمالی ناشی از آن در مناطق شمالی ایران، در این پژوهش بر روی کیفیت آب های زیرزمینی با تاکید بر چاه های کم عمق صورت گرفت. در سال 1385 از 10 حلقه چاه کم عمق واقع در هفت روستا در دو فصل تابستان و پاییز نمونه برداری آب انجام شد. از هر حلقه چاه به میزان یک لیتر نمونه برداری شده و در بطری های شیشه ای تیره به آزمایشگاه منتقل شد. استخراج دیازینون از نمونه های آب توسط متیلن کلراید به روش مایع- مایع و خالص سازی آنها به روش کروماتوگرافی لایه نازک (TLC) صورت گرفت. باقی مانده موجود در نمونه ها به روش فاز معکوس کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) اندازه گیری شد. ستون مورد استفاده  C18به ابعاد 6 ×150 میلی متر، فاز متحرک شامل متانل: آب به ترتیب به نسبت 70 :30 و سرعت جریان 1.250 میلی لیتر بر دقیقه بود. آشکارسازی در طول موج 220 نانومتر با دتکتور ماورا بنفش انجام شد. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان داد که میزان باقی مانده دیازینون در آب های زیرزمینی منطقه مورد بررسی از 0.002 تا 0.572 میکروگرم بر لیتر است. غلظت دیازینون اندازه گیری شده در شماری از نمونه های آب بالاتر از میزان استاندارد تعیین شده سازمان بهداشت جهانی (WHO) یعنی 0.1 میکروگرم بر لیتر بود.

داده های سنجش از دور چند طیفی منبع داده های مهمی برای تشخیص تغییرات و تهیه نقشه پوشش سطح زمین می باشد. تشخیص تغییرات یکی از کاربردهای اصلی سنجش از دور است. این بررسی به منظور بررسی قابلیت داده های سنجنده Liss-III از ماهواره IRS-P6Resorce، برای تهیه نقشه پوشش سطح زمین در منطقه ای با گستره 20000 هکتار انجام شد. تصاویر مورد بهره گیری مربوط به 26 خردادماه 1385 بوده و با بهره گیری از نقشه های رقومی مختصات دار آبراهه ها با مقیاس 1:25000 زمین مرجع شد. با بهره گیری از بهبود تباین (کنتراست)، ساخت تصاویر رنگی کاذب، تحلیل مولفه های اصلی، شاخص های گیاهی و مدل رقومی ارتفاع اقدام به بارزسازی تصاویر شد. برای تعیین بهترین ترکیب باندی برای بهره گیری در طبقه بندی و نیز ساخت تصاویر رنگی کاذب از شاخص OIF و نیز تعیین همبستگی بین باندها بهره گیری شد. برای طبقه بندی داده ها، از روش های نظارت نشده و نظارت شده (با بهره گیری از طبقه بندی کننده های متوازی السطوح، کمترین فاصله، کمترین فاصله ماهالانوبیز و بیشترین احتمال) بهره گیری شد. نقشه واقعیت زمینی با روش نمونه گیری و با پیمایش های میدانی تهیه شد. پس از طبقه بندی، نقشه پوشش سطح زمین با طبقه ها اراضی لخت، شوره زارها، اراضی مرتعی و کشاورزی تهیه شد. صحت کلی، ضریب کاپا برای طبقه بندی کننده متوازی السطوح به ترتیب 85.8% و 84%، برای کمینه فاصله، 81.3% و 79% برای کمینه فاصله ماهالانوبیز 91% و 90% و برای بیشترین احتمال 93% و 92% بدست آمده شد. بهره گیری از مدل رقومی ارتفاع (DEM)، بیشترین کارایی و شاخص بهترین ترکیب باندی(OIF) کمترین کارایی در تهیه نقشه پوشش سطح زمین تشخیص داده شد. شاخص های گیاهی نیز تفاوت معنی داری برای دستیابی نتایج قابل توجه برای تهیه نقشه های پوشش سطح زمین ندارند.

پوشش گیاهی با افزایش مقاومت برشی خاک، باعث مسلح سازی و در نتیجه افزایش پایداری دامنه می شود. میزان مسلح سازی ریشه ها به تراکم و مقاومت کششی نظام و ساختار ریشه گیاهان بستگی دارد. این پژوهش به بررسی ویژگی های زیست فنی نظام و ساختار ریشه انجیلی می پردازد. برای برآورد نسبت سطح ریشه به خاک و شمار و پراکنش ریشه ها در افق های مختلف، از روش دیواره نیمرخ بهره گیری و شمار و قطر کلیه ریشه ها در هر افق اندازه گیری شدند. سپس آزمایش مقاومت کششی بر روی نمونه ریشه ها انجام گرفت. نتایج نشان دادند که به طور کلی تراکم و شمار ریشه ها با افزایش عمق کاهش می یابد. بیشترین شمار و نسبت سطح ریشه، در 10 سانتیمتر اول خاک و بیشینه عمق آن ها 65 سانتیمتر می باشد. مقاومت کششی ریشه ها با افزایش قطر به صورت تابع توانی کاهش می یابد و میانگین آن برابر با 29.34±1.5 مگاپاسکال می باشد. در ادامه با بهره گیری از این نتایج، میزان مسلح سازی محاسبه شد. کمینه و بیشینه مسلح سازی به ترتیب 1.65 و 44.90 کیلوپاسکال برآورد شد. نتایج این پژوهش می تواند به منظور بهره گیری کاربردی در زیست مهندسی خاک مورد بهره گیری قرار گیرد.

