محیط زیست طبیعی
سال:1392 | دوره:66 | شماره:4 |تعداد مقالات:14

یکی از مهم ترین هدف های ایجاد پارک های ملی در همه کشورها حفظ گونه ها و جلوگیری از تداوم تخریب در اکوسیستم هاست، زیرا حفاظت از این مناطق می تواند نقشی اساسی در اداره صحیح سایر مناطق، به خصوص مناطق همجوار، داشته باشد. متاسفانه این روند در پارک های ملی ایران با سیری معکوس طی چند دهه اخیر به سوی تغییر در پوشش طبیعی سیمای مناطق تحت حفاظت، به خصوص پارک های ملی بوده که به افزایش نگرانی ها برای حفاظت از باقیمانده تنوع زیستی در این مناطق منجر شده است. در این تحقیق، روند تغییرات پوشش طبیعی و توسعه در دو پارک ملی خجیر و سرخه حصار، با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست مربوط به سال های 1365، 1379 و 1389، بررسی شده است. بدین منظور، ابتدا تصاویر ماهواره ای تصحیح و در پنج طبقه دسته بندی شدند. سپس مساحت این طبقات در نقشه کاربری برای هر سال تعیین و مقایسه شده است. نتایج نشان می دهد که هر دو پارک ملی در طول دوره پژوهش با تخریب و تغییر کاربری مواجه بوده اند. به طور کلی پارک ملی خجیر بیشتر با کاهش مرتع و پارک ملی سرخه حصار بیشتر با افزایش ساخت وساز مواجه بوده است. همچنین، میزان تغییر کاربری و ساخت وساز در پارک ملی سرخه حصار بیشتر از پارک ملی خجیر است.

این تحقیق با هدف پیش بینی تغییرات کاربری سرزمین (جنگل، کشاورزی، مناطق مسکونی و باغ) شرق استان مازندران با استفاده از رگرسیون لجستیک و زنجیره مارکف در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام شد. با استفاده از تصاویر ماهواره ای سال های 1366-1380 تغییرات کاربری سرزمین منطقه مشخص شد. پتانسیل انتقال با استفاده از رگرسیون لجستیک مدل سازی شد. بدین صورت که از هفت متغیر (مدل رقومی ارتفاعی، فاصله از مناطق مسکونی، اراضی کشاورزی، جنگل، رودخانه و جاده و متغیر کیفی پوشش اراضی) و هفت زیرمدل (جنگل به کشاورزی، جنگل به مسکونی، جنگل به باغ، کشاورزی به مسکونی، کشاورزی به باغ، باغ به مسکونی، باغ به کشاورزی) استفاده شد. تغییرات کاربری سرزمین با استفاده از زنجیره مارکف و مدل پیش بینی سخت برای سال 1385 پیش بینی شد. نقشه پیش بینی شده با مدل با نقشه واقعیت زمینی 1385 صحت سنجی شد. درنهایت، تغییرات کاربری سرزمین برای سال 1392 پیش بینی شد. نتایج نشان داد، طی سال های 1366 تا 1380، سطح چشمگیری از اراضی جنگلی و باغی کاسته شده و در مقابل به اراضی کشاورزی و مناطق مسکونی افزوده شده است. مقادیر موفقیت خنثی، موفقیت، خطا و هشدار خطا به ترتیب 89.8، 0.1، 9.8 و 0.3 درصد و کل خطای پیش بینی مدل 10.1 درصد به دست آمد که نشان دهنده پذیرفتنی بودن مدل است. همچنین، نتایج پیش بینی نشان داد مساحت اراضی جنگلی و کشاورزی در سال 1392 در مقایسه با 1385 کاهش و مناطق مسکونی و باغ افزایش خواهند یافت.

کاهش یکنواخت غنا و تنوع گونه ای همراه با افزایش ارتفاع برای مدت ها الگوی کلی مورد پذیرش بوم شناسان بود، اما پژوهش های اخیر رابطه ای زنگوله ای با حداکثر تعداد گونه در ارتفاعات میانه را به مثابه الگوی غالب پیشنهاد می کند. این تحقیق به منظور بررسی رابطه غنا و تنوع گونه ای پرندگان و ارتفاع در امتداد نیمرخ ارتفاعی دامنه های شمالی رشته کوه البرز و به طور موردی در جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود انجام گرفت. منطقه مورد مطالعه بر اساس جوامع گیاهی موجود به شش طبقه ارتفاعی از 80 تا 2200 متر طبقه بندی و تعداد 163 واحد نمونه برداری به روش اشکوب بندی- تصادفی در این طبقات مستقر شدند. حداقل فاصله بین واحدهای نمونه برداری 250 متر و در فاصله حداقل 25 متری از حاشیه توده های جنگلی در نظر گرفته شد. نمونه برداری در میانه فصل بهار و از طلوع خورشید تا ساعت 10 صبح و به روش بی تحرکی و انتظار و به مدت 10 دقیقه برای هر واحد نمونه برداری و با استفاده از روش شمارش نقطه ای با شعاع نامحدود انجام شد. بر اساس نتایج، غنا و تنوع گونه ای پرندگان با تغییر ارتفاع تفاوت معنی داری نشان می دهد. همچنین، نتایج حاصل از رگرسیون غیرخطی نشان می دهد که غنا و تنوع گونه ای پرندگان در این ناحیه با ارتفاع از سطح دریا از الگوی زنگوله ای پیروی می کند و در ارتفاعات میانه به بیشترین مقدار خود می رسد. این نتایج اهمیت توجه بیشتر به جوامع جنگلی موجود در میان بندهای نیمرخ شمالی البرز و لزوم رعایت ملاحظات زیست محیطی در اقدامات جنگلداری و بهره برداری در این دامنه از ارتفاعات را نشان می دهد.

دیازینون یکی از پرمصرف ترین آفت کش های ارگانوفسفره است. صدف بزرگ آب شیرین (Anodonta cygnea) را، به سبب سکونت نسبتا دائمی در کانال های زهاب کشاورزی، می توان شاخصی مناسب در مناطق آلوده به این نوع از آلاینده ها در نظر گرفت. در این تحقیق، فعالیت استیل کولین استراز بافت های این جانور در مواجهه با غلظت ها گوناگون دیازینون (صفر، 1، 7، 15، 19، 23 میلی گرم بر لیتر)، با تکیه بر آثار کوتاه مدت (روز اول تا چهارم) و بلندمدت (روز هفتم تا بیست و یکم) این سم، با هم مقایسه شد و فعالیت آنزیمی به روش المن با دستگاه الایزا ارزیابی شد. نتایج حاکی از این بود که اختلاف معنی داری بین سطوح فعالیت آنزیم کولین استراز بافت های صدف در غلظت های گوناگون دیازینون و زمان های مواجهه با این سم وجود داشت. فعالیت ویژه این آنزیم در عضله جمع کننده، ماهیچه پا، غده گوارشی و در نهایت آبشش به ترتیب با مقادیر 27.285، 16.923، 2.792 و 1.914 نانومول استیل تیوکولین استرازشده در دقیقه بر میلی گرم پروتئین ثبت شد. در برنامه های پایش محیط زیست می توان از بافت های ماهیچه پا و ماهیچه جمع کننده، هم چون یک شاخص کولین استرازی پس از مواجهه این جانور با سم دیازینون، به منظور ارزیابی خطرهای زیست محیطی این آفت کش، استفاده کرد. با وجود این، بافت آبشش از میان چهار بافت مورد مطالعه، یگانه بافتی بود که برای تشخیص اثرهای غلظت های کم این سم (1 میلی گرم بر لیتر) بر فعالیت کولین استراز مناسب بود.

با توجه به استفاده از گونه چاودار کوهی (Secale montanum) برای احیای مراتع مناطق گوناگون کشور، استفاده از آن در مدیریت این اکوسیستم ها به آگاهی از توانایی آن در برابر تنش های محیطی نیاز دارد. این تحقیق تاثیر غلظت های عناصر آلاینده مس و سرب بر شاخص های جوانه زنی و رشد بذر در این گونه را در شرایط آزمایشگاهی بررسی می کند. به این منظور، اثر پنج تیمار (شاهد، 50، 100، 150، 200 میلی گرم در لیتر) نیترات سرب و سولفات مس روی درصد و سرعت جوانه زنی بذرها و مقدار رشد گونه چاودار کوهی در سه تکرار بررسی شد. پارامترهای درصد و سرعت جوانه زنی محاسبه و مقدار رشد با اندازه گیری طول ریشه چه، ساقه چه و گیاه چه و نیز ضریب آلومتری و بنیه بذر تعیین شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس و مقایسه میانگین داده ها نشان داد که هیچ یک از دو عنصر مس و سرب بر درصد و سرعت جوانه زنی اثری نداشته اند، ولی افزایش غلظت عنصر سرب موجب کاهش معنی دار طول ریشه چه، ساقه چه و ضریب آلومتری شده و افزایش غلظت عنصر مس نیز در شاخص بنیه بذر، طول ریشه چه، ساقه چه، گیاه چه و ضریب آلومتری کاهش معنی دار ایجاد کرده است. همچنین، غلظت های پایین این عناصر عامل محدودکننده ای برای رشد این گونه نبوده است.

هدف این تحقیق بررسی عوامل موثر بر تمایل شهروندان به مشارکت در فعالیت های حفاظت و توسعه فضای سبز شهر تهران بود. تحقیق از نوع توصیفی- همبستگی بود و به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق شهروندان تهران بودند. حجم نمونه 626 نفر تعیین شد که، با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای تناسبی، از جامعه آماری انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. گروهی از کارشناسان شهرداری تهران و اعضای هیات علمی ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس روایی این پرسشنامه را تایید کردند. ضریب پایایی (آلفای کرونباخ) برای بخش های گوناگون پرسشنامه با انجام دادن آزمون پیشاهنگی بین 0.87 تا 0.91 به دست آمد. داده های گردآوری شده از طریق نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند. بر اساس یافته های تحقیق، تمایل به مشارکت 54.1 درصد شهروندان در سطح بالایی بود. بین تمایل به مشارکت شهروندان نواحی گوناگون اختلاف معناداری وجود داشت و شهروندان نواحی نیمه حاشیه ای از شهروندان نواحی مرکزی و حاشیه ای تمایل بیشتری به مشارکت داشتند. از میان متغیرهای بررسی شده تعداد نهال های دریافت شده، تعداد دفعات دریافت نهال در سال های اخیر، ادراک شهروندان از کارکردهای فضای سبز، آگاهی از عوامل تخریب کننده فضای سبز، نگرش به سرمایه گذاری در توسعه فضای سبز و تحصیلات با تمایل شهروندان به مشارکت درحفاظت و توسعه فضای سبز رابطه مثبت و معنادار داشتند. تحلیل رگرسیون گام به گام نشان داد چهار متغیر نگرش به سرمایه گذاری در توسعه و حفظ فضای سبز، ادراک شهروندان از کارکردهای فضای سبز، تعداد نهال دریافت شده و تحصیلات در تمایل به مشارکت موثر بوده اند.

بدون شک استمرار تجدید حیات جنگل یکی از مهم ترین جنبه های مدیریت پایدار جنگل هاست. شناخت و تعیین الگوی توزیع و پراکنش تجدید حیات در تیپ های گوناگون جنگل و تحولات آن در مدیریت اکوسیستم های طبیعی موثر است. بنابراین، با شناخت دقیق تحولات تیپ های جنگلی، مدیریت و اجرای درست دخالت ها، با تجدید حیات طبیعی در تیپ های جنگلی می توان در نهایت جنگلی با ساختار طبیعی مورد نظر تربیت کرد. بدین منظور، بخش گرازبن از جنگل خیرود واقع در شرق نوشهر برای تحقیق انتخاب شد و کلیه روشنه هایی که تجدید حیات در آنها مستقر شده بود مکان یابی شدند. برای دستیابی به ساختار مکانی و کمی کردن سنجه های مربوط به روشنه ها، از آنالیز سنجه های سیمای سرزمین در محیط  GISو  FRAGSTATSاستفاده شد. بر اساس نتایج این تحقیق، در مجموع تعداد 723 روشنه در سطح تیپ های گوناگون شناسایی شد. بیشترین و کمترین فاصله بین روشنه ها در این تحقیق به ترتیب بین 260 و 54 متر مشاهده شد. با توجه به نتایج سنجه میانگین فاصله بین روشنه ها، پراکنش روشنه ها در تیپ های ممرز- راش، راش خالص و ممرز- بلوط همراه با شیردار یکنواخت، در تیپ های ممرز- راش همراه با بلوط و راش- ممرز تصادفی و در تیپ های ممرز- راش همراه با افرا و همچنین راش- ممرز همراه با نمدار کپه ای است. در این تحقیق نتایج حاصل از سنجه های گوناگون نشان داد که بیشترین پایداری اکولوژیکی و تنوع روشنه ها به ترتیب در تیپ های راش خالص، راش- ممرز و ممرز- بلوط همراه با شیردار و کمترین پایداری در تیپ های ممرز- راش همراه با افرا، ممرز- راش همراه با بلوط و بلوط- ممرز مشاهده می شود. با استناد به سنجه های اندازه گیری شده، الگوی پراکنش و ساختار روشنه ها در تیپ های راش- ممرز، راش خالص و ممرز- راش پراکنش و یکنواختی بهتری از تیپ های دیگر دارد و می تواند الگوی طبیعی زادآوری جهت پیروی از فرآیندهای طبیعی و پایداری استمرار و بقای منابع جنگلی در نظر گرفته شود.

در این تحقیق، برای برنامه ریزی کلان عرصه های مستعد توسعه مناطق نمونه گردشگری در استان خراسان رضوی، معیارهای موثر بر فرایند انتخاب عرصه های گردشگری جمع آوری و تدوین و بر اساس روش دلفی اولویت بندی شدند. پس از تعیین وزن نسبی و اولویت معیارها، نقشه مناطق مستعد برنامه ریزی مناطق نمونه گردشگری در سطح استان به دست آمد. مطابق این بررسی، از هفت گروه معیار محیطی، گردشگری، کالبدی- زیرساختی، اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی، طراحی و مدیریتی، 25 معیار اصلی و 82 زیرمعیار شناسایی شد. در این راستا بیشترین تعداد زیرمعیارها در گروه معیار فرهنگی- اجتماعی با 28 معیار و کمترین آن در گروه معیار مدیریتی است که 5 معیار را در بر گرفته است. نتایج دلفی برای گروه معیار ها نشان داد در فرایند انتخاب مناطق نمونه گردشگری گروه معیارهای گردشگری، محیطی، کالبدی- زیرساختی، فرهنگی- اجتماعی، طراحی، مدیریتی و اقتصادی به ترتیب اولویت 1 تا 7 را دارند. مطابق بررسی انجام شده برای سطح بندی تاثیرگذاری زیرمعیارها در فرایند انتخاب مناطق نمونه گردشگری، 8.3 درصد از زیرمعیارها در طبقه با تاثیرگذاری بسیار زیاد، 22.6 درصد در طبقه با تاثیرگذاری زیاد، 35.7 درصد تاثیرگذاری متوسط و 33.4 درصد در طبقه تاثیرگذاری کم واقع شده اند. همچنین، زیرمعیارهای جاذبه ها و مقاصد گردشگری، تقاضا و بازار گردشگری، مخاطرات محیطی، زیستگاه های حساس و پوشش گیاهی به ترتیب بیشترین اولویت را از منظر دارابودن شاخص های حذف کننده به خود اختصاص دادند.

در این تحقیق، ریسک ورود شیرابه حاوی فلزات سنگین ناشی از لجن اسیدی به آب زیرزمینی در محل دفن شهرک صنعتی فجر گرمسار با نرم افزار IWEM ارزیابی شده است. لجن اسیدی، پسماند صنعتی ویژه خطرناکی است که در نتیجه بازیافت روغن کارکرده به روش اسیدی تولید می شود. ابتدا مقدار فلزات سنگین (Cd ,Ni ,Co ,pb ,Zn ,Mn ,Cu) در نمونه های ترکیبی لجن اسیدی با استفاده از روش دستگاه جذب اتمی تعیین شد. سپس، با استفاده از نرم افزار IWEM و با آنالیز احتمالات مونت کارلو و شبیه سازی شرایط گوناگون محل مورد مطالعه، ریسک ورود فلزات سنگین از طریق شیرابه به آب زیرزمینی ارزیابی شد. در نهایت، نرم افزار پس از مدل سازی مناسب ترین پوشش را برای حفاظت از آب زیرزمینی در محل دفن پیشنهاد کرد؛ گزینه بدون پوشش. بالابودن عمق آب زیرزمینی، عمق کم لجن در محل دفن، خصوصیات اقلیمی خشک و کم بارش منطقه و نوع خاک دانه متوسط تا دانه ریز سبب شده خطر آلودگی آب های زیرزمینی در محل دفن لجن اسیدی در گرمسار کاهش یابد.

در سال های اخیر رشد سریع جمعیت کره زمین و به دنبال آن استفاده بیش از حد از منابع آب شیرین جهان را با بحران کمبود آب شیرین مواجه کرده است. در سواحل شمالی کشور، با وجود اراضی وسیع کشاورزی و کاهش شدید سطح آب های زیرزمینی، تاکنون اقدامات جدی در زمینه شیرین سازی آب دریای خزر در مقیاس وسیع انجام نشده است. در این تحقیق شیرین سازی آب دریای خزر برای مصارف کشاورزی با نانوذرات سیلیس با قطر ذرات کوچک تر از 50 نانومتر بررسی شده است. با انجام دادن آزمایش های اولیه، مقدار هر یک از پارامترهای مورد مطالعه شامل هدایت الکتریکی، سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و کدورت آب دریای خزر اندازه گیری شد و سپس با استفاده از دستگاه جار تست دوزهای گوناگون نانوذرات سیلیس و محدوده وسیعی از اسیدیته ها آزمایش شد. نتایج این تحقیق نشان داد که مقدار دوز 0.45 گرم بر لیتر نانوذرات سیلیس مقدار دوز بهینه و pH=10 مقدار اسیدیته بهینه برای شیرین سازی آب دریای خزرند. همچنین، نتیجه این تحقیق حاکی از اثر فوق العاده نانوذرات سیلیس بر غلظت پارامترهای مورد مطالعه است و مقدار غلظت هر یک از آنها، به خصوص مقادیر سدیم و پتاسیم که از مهم ترین عوامل شوری آب اند، را به زیر حد تشخیص رسانده است.