محیط زیست طبیعی
سال:1391 | دوره:65 | شماره:1 |تعداد مقالات:14

مدیریت پسماندهای بیمارستانی به دلیل دارا بودن پتانسیل عفونت زایی و وجود زایدات خطرناک در آن دارای اهمیت فراوانی است. بررسی حاضر از نوع توصیفی- مقطعی بوده که با تکمیل پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و بازدید در سال 1388 از 9 بیمارستان اصلی مشهد صورت گرفت. وزن و سرانه تولیدی زباله ها مشخص و علاوه بر آن وضعیت تولید، تفکیک، ذخیره سازی، جمع آوری، تصفیه، حمل و نقل و دفع پسماندهای بیمارستانی مورد بررسی قرار گرفت. تعداد کل تخت فعال در مجموع 8 بیمارستان (به جز بیمارستان نفت که اطلاعات آن به دست نیامد) 2833 تخت که به میزان 8369 کیلوگرم در شبانه روز زباله جامد تولید می کنند و سرانه تولید به ازای هر تخت 2.95 کیلوگرم در روز است. این سرانه تولیدی پسماند بیمارستانی در میانه سرانه تولیدی جهانی قرار دارد و اگر میزان ثابتی رشد داشته باشد، پیش بینی می شود که در سال 1395 حدود 20 تن پسماند بیمارستانی در روز در این شهر تولید شود. با توجه به کمیت و کیفیت پسماندهای تولیدی و معضلات مربوط، برای بهبود مدیریت این پسماندها، تفکیک زباله های عفونی و خطرناک از پسماندهای معمولی در داخل بیمارستان، سوزاندن بخش عفونی در زباله سوز مرکزی در خارج از شهر و ترجیحا در محل دفن زباله های شهری و سپس دفن بهداشتی و مهندسی پسماندهای معمولی و خاکستر تولیدی زباله سوز به همراه دیگر زباله های شهر پیشنهاد می شود.

تقسیم بندی اکولوزیکی سواحل در چند سال اخیر بر اساس رویکرد جدیدی صورت می گیرد که در آن از واحدی تحت عنوان "بیوتاپ (Biotope) "استفاده می شود. بیوتاپ از منظر واژه شناسی مترادف با زیستگاه  "Habitat"معنی می شود، ولی از منظر اکولوِژیکی دارای تفاوت محتوایی می باشد. بیوتپ های مختلف در طول 122 کیلومتر سواحل جنوبی جزیره قشم (از شهر قشم در شرق تا روستای دوستکو در غرب) طی چهار فصل (1389-1388) شناسایی و فهرست برداری شد. منطقه مورد بررسی بر اساس ویژگی های ژئومورفولوژی (شنی-ماسه ای، صخره ای-شنی و سنگی-صخره ای) به 4 زیر ناحیه با 12 ایستگاه تقسیم و مختصات جغرافیایی با استفاده از GPS ثبت شد. این پژوهش با پیمایش زمینی-ساحلی، عکس برداری و نمونه برداری از جوامع زیستی به روش کوادرات و همچنین نمونه برداری از رسوب ها جهت دانه بندی و سنجش میزان مواد آلی انجام شد. در مجموع 60 بیوتاپ اصلی در 10 گروه زیستی شناسایی شد که 65% آنها در ساحل سنگی-صخره ای و صخره ای-شنی و بقیه در ساحل شنی-ماسه ای قرار دارند. نتیجه این پژوهش می تواند در راه کار مدیریتی جهت برنامه ریزی حفاظت و توسعه پایدار مورد استفاده قرار گیرد، زیرا بیوتاپ ها به عنوان اجتماع های مشخص و تکرارپذیر می توانند شاخصی در سنجش فشار حاصل از پدیده های طبیعی و فعالیت های انسانی محسوب شوند.

