محیط زیست طبیعی
سال:1389 | دوره:63 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

همیاری جامعه محلی در برنامه های توسعه تاریخچه ای طولانی دارد و طیف گسترده ای از کارگزاری های توسعه تلاش کرده اند تا مردم را در برنامه های توسعه درگیر نمایند، در این راستا، هدف این تحقیق بررسی امکان سنجی مدیریت همیارانه ای پارک ها در شهر کرج (در منطقه 9) بود. پژوهش از نوع کاربردی، روش پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی و جامعه آماری آن ساکنان منطقه 9 شهر کرج که به پارک ها مراجعه می کردند را تشکیل می داد. روش نمونه گیری تصادفی ساده بود و شمار 203 نفر بر پایه فرمول کوکران گزینش شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه ای بود که روایی آن بر پایه نظر جمعی از استادان و صاحب نظران دانشگاه تهران و کارشناسان فضای سبز تایید شد و پایایی آن با بهره گیری از فرمول کرونباخ- آلفا بالاتر از 0.7 محاسبه شد. یافته ها نشان داد که 46 درصد پاسخگویان معتقد بودند در حال حاضر مهم ترین دشواری پارک ها مدیریت و نگهداری آنان است. از بین افرادی که در تحقیق شرکت کرده بودند، 6.9 درصد افراد حاضر نبودند در مدیریت پارک ها همیاری نمایند. نتایج بدست آمده از آزمون تحلیل واریانس بین سطح سواد و متغیرهای تحقیق نشان داد که بین سطح سواد و تمایل افراد برای شرکت در مدیریت پارک ها تفاوت معنی داری وجود ندارد. همچنین تفاوت معنی داری از لحاظ گرایش به همیاری بین زنان و مردان دیده نشد. از این رو توصیه می شود مسوولان با توجه به بررسی های بیشتر تلاش نمایند زمینه را برای همیاری بیشتر مردم با ارایه آگاهی و داده ها بیشتر فراهم نمایند.

امروزه اثرگذاری های برون منطقه ای فرسایش، یعنی آسیب ها وزیان هایی که به وسیله رسوب وارد می شود یک مشکل زیست محیطی جدی است. یکی از راهکارهای تثبیت موقت خاک پیش از استقرار دایمی پوشش گیاهی به ویژه در اراضی شیب دار به منظور کاهش آلودگی های زیست محیطی، بهره گیری از موادی است که ویژگی سیمان کنندگی ذرات پراکنده در سطح خاک را دارند. گچ ماده ای است که ذرات و خاکدانه های ناپایدار موجود در سطح خاک را به هم می چسباند و از تخریب آنها در اثر نیروهای فرساینده جلوگیری می کند. هدف از انجام این تحقیق بررسی تاثیر مقادیر بهینه گچ در کاهش رواناب و رسوب، افزایش مقاومت برشی و پایداری خاکدانه های سطحی شیب های ناپادار تپه های مارنی استان زنجان با استفاده از ناودان (فلوم) و همانند ساز باران، دستگاه الک تر و پره برش می باشد. این تپه ها که مشرف به یکی از بزرگترین مخازن آبی کشور (سد سفیدرود) هستند، به علت داشتن رس فراوان دشواری های پرشمار را برای منطقه ایجاد می کنند. نتایج نشان داد که مقادیر مختلف گچ به صورت مخلوط با پنج میلیمتر سطح خاک تولید رواناب و رسوب را به ترتیب نسبت به شاهد بین صفر تا 13 درصد و 11 تا 92 درصد کاهش داد. همچنین در شیب 30 درصد و باران 75 میلیمتر بر ساعت تاثیر 20 تن در هکتار گچ در کاهش غلظت رسوب پس از گذشت حدود 35 دقیقه از آغاز رواناب از بین می رفت. در حالی که کاربرد 30 تن در هکتار گچ در همین شیب و شدت باران حتی پس از گذشت 60 دقیقه از آغاز رواناب تاثیر خود را در کاهش غلظت رسوب حفظ می کرد. همچنین مشخص شد که کاربرد گچ در اثر بهبود ویژگی های فیزیکی خاک و تشکیل خاکدانه های پایدار در آب، جداشدن ذرات خاک و فرسایش ناشی از آن را کاهش می دهد. بنابراین با توجه به قیمت به نسبت ارزان گچ می توان ذرات ناپایدار و پراکنده موجود در سطح خاک را با پرداخت هزینه کم تثبیت کرد و آلودگی های مختلف ناشی از پراکندگی آنها را به کمترین رساند.