پارک ملی کلاه قاضی یکی از مهم ترین زیستگاه های بز و پازن در ایران بشمار می آید که جمعیتی نزدیک به 2000 راس از این گونه را در خود جای داده است. به منظور مدل سازی مطلوبیت زیستگاه این گونه ازنقاط حضور گونه از روش تحلیل عاملی آشیان بوم شناختی و نرم افزار Biomapper بهره گیری شد. لایه های اطلاعاتی بکار برده شده به عنوان متغیرهای موثر بر حضور گونه شامل نقشه های جامعه های گیاهی، پراکنش طعمه خواران این گونه شامل پلنگ و گرگ، تیپ های شکل زمین (ژئومورفولوژیکی)، جاده ها، چشمه ها به عنوان منابع آبی مورد استفاده، شیب و طبقات ارتفاعی بوده است. نقشه مطلوبیت زیستگاه بدست آمده نشان می دهد که زیستگاه مطلوب بز و پازن در این منطقه در ارتفاعات 1900 تا 2300 متر از سطح دریا، در شیب های بیش از 30%، به طور عمده در مناطق صخره ای و تا حدودی نیز در جامعه های گیاهی با گیاهان چیره ای شامل  Stipa spp.،  Ebenus stellata و Convolvulus leiocalycinus می باشد. به علاوه نتایج این بررسی نشان می دهد که بز و پازن در این زیستگاه دارای آشیان بوم شناختی به نسبت باریکی است و به زیستگاه های حاشیه ای گرایش بیشتری دارد.

وضعیت سلامتی رودخانه طالقان در بالا دست سد طالقان رود برای درک بهتر نقش بی مهرگان کفزی در خود پالایی زیستی در اثر ورود فاضلاب در نقاط مختلف مورد بررسی قرار گرفت. در این رابطه شمار 5 ایستگاه با توجه به برنامه پیش نمونه برداری و شاخص همانندی از بین 10 ایستگاه گزینش شدند. نمونه برداری از پاییز 1385 شروع و تا نیمه بهار 1386 ادامه یافت. ایستگاه های شماره 1 و 2 پیش از ورود به شهرک طالقان و ایستگاه 4 و 5 پس از آن و همه به فاصله یک کیلومترتعیین شد. به طور کلی 13 خانواده متعلق به 6 راسته مورد شناسایی قرار گرفت که همه آنها شامل لارو حشرات بودند. خانوادهEphemeroptera ،Trichoptera و Diptera در همه جا غالب بودند. نتایج نشان دهنده نوسان ترکیب های نیتروژن از پاییز به زمستان تا بهار است. این ترکیب ها به ترتیب از 1.9 به 1.5 میلی گرم در لیتر کاهش یافته است. شیرونومیدها (لاروپشه) به عنوان شاخص آبهای آلوده به طور معنی داری (P<0.05) از ایستگاه 3 تا 5 کاهش یافته است. به موازات این کاهش، شاخص آلودگی وضعیت سلامت رودخانه بنابه شاخص هیلسنهوف(FBI) از ایستگاه 3 تا 5 به ترتیب از 4.3 به 3.85 رسیده است. هر دو این اعداد نشان دهنده قرار گرفتن آب در کلاس بسیار پاک بوده که با بهبود تدریجی کیفیت آب همراه است. بررسی انجام شده گویای وضعیت سالم آب رودخانه بوده که در حال حاضر در معرض خطر جدی نیست، ولی با توجه به شمار کم موجودات کف زی (بنتیک) آن، اگر در آینده فاضلاب ها مستقیم تخلیه شود، به احتمال به آب با کیفیت ضعیف تبدیل می شود.

این پژوهش با هدف بررسی و تبیین ماهیت مشارکت کنندگان، زمینه های مشارکت و سازوکارهای مشارکت عمومی در حفاظت از محیط زیست انجام شد. روش پژوهش پیمایشی و پاسخگویان 150 نفر از کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست بودند که با روش تصادفی گزینش شدند و داده ها با روش پرسشنامه پستی جمع آوری شد. برای اطمینان از روایی و پایایی پرسشنامه از میزگرد متخصصان و محاسبه ضریب آلفا کرانباخ پس از تکمیل و جمع آوری داده های 20 پرسشنامه بهره گیری شد. در تحلیل داده ها، از تحلیل عاملی برای تبیین فرضیات پژوهش بهره گیری شد. پرسشنامه با بهره گیری از مقیاس پنج تایی، نظرهای کارشناسان محیط زیست را بررسی کرد و نتایج نشان داد که رهبران مذهبی، مدیران محلی، آموزگاران و مروجان و مدیران کارخانه ها و مدیران مسوول رسانه ها دارای بیشترین توان و قابلیت مشارکت در حفاظت از محیط زیست هستند و مهم ترین زمینه های مشارکت آنان، فعالیت ها پیشگیرانه، همیارانه، مدیریت مناطق حفاظت شده می باشند. سرانجام در رابطه با سازوکار های مناسب مشارکت عمومی، یافته ها نشان داد که گروه های جامعه محلی (تعاونی ها)، نشست هم اندیشی و مراسم نمادین از اهمیت بیشتری برخودارند.