ذخیره گاه های جنگلی یکی از مهمترین روش های مدیریت بوم سازگان در سامانه های حمایتی ایران می باشد. آگاهی از اثرات این مدیریت می تواند راه گشای مدیران در زمینه ادامه این روند یا تغییر و چرخش به سوی سایر سامانه های مدیریتی باشد. برای تعیین اثرات این نوع مدیریت بر تنوع گونه های گیاهی چوبی و علفی در نواحی داخلی (مرکزی و پیرامونی) و خارجی ذخیره گاه گلابی -وحشی چم حصار دلفان پس از تعیین واحدهای شکل زمین مشابه در هر ناحیه، با آماربرداری کاملا تصادفی تعداد 18 قطعه نمونه 1000 مترمربعی (20×50) برای اندازه گیری پوشش درختی- درختچه ای و در داخل هر قطعه نمونه 3 زیر قطعه نمونه (در مجموع 54 زیر قطعه نمونه) 4 متر مربعی (2×2) برای اندازه گیری پوشش علفی انتخاب و برداشت شد. با استفاده از این داده ها شاخص های غالبیت، غنا، یکنواختی و تنوع در هر ناحیه محاسبه و مقایسه گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که حمایت و حراست در سیستم ذخیره گاهی مورد بررسی در کوتاه مدت (حدود 6 سال) بر روی گونه های درختی- درختچه ای به علت عمر طولانی شان نسبت به گونه های علفی تاثیری نداشته و بهبود شرایط رویشگاهی حاصل از مدیریت اعمال شده در طی دوره تنها باعث افزایش میزان تاج پوشش درختی- درختچه ای گردیده است. مدیریت ذخیره گاهی باعث افزایش غالبیت، غنای گونه ای، کاهش یکنواختی و کاهش تنوع زیستی گونه های علفی شده است.

مدیریت غیر اصولی زباله های خانگی و پسماندهای واحدهای تولیدی به ویژه مرغداری ها و دامپروری ها در روستاها و حاشیه شهرها از مهمترین عوامل جذب حیوانات وحشی به این مناطق معرفی شده است. این مشکل اغلب به شرطی شدن غذایی تعدادی از گونه های حیات وحش می انجامد و معمولا سبب تغییر عادات غذایی و کاهش ترس در حیواناتی می شود که توانایی بالا به سازگاری با تغییرات زیستگاهی و غذایی دارند. از آنجا که یکی از فرضیه های مورد بحث در خصوص حمله گرگ به برخی مناطق استان همدان در طی سال های اخیر ترکیب پسماند و رهاسازی غیر اصولی آنها بوده است، در این بررسی ترکیب پسماندهای روستاها و شهرهای مورد حمله گرگ ها با مناطق دیگر مورد مقایسه قرار گرفته است. بدین منظور 5 محل دفن پسماند از نواحی مورد حمله گرگ به عنوان نمونه های تحت تاثیر و 5 محل دفن پسماند از روستاهایی که از کانون حملات به دور بودند به عنوان شاهد مورد نمونه برداری قرار گرفت. نمونه برداری از هر محل دفن پسماند 3 بار، با فاصله زمانی 2 روز و 3 تکرار در هر بار نمونه برداری انجام شد. در هر نمونه یک چهارم متر مکعب از زباله موجود در محل دفن پسماند برداشت، ترکیب آن بررسی و در نهایت درصد زباله های خشک، تر و میزان مواد پروتئینی تعیین شد. از آزمون t مستقل برای وجود یا عدم وجود اختلاف معنی دار در ترکیب زباله بین مناطق مورد حمله گرگ و شاهد استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد که اختلاف معنی داری بین ترکیب زباله تر و درصد پروتئین در مناطق هدف و شاهد وجود ندارد، بدین معنی که ترکیب پسماند و میزان پروتئین آن در مناطق مورد حمله نمی تواند عامل افزایش حملات گرگ به انسان در سال های اخیر در این استان باشد. اما در مورد علل بروز حمله در مناطق هدف می توان به عواملی چون پربار بودن اراضی کشاورزی مجاور، مدیریت نامناسب پسماند، افزایش احتمال شرطی شدن غذایی، خو گرفتن به استفاده از پسماند و تراکم بیشتر سگ های ولگرد که در نهایت منجر به همپوشانی بین الگوی استفاده های انسانی از اراضی و انتخاب زیستگاه گرگ می شود، اشاره نمود. همچنین این مساله موجب کاهش رقابت درون گونه ای بین افراد این گونه می شود.