در این پژوهش وضعیت تولید، ذخیره و چگونگی مدیریت پسماندهای شهرک صنعتی یزد با گستره 686 هکتار و 252 واحد فعال مورد بررسی قرار گرفته است. برای ارزیابی وضعیت موجود پسماندهای صنایع از پرسشنامه بهره گیری شد و شمار 117 نمونه از گروه های مختلف مورد بررسی قرار گرفتند. در این مطالعه رابطه بین وزن پسماند تولیدی در هر واحد و شمار کارکنان صنایع با بهره گیری از معادله به صورت Y=577.4+0.58Xبه دست آمد. با بهره گیری از نتایج این معادله و بهره گیری از معادله V=1.56+0.0078Yحجم پسماندهای تولیدی مشخص شد. وزن کل پسماندهای تولیدی 64824.8 کیلوگرم و حجم آنها 519.2 مترمکعب در روز محاسبه شد. صنایع در 9 دسته طبقه بندی شده و نقش هر کدام در تولید پسماندهای مورد بررسی قرار گرفت. 24 درصد صنایع ماشین سازی و تجهیزات، 16 درصد صنایع غذایی، 13 درصد صنایع شیمیایی، 12 درصد صنایع پلاستیک و لاستیک، 11 درصد کانی های غیر فلزی، 10 درصد صنایع فلزی، 7 درصد صنایع نساجی، 4 درصد صنایع چوب سلولزی و 3 درصد صنایع کاغذ. بنابر اطلاعات به دست آمده 32 درصد پسماندهای متفرقه (کاغذ و شیشه)، 21 درصد فلزات عنصری، 17 درصد مواد پلیمری، 7 درصد پسماندهای حیوانی، 5 درصد مواد غیر آلی شامل لجن ها، 3.5 درصد ترکیبات آلی، 3 درصد مواد قلیایی، 3 درصد مواد شیمیایی، 2.5 درصد اسید غیر آلی، 2 درصد پسماندهای حاصل از روغن کاری ها و قیر، 2 درصد ترکیبات فلزات سمی، 2.1 درصد مواد تصفیه شده و لجن حاصل از فاضلاب و 0.8 درصد ترکیبات غیر آلی (سیانیدها و سولفیدها) می باشد. 76.8 پسماندهای تولید شده ماهیت جامد، 9 درصد نیمه جامد و 14.2 درصد مایع دارند. با توجه به نتایج بالا و برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست، برقراری نظام مدیریت مناسب برای ساماندهی پسماندهای صنعتی امری ضروری به نظر می رسد. با توجه به داده های موجود اولین قدم برای استقرار یک نظام مدیریتی، ایجاد یک شبکه بانک اطلاعاتی پسماند خطرناک در سیستم مدیریت واحدهای صنعتی می باشد تا اطلاعات هر یک از پسماندهای تولیدی واحدهای تولیدی ثبت و در اختیار همه واحدها قرار داده شود. با ایجاد این نظام امکان فروش پسماندهای متفرقه که قسمت اعظم آن ها را تشکیل می دهند و همچنین تحویل مواد غذائی به کارخانه کمپوست که در حال راه اندازی در استان یزد می باشد فراهم می شود. در نهایت برای مدیریت پسماندهایی که سرانجام باید دفن شوند گزینش محلی برای دفع آنها با توجه به اصول بهینه مکان یابی می تواند در مدیریت آنها موثر بوده و از پراکنش آنها در محیط توسط صاحبان صنایع جلوگیری شود.

طبیعت گردی به عنوان نوعی از گردشگری پایدار که هم به حفاظت محیط زیست و هم به توسعه آن کمک می کند شناخته شده است ولی متاسفانه به خاطر ارزیابی نامناسب محیط زیست، بسیاری از مکان های گردشگری به سوی ناپایداری و خود تخریبی پیش می روند. از سویی دیگر به جهت افزایش سطح مناطق حفاظت شده کشور لازم است تا مناطق جدیدی گزینش و معرفی شوند. برای گزینش مکان های مناسب طبیعت گردی و مناطق حفاظتی بهره گیری از معیارهای مرتبط شیوه مناسبی به شمار می آید. به همین منظور از بررسی منابع مختلف داخلی و خارجی 12 معیار و 41 زیر معیار برای طرح ریزی طبیعت گردی و 5 معیار اصلی و 26 زیر معیار برای گزینش لکه های حفاظتی در بوم نظام های طبیعی ایران استخراج شد. این معیارها و زیر معیارها برای طرح ریزی گردشگری و گزینشلکه های حفاظتی در بوم نظام های جزایر کشور با بهره گیری از روش دلفی غربال شد و در نهایت 11 معیار اصلی و 25 زیر معیار برای طرح ریزی طبیعت گردی و 5 معیار اصلی و 15 زیر معیار برای گزینش لکه های حفاظتی در جزیره هنگام برگزیده شد. سپس معیارها و زیر معیارهای برگزیده به طور جداگانه از راه تحلیل سلسله مراتبی وزن دار شدند و اولویت آنها مشخص شد و ضریب های تعیین شده به صورت مدل ریاضی برای گزینش لکه های حفاظتی و طبیعت گردی ارایه شد. برای همه زیر معیارهای برگزیده شاخص هایی متناسب با ویژگی های محدوده مورد بررسی که قابلیت تبدیل شدن به نقشه را داشتند تعریف شد. نقشه ها به محیط GIS وارد و از هریک نقشه های فاصله متناسب با آن شاخص تهیه شد. در نهایت با بهره گیری از مدل ریاضی تهیه شده پهنه های مناسب طبیعت گردی و حفاظت در جزیره هنگام شناسایی شد و بر پایه پهنه های شناسایی شده در مورد طبیعت گردی ناحیه های بوم گردشگری محتاطانه، بوم گردشگری با توسعه فیزیکی سبک و بوم گردشگری بدون نیاز به توسعه فیزیکی و در مورد حفاظت ناحیه های گستره حفاظتی، مناطق حساس زیست محیطی، ناحیه بازسازی و احیا و همچنین ناحیه کنترل و پایش مشخص شدند. برابر نتایج به دست آمده 48.99 درصد از محدوده مورد بررسیکه تمام گستره جزیره و آبهای تاعمق 10 متر را شامل می شد بالقوه دارای ارزش حفاظتی است. 62.33 درصد از محدوده مورد بررسی برای فعالیت بوم گردشگری توان دارد. همچنین 21.31 درصد از محدوده مورد بررسی بایستی مورد بازسازی و احیا قرار گیرد و 70.99 درصد از گستره جزیره و آبهای پیرامونی برای کنترل و پایش زیست محیطی پیشنهاد شده است.

مجموعه حفاظتی جاجرود (پارک های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود) یکی از زیستگاه های مهم گوسپند وحشی البرز مرکزی  (Ovis gmelini X O. vignei)  در ایران است. از آنجایی که این گونه در فصل پاییز تولید مثل می کند، گستره خانگی پاییزه اهمیت ویژه ای در چرخه حیات این گونه دارد. در این پژوهش با استفاده از تحلیل عاملی آشیان بوم شناختی (ENFA) عامل های موثر بر حضور گونه در زیستگاه پاییزه شناسایی و مطلوبیت زیستگاه دراین دوره محاسبه شد. نتایج نشان داد این گونه دارای آشیان بوم شناختی باریکی در این فصل بوده و نسبت به تغییرات زیستگاه حساس است. زیستگاه های مطلوب در مناطقی با ارتفاع بیش از 1535 متر، میانگین دمای فصل کمتر از 10 درجه سلسیوس، دارای گریزگاه مناسب و به دور از روستاها قرار دارند. مناطق نظامی و جاده ها با توجه به نوع کاربری تاثیرات متفاوتی بر حضور گونه و مطلوبیت زیستگاه دارند.

این نوشتار در رابطه با بررسی تلفیق تنوع زیستی در فرآیند ارزیابی اثراگذاری های زیست محیطی در ایران است وضعیت موجود را در مقایسه با شش کشور آسیایی دیگر نشان می دهد. تحلیل وضعیت برمبنای تعدادی از گزارش های ارزیابی اثرگذاری های زیست محیطی که توسط سازمان حفاظت محیط زیست مورد بررسی قرار گرفته، می باشد. در این تحلیل نحوه توجهات به تنوع زیستی و مسایل مرتبط با آن، سطوح، اجزا، ساختار و عملکرد تنوع زیستی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بدست آمده در این تحقیق نشان می دهد که در ایران و برخی از کشورهای مورد بررسی اثرگذاری های بر تنوع زیستی در فرآیند و گزارش های ارزیابی اثرگذاری های زیست محیطی از نقاط ضعف پرشماری برخوردار می باشند و ارزیابی آنها کامل نبوده است. نتایج تحلیل و مقایسه نشان می دهد که در شیوه نامه ارزیابی زیست محیطی ایران تنها 32 درصد شاخص های تنوع زیستی مورد توجه قرار گرفته است که نسبت به کشورهای هندوستان و سریلانکا بیشتر و از کشورهای بنگلادش، بوتان، پاکستان و نپال کمتر می باشد. برای بهینه تر نمودن نقش و جایگاه تنوع زیستی در فرآیند ارزیابی اثرگذاری های زیست محیطی پیشنهادهای ساختاری و نهادی بویژه در زمینه بازنگری شیوه نامه موجود ارایه شده است.

به رغم وجود خطر فزاینده پدیده انگل تولیدمثلی در پرندگان مناطق معتدله در حاشیه جنگل، آمار و داده های چندانی از وجود این پدیده در حاشیه جنگل های استوایی وجود ندارد. در این تحقیق تغییرات جمعیت خانواده کوکوها (به عنوان انگل)، گونه های میزبان و متغیرهای زیست محیطی در طول گرادیان «حاشیه به مرکز» جنگل در مالزی مورد بررسی قرار گرفت. مشاهده مستقیم پرندگان و متغیرهای زیست محیطی شامل ساختار رویشی و مشخصه های خرد اقلیمی در 105 نقطه نمونه برداری به شعاع 25 متر صورت پذیرفت. بیشترین تغییرات دیده شده در جامعه پرندگان میزبان انگل در حدفاصل حاشیه تا 400 متری داخل جنگل دیده شد. بر پایه همبستگی بین پرندگان و مشخصه های زیستگاهی، سه گروه عمده از پرندگان قابل تفکیک از یکدیگرند. اولین گروه، شامل کوکوی هندی  (Cuculus micropterus) و کوکوی محزون (Surniculus lugubris) همبستگی مثبتی با فراوانی برخی گونه های لیکوی ویژه حاشیه جنگل مانند لیکوی سینه راه راه(Macronous gularis) و لیکوی پشت کرکی ((Macronous ptilosus در فاصله 200- 25 متری از حاشیه جنگل داشتند. گروه دوم شامل کوکوی بوجانگا  (Surniculus lugubris)و کوکوی سرخ  (Cacomantis sonneratii) همبستگی مثبتی را با فراوانی بوجانگای بزرگ ((Dicrurus paradiseus در فاصله 400 متری از حاشیه جنگل نشان داد. گروه سوم شامل کوکوی شکم سیاه (Phaenicophaeus diardi) و کوکوی شکم بلوطی (sumatranus Phaenicophaeus) و کوکوی نوک سبز ( (Phaenicophaeus tristis هیچ نوع همبستگی قابل ملاحظه ای را با فاصله از حاشیه جنگل نشان ندادند. این حقیقت که حاشیه جنگل جمعیت بالایی از پرندگان انگل تولیدمثلی را در مقایسه با داخل جنگل دارد عامل مهمی برای نگرانی است. بنابراین حفاظت از عرصه های جنگلی بزرگ با نسبت کمتری از حاشیه جنگل توصیه می شود.