محیط زیست طبیعی
سال:1390 | دوره:64 | شماره:2 |تعداد مقالات:14

به دلیل اهمیت قابل توجه تالاب بین المللی انزلی در حفظ اکوسیستم طبیعی ایران و جهان، این مطالعه تلاش نمود تا ارزش حفاظتی این تالاب را تعیین و میزان تمایل به پرداخت خانوارهای ایرانی را برای حفاظت از آن با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط برآورد نماید. برای این منظور یک الگوی لوجیت با بهره گیری از روش حداکثر راستنمایی برآورد شد. نتایج نشان داد که متغیرهای مبلغ پیشنهاد، میزان تحصیلات سرپرست خانوار، تازگی اطلاعات، اهمیت محیط زیست، جنسیت، شهرنشینی، تعداد دفعات بازدید و اخلاق گرایی بر تمایل پرداخت جهت حفاظت از این تالاب بین المللی موثر است. بر مبنای این نتایج مقدار انتظاری تمایل به پرداخت ماهانه هر خانوار برای ارزش حفاظتی این تالاب برای خانوارهای دارای تمایلات وظیفه گرایانه و پیامدگرایانه به ترتیب 18811.87 و 14219.06 ریال برآورد شد. به علاوه، نتایج گویای آن است که با افزایش سطح تمایل به پرداخت خانوارها، اختلاف تمایلات وظیفه گرایان و پیامدگرایان افزایش می یابد. همچنین ارزش حفاظتی سالانه هر هکتار از تالاب برای این دو گروه خانوار به ترتیب 17267.77 و 13051.95 هزار ریال برآورد شد.

جنگل های هیرکانی نیمرخ شمالی البرز دارای فون پرندگانی با تشابه بالا با نواحی مرکزی اروپا هستند و از غنا و تنوع گونه ای قابل توجهی از پرندگان برخوردار هستند. در این مطالعه کارایی چهار روش ترانسکت با عرض ثابت، ترانسکت با عرض متغیر، شمارش نقطه ای با شعاع ثابت و شمارش نقطه ای با شعاع متغیر به منظور شناسایی کاراترین روش جهت پایش و نمونه برداری از پرندگان روزفعال در جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود واقع در شرق شهرستان نوشهر به عنوان یک منطقه معرف از جنگل های هیر کانی مورد بررسی قرار گرفت. در روش ترانسکت، سه ترانسکت هر یک به طول یک کیلومتر با فاصله ثابت و متغیر و در روش نقطه ای، پنج نقطه به فواصل 250 متر از یکدیگر با شعاع ثابت و متغیر تعیین شد. هر یک از نقاط و ترانسکت ها طی سه تکرار در تابستان 1387 مورد نمونه برداری قرار گرفت. داده های حاصل با روش تجزیه واریانس یک طرفه تحلیل شد. نتایج نشان داد تفاوت معنی داری از نظر برآورد غنا و فراوانی پرندگان بین روش های ترانسکت با شمارش نقطه ای وجود دارد (F3.104=9.85, P=0.00 برای غنا و F3.104=57.35, P=0.00 برای فراوانی) و غنا و فراوانی به دست آمده با روش های ترانسکت بیش از روش های نقطه ای بود. از سوی دیگر غنای گونه ای و فراوانی برآورد شده بین روش های ترانسکت با فواصل ثابت و متغیر اختلاف معنی داری نداشتند. همچنین روش های نقطه ای با فواصل ثابت و متغیر نیز تفاوت معنی داری از نظر برآورد غنا و فراوانی پرندگان نشان ندادند. بر طبق نتایج به دست آمده استفاده از روش های ترانسکت برای تعیین فهرست گونه های پرنده از کارایی بیشتری نسبت به روش های شمارش نقطه ای برخوردار است.

خلیج فارس پهنه آبی با اهمیتی در برداشت و انتقال نفت و همچنین ورود پساب های صنعتی است و همواره مقادیر زیادی از آلاینده ها به این اکوسیستم آبی و چرخه زیستی آبزیان وارد می شود. استفاده از صدف برای کاهش آلاینده ها از جمله روش های پالایش زیستی است. صدف Sacostrea cucullata از جمله صدف های بومی خلیج فارس است و یکی از صدف های مهم پالاینده می باشد. هدف اصلی این تحقیق بررسی میزان جذب فلز کادمیوم (150 میکروگرم در لیتر) و مس (200 میکروگرم در لیتر) توسط صدف در شرایط کاملا میدانی است. به این منظور سیستم Mesocosm برای انجام مطالعات پالایشی و جذب فلزات توسط صدف طراحی شد. مطالعات پالایشی نشان داد که نرخ پالایش صدف تحت تاثیر فلزات قرار می گیرد به این ترتیب که نرخ پالایش در ارتباط با فلز کادمیوم از1.69 ml.min-1.g-1 AFDW  به 0.04 ml.min-1.g-1 AFDW و فلز مس از 2.16 ml.min-1.g-1 AFDW به 0.42 ml.min-1.g-1 AFDW در طول دوره یک ساعته آزمایش کاهش یافت ولی هیچ گاه متوقف نشد. با توجه به اینکه نرخ پالایش صدف در طول آزمایش کاهش داشت ولی صدف های زنده غلظت کادمیوم و مس را به ترتیب از 150 و 200 میکروگرم در لیتر به طور متوسط به میزان 118.68 و 133.30 میکروگرم در لیتر کاهش دادند. همچنین مشخص شد که پوسته های مرده نیز توانایی خوبی در کاهش غلظت فلزات دارند. با توجه به نتایج مشخص می شود که صدف Sacostrea cucullata توانایی بالایی در جذب فلزات سنگین دارد و می توان از آن به عنوان پالاینده زیستی استفاده کرد.

در این تحقیق، ابتدا با تکمیل پرسشنامه کلاوسون در قالب روش هزینه سفر کار ارزش گذاری و تجزیه و تحلیل شاخص تقاضای اکوتوریسم محدوده دریاچه سد کارون 3 به انجام رسید. به این منظور تعداد 220 عدد پرسشنامه در زمان حداکثر تقاضای تفرجگاهی در منطقه مطالعاتی تکمیل شد. بر اساس نتایج به دست آمده، ارزش تفرجگاهی محدوده سد کارون 3 در زمان مطالعه2  میلیارد و 879 میلیون و 550 هزار ریال در ماه برآورد شد. در ادامه، به منظور ارائه راهبردهای کمی توسعه اکوتوریسم از روش برنامه ریزی راهبردی تلفیقی  WOTوA  بهره گیری شد. حاصل جمع امتیازات وزنی جدول های ارزشیابی عوامل درونی 2.54 و ارزشیابی عوامل بیرونی 2.27 محاسبه شد. با در نظر گرفتن نتایج حاصل از جدول برنامه ریزی کمی راهبردی، راهبرد ایجاد فرصت های جدید شغلی بر مبنای پتانسیل های طبیعی و فرهنگی منطقه با هدف حمایت از صنایع دستی، صیانت از هویت فرهنگی و پیشگیری از مهاجرت افراد محلی به خارج از منطقه به عنوان اولویت نخست توسعه اکوتوریسم در محدوده دریاچه سد کارون 3 پیشنهاد شد.

گیاهان به عنوان نوعی از مصالح بوم مهندسی علاوه بر داشتن قابلیت خودتجدیدی و خودترمیمی، بر خلاف مصالح مصنوعی فاقد اثرات منفی بر محیط زیست نیز می باشند. تاثیر گیاهان بر افزایش پایداری دامنه ها و کاهش فرسایش به مقدار زیادی وابسته به مقاومت کششی ریشه است و تعیین مقاومت کششی ریشه، اطلاعات مورد نیاز در تحلیل رابطه ریشه - خاک را فراهم می سازد. هدف از این مطالعه بررسی تغییرات درون گونه ای مقاومت کششی ریشه سه گونه راش، ممرز و انجیلی در مقیاس منطقه ای می باشد. به این منظور نمونه های ریشه سه گونه مورد نظر از سمت بالا و پایین شیب، جمع آوری و مقاومت کششی آنها با استفاده از یک دستگاه اینسترون استاندارد اندازه گیری شد. تعداد 369 آزمایش مقاومت کششی موفق روی نمونه ریشه های مربوط به سه گونه مورد نظر و نیز پروفیل بالا و پایین هر گونه، انجام گرفت. دامنه قطری ریشه ها 5-0.3 میلیمتر و دامنه مقاومت کششی نمونه ها 70.33-0.51 مگاپاسکال بود. نتایج آنالیز کوواریانس نشان داد که قطر ریشه به عنوان عامل کوواریت در همه تیمارها معنی دار است. همچنین با توجه به آنالیز کوواریانس، به جز در مورد پروفیل های بالای انجیلی در بقیه موارد نتایج حاکی از معنی دار بودن اثر پایه های مختلف درختی بر میزان مقاومت کششی و در واقع معنی دار بودن تفاوت های درون گونه ای می باشد. قابل ذکر است که با افزایش نگرانی ها در مورد محیط زیست، روش های بوم مهندسی از گزینه های مناسب برای جایگزینی روش های سنتی ناسازگار با محیط زیست محسوب می شود و پژوهش در این مورد از اولویت های اصلی آینده است.

برآورد جمعیت و تراکم موش سیاه در جنگل های مانگرو ذخیره گاه زیستکره حرا، با دو روش سیبر جالی و صید به ازای واحد تلاش انجام شد. به این منظور در منطقه ای به وسعت 15 هکتار ابتدا 60 تله قفسی برای روش سیبر جالی و سپس 80 تله قفسی برای روش صید به ازای واحد تلاش نصب و از گوشواره های رنگی و بست های شماره دار برای علامت گذاری موش های به دام افتاده استفاده شد. روش سیبر جالی در 7 مرحله به اجرا درآمد که برآورد جمعیت برای مراحل دوم تا ششم به ترتیب 68.5، 96.9، 105.8، 61.7 و 73.6 با تراکم 4.1 تا 7.0 موش در هکتار بود. روش صید به ازای واحد تلاش در 6 مرحله انجام شد که اندازه جمعیت 89.3 با تراکم 5.9 موش در هکتار را نشان داد. به منظور مقایسه میان برآورد ها، کل جمعیت منطقه تله گذاری صید شد که تعداد کل موش ها 96 با تراکم 6.4 موش در هکتار بود. نتایج نشان داد، بین 4 تا 7 موش سیاه در هر هکتار از جنگل های مانگرو مورد مطالعه زیست می کند. برآورد روش های سیبر جالی و صید به ازای واحد تلاش، تفاوت چندانی با کل جمعیت منطقه تله گذاری نشان نداد، لذا این روش ها برای برآورد جمعیت موش سیاه در جنگل های مانگرو قابل توصیه است. با توجه به اشتباه استاندارد کمتر روش صید به ازای واحد تلاش، این روش برای برآورد جمعیت موش سیاه در جنگل های مانگرو با دقت بیشتری همراه است. غیربومی و آفت بودن موش سیاه مشکلی را در برداشت جمعیت ایجاد نمی کند. همچنین این روش نسبت به سایر روش ها کم هزینه تر است و با ادامه آن می توان کل جمعیت منطقه تله گذاری را برآورد نمود.

مکانیابی محل دفن یک فرایند ضروری در مدیریت پسماند، در مناطق با رشد زیاد است. به علت پیچیدگی سیستم های مدیریت پسماند، انتخاب مکان مناسب برای استقرار محل دفن نیازمند بررسی راه حل های پیشنهادی متعدد و معیارهای ارزیابی مختلف است. این مطالعه استقرار محل دفن جدیدی را با استفاده از یکپارچگی تجزیه و تحلیل تصمیم گیری چند معیاره و تجزیه و تحلیل همپوشی لایه ها با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی نشان می دهد. در این مطالعه برای بدست آوردن مناطق مناسب برای دفن زباله شهری در یک دوره 20 ساله از روش های ترکیب خطی وزنی و تجزیه و تحلیل خوشه ای استفاده شد. در نهایت برای رتبه بندی مناطق، برای استقرار محل دفن از یک مدل ارزیابی سلسله مراتبی، تحت عنوان تاپسیس فازی سلسله مراتبی استفاده شد. نتایج نشان دهنده ارجح ترین گزینه برای استقرار محل دفن بود. در نتیجه از کل منطقه مورد مطالعه به مساحت 1361 کیلومتر مربع فقط حدود 6 درصد آن برای مکان دفن مناسب است. استفاده از HFTOPSIS در این مطالعه، کارایی، سهولت و کاهش زمان را نسبت به سایر روش ها مانند فرایند تحلیل سلسله مراتبی نشان داد. همچنین کاربرد این روش برای مناطق مشابه برای مکانیابی محل دفن پیشنهاد می شود.

فلزات سنگین به ویژه جیوه به دلیل سمیت و پایداری در محیط زیست از نظر سلامت عمومی حائز اهمیت است. در این تحقیق برای بررسی چگونگی توزیع غلظت فلز سنگین جیوه در رسوبات سواحل دریای خزر در استان مازندران، 12 ایستگاه انتخاب و با استفاده از روش سیستماتیک تصادفی، از هر ایستگاه 5 نمونه از رسوبات ساحلی برداشت شد. بعد از انجام تجزیه و تحلیل های آزمایشگاهی به منظور درونیابی توزیع غلظت عنصر جیوه از روش معکوس فاصله وزنی استفاده شد. همچنین برای بررسی همبستگی بین پارامترهای فیزیکی و شیمیایی رسوبات، مواد آلی، هدایت الکتریکی، اسیدیته و غلظت جیوه، نقشه توزیع این پارامترها ترسیم شد. همپوشی نقشه های توزیع غلظت جیوه با نقشه پارامترهای مورد نظر نشان داد که غلظت جیوه با میزان مواد آلی، هدایت الکتریکی و اسیدیته به دلیل جذب این عنصر توسط مواد آلی و همچنین حفظ آن بوسیله املاح و از طرفی دیگر به دلیل قلیایی بودن منطقه، مطابقت دارد، هر چند از لحاظ آماری (در سطح احتمال 5 درصد) این ارتباط معنی دار نبود. بطور کلی میانگین مقادیر جیوه به دست آمده در تمامی ایستگاه ها کمتر از حد استاندارد NOAA آمریکا (0.15 میکروگرم جیوه در هر گرم رسوب) در رسوبات بود. یافته های این تحقیق اطلاعات مناسبی را در مورد توزیع غلظت فلز سنگین جیوه در سواحل دریای خزر در استان مازندران ارائه می کند که می تواند به فرایندهای پایش و ارزیابی رسوبات در منطقه مورد مطالعه کمک کند.

نقش جنگلکاری در کاهش آلاینده های نفتی با مطالعه یک عرصه جنگلکاری سال 1369 مصادف با اوج آلودگی هوا ناشی از سوختن چاه های نفت کویت، در منطقه عباس آباد دزفول مورد بررسی قرار گرفت. در این عرصه 6 گونه درختی شامل اکالیپتوس کامالدولنسیس (Eucalyptus camaldulensis)، اکالیپتوس میکروتکا (Eucalyptus microtheca)، شیشم(Dalbergia sissoo) ، آکاسیا سالیسینا(Acacia salicina) ، اکاسیا استنوفیلا (Acacia stenophylla) و پده (Populus euphratica) انتخاب و در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار، با هم مقایسه شد. نتایج تجزیه و تحلیل برگ درختان حاکی از آن است که بین گونه های مختلف از نظر درصد پتاسیم، درصد ازت و مقدار روی اختلاف آماری معنی داری وجود دارد و گونه پده نسبت به سایر گونه ها در الویت قرار دارد. از نظر میزان روی، مس و سرب هر چند بین گونه ها اختلاف معنی داری مشاهده نمی شود اما دو گونه آکاسیا استنوفیلا و پده بیشترین سرب را در خود ذخیره نمودند. تجزیه و تحلیل خاک زیر تاج درختان نشان داد، میزان کادمیم در گونه های مختلف با یکدیگر تفاوت معنی داری داشت و بیشترین مقدار در زیر تاج گونه های اکالیپتوس کامالدولنسیس و شیشم تجمع پیدا کرد. با توجه به نتایج حاصله، جنگلکاری با گونه های پده، شیشم و آکاسیا استنوفیلا نسبت به سایر گونه ها در کاهش خسارات ناشی از آلودگی های نفتی حاصل از آتش سوزی بواسطه جذب عناصر سمی و فلزات سنگین، بیشترین نقش را دارد.

شوری بالا از جمله مشکلاتی است که بهبود آن هنوز در علوم کشاورزی و آبزی پروری به سادگی امکان پذیر نیست. این مشکل در نواحی ساحلی خلیج فارس مشکلات بیشتری ایجاد نموده است. گیاهان شورپسند با قدرت بالا و منحصر به فرد در جذب و تجمع شوری آب و خاک در بافت های خود قادرند تا قدرت پالایش زیستی محیط خود را بهبود بخشند. آبکشت نوعی روش تلفیقی زیستی تولید غذایی است که بین آبزی پروری (با رویکرد استفاده مجدد از آب)، گیاه، گل و تولید گیاهی ارتباط برقرار میکند. در این مطالعه امکان استفاده از روش آبکشت در کاهش شوری زیاد آب استخرهای پرورش میگو مورد بررسی قرار گرفت. بنابراین از سه گونه گیاهی اقتصادی و شورپسندAvicennia marina ،Salicornia europaea  و Suaeda martima هر کدام به تعداد 66 قطعه و در شوری های 25، 35، 45 و 55 قسمت در هزار (ppt) بصورت آبکشت پرورش داده شد. ابتدا متوسط طول اولیه گیاهان در شوری های مختلف اندازه گیری شد. در نهایت متوسط رشد گونه های مختلف، درصد بقای آنها و همچنین وضعیت ظاهری گیاهان بررسی شد. نتایج این مطالعه نشان داد که سه گونه مورد استفاده توان بسیار ناچیزی در کاهش شوری دارند. اما گونه Suaeda martima نسبت به گونه های دیگر توانایی بیشتری در کاهش شوری آب نشان داد و استفاده از این گونه در مناطقی که شوری آب افزایش چشمگیری ندارد امکان پذیر است.