زیبایی طبیعی و تنوع بالای گیاهان و جانوران در بسیاری از تالاب ها در سراسر جهان این اکوسیستم ها را به مناطق اصلی گردشگری تبدیل نموده است. در راستای دستیابی به استفاده خردمندانه از تالاب ها ضروری است به تعادل و توازنی رسید که موجودیت تالاب ها در گستره وسیع فعالیت های انسانی که از حفاظت مطلق تا دخالت موثر متفاوت است، تضمین شود و طرح ریزی محیط زیستی تالاب، سازوکاری در راه نیل به این هدف محسوب می شود. در این مطالعه طرح ریزی گردشگری تالاب چغاخور در استان چهارمحال و بختیاری از طریق پهنه بندی با استفاده از روش تلفیق لایه های اطلاعاتی با ترکیب خطی وزن دار در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی صورت گرفت. گام های این مطالعه شامل تعیین هدف، شناسایی و گزینش معیارهای گردشگری، غربال سازی معیارها با استفاده از روش دلفی، اولویت بندی و وزن دهی معیارها با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی، نقشه سازی شاخص ها و در نهایت پهنه بندی و گزینش زون های گردشگری است. مطابق نتایج حاصله از پرسشنامه دلفی، زیرمعیار حساسیت گونه از معیار اصلی حیات وحش بالاترین درصد اهمیت را کسب نمود. مطابق نتایج اجرای روش تحلیل سلسله مراتبی در اولویت بندی معیارهای اصلی گردشگری، معیار سیمای سرزمین با بیشترین ضریب وزنی اولویت نخست را به خود اختصاص داد. با در نظر گرفتن مرز تالاب بر اساس توسعه گیاهان آبزی در نهایت سه زون تفرجی شامل زون اکوتوریسم، گردشگری متکی به طبیعت بدون توسعه فیزیکی و گردشگری متکی به طبیعت با توسعه فیزیکی در تالاب چغاخور شناسایی و جانمایی شد.

در این بررسی، از سامانه اطلاعات جغرافیایی و شبکه عصبی مصنوعی برای کمی سازی رابطه کیفی آب زیرزمینی و پدیده های سطح زمین در حوزه آبخیز قره سو واقع در استان گلستان استفاده شد. طبقه بندی تصویرها و تهیه نقشه کاربری زمین، با استفاده از تصویر ماهواره IRS سال 2008 صورت گرفت. داده های کیفی آب از آزمایشگاه تعیین کیفیت، سازمان آب و فاضلاب منطقه ای استان گلستان تهیه شدند. نتایج این پژوهش، نشان داد که با وجود مناسب بودن وضعیت کلی عناصر، برخی از آن ها در آستانه رسیدن به شرایط نامطلوب قرار دارند. این موضوع به خصوص برای برخی از فاکتورها از جمله (1600 MG/li) TDS ملموس تر است. نتایج نشان داد ساختار زمین شناسی و خاک شناسی منطقه در چگونگی پراکنش پارامترهای کیفی آب و مخصوصا منیزیم موثر بوده است. سطح آب زیرزمینی و فاصله از مناطق مسکونی رابطه ای قوی با پراکنش کلر، سولفات و TDS داشته است. میزان r2 میان مقادیر مدل سازی شده و مقادیر اندازه گیری شده در مدل برای تمام پارامترهای مورد مطالعه کیفیت آب بیش از 98% بود که نشان دهنده کارایی بالای مدل شبکه عصبی مصنوعی در امر پیش بینی است. با استفاده از نتایج این پژوهش می توان به مدیریت کیفیت آب های زیر زمینی در شرایط کنونی و برنامه های توسعه در آینده پرداخت.

تغییر در کیفیت آب های زیرزمینی که معمولا بر اثر مدیریت غلط بهره برداری از آب زیرزمینی رخ می دهد، مقدمه ای بر تخریب سایر منابع چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیر مستقیم است. با توجه به اهمیت منابع آبی زیرزمینی به ویژه در نواحی خشک و نیمه خشک، و لزوم مدیریت صحیح آن، این پژوهش با هدف شبیه سازی تغییرات مکانی برخی ویژگی های کیفی آب های زیرزمینی با تاکید بر مصارف آشامیدنی، به کمک روش های زمین آماری انجام شد. متغیرهای کیفی انتخاب شده عبارتند از: سختی کل، یون کلر، سولفات و نیترات. نخست نرمال بودن داده ها با استفاده از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف بررسی و متغیرهای غیر نرمال به کمک تبدیل لگاریتمی نرمال شدند. سپس تجزیه و تحلیل واریوگرام و واریوگرام متقابل متغیرها برای انتخاب مدل مناسب انجام گرفت. ارزیابی صحت نتایج حاصل نیز با رویکرد ارزیابی متقابل و محاسبه مجذور میانگین مربعات خطای کمتر (RMSE) انجام شد. نتایج نشان داد روش کوکریجینگ (استفاده از متغیر کمکی) دارای دقت برآورد بیشتری نسبت به سایر روش های زمین آماری مورد استفاده می باشد، لذا درون یابی متغیرها با استفاده از روش کوکریجینگ انجام و در ادامه اقدام به پهنه بندی بر اساس استانداردهای آب آشامیدنی گردید.

از راهبردهای توسعه پایدار، توسعه فعالیت های گردشگری می باشد. تعیین ارزش های گردشگری و استعدادهای طبیعی منطقه به همراه برنامه ریزی صحیح می تواند منجر به توسعه درآمدهای اقتصادی از طریق گردشگری گردد. منطقه گاوخونی از مناطق پرجاذبه ای است که با داشتن دامنه وسیعی از پتانسیل های گردشگری، امکان انتخاب فرصت های گردشگری مختلفی را برای گردشگران فراهم می نماید. در این پژوهش با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی به مقایسه معیارهای گردشگری و همچنین اولویت بندی مکان های گردشگری موجود در منطقه پرداخته شد. بدین ترتیب که مهم ترین معیارهای تاثیرگذار بر گردشگری از دیدگاه گردشگر انتخاب شدند و در قالب یک پرسشنامه مورد مقایسه زوجی توسط گردشگران قرار گرفتند. سپس چهار گزینه گردشگری در منطقه انتخاب شد و امتیاز این گزینه ها نسبت به تک تک معیارها در قالب یک پرسشنامه توسط کارشناسان تعیین شد. در بخش دیگری از پژوهش نیز تمایل های گردشگران در خصوص انجام فعالیت های مختلف گردشگری مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد وجود مناظر زیبای طبیعی به عنوان مهم ترین عامل برای گردشگران مطرح است و با توجه به وضعیت فعلی منطقه، تپه های شنی به عنوان اولین اولویت گردشگری در منطقه تعیین شد. همچنین فعالیت های گردشگری نیز بر اساس علایق گردشگران رتبه بندی شدند و پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت گردشگری در منطقه ارائه گردید.

کمی سازی ساختار مکانی، از مهمترین اجزای تشریح بوم سازگان های طبیعی و تنوع زیستی آنهاست. در این پژوهش ضمن معرفی مجموعه ای از شاخص ها و توابع مربوط به ساختار مکانی، با استفاده از 102 قطعه نمونه 1000 متر مربعی ساختار مکانی تیپ ممرز-راش بخش گرازبن جنگل خیرود بررسی شد. بدین منظور از شاخص های کلارک و اوانز، زاویه یکنواخت، شانون-وینر، آمیختگی، اندازه قطر برابر سینه و ارتفاع و تابع های همبستگی جفتی و همبستگی ویژگی ها استفاده شد. شاخص های مذکور به بررسی تنوع موقعیت مکانی، تنوع گونه ای و تنوع ابعاد درختان می پردازند. میانگین شاخص های کلارک و اوانز و زاویه یکنواخت به ترتیب 0.86 و 0.53 محاسبه شد که نشان دهنده توزیعی بین تصادفی و کپه ای است. همچنین تابع همبستگی جفتی بیان کرد که تعداد جفت درختان با فاصله بین درختی کمتر از 5.5 متر بیشتر از جنگل دارای توزیع تصادفی است. میانگین شاخص های شانون-وینر و آمیختگی به ترتیب 1.17 و 0.36 محاسبه شد. شاخص آمیختگی نشان دهنده اختلاط کم گونه های راش و ممرز و اختلاط بالای سایر گونه ها است. مقدار میانگین دو شاخص اندازه قطر برابر سینه و ارتفاع 0.51 محاسبه شد که نشان دهنده غالبیت ابعاد گونه هایی از جمله نمدار و توسکای ییلاقی و مغلوبیت گونه هایی مانند ملج و خرمندی است. تابع همبستگی ویژگی ها نشان داد که درختانی که در فاصله کمتر از 7.5 متر نسبت به یکدیگر قرار دارند دارای قطر کمتری نسبت به متوسط تیپ هستند. شاخص و تابع های بکار رفته در این تحقیق توانایی بالایی در تشریح ساختار گونه های تیپ ممرز-راش دارند و نتایج آن جهت مدیریت پایدار جنگل مفید است.

مدل نمایه مطلوبیت زیستگاه برای شنگ معمولی نخستین بار به کار می رود. شنگ گونه ای شناساگر برای اکوسیستم های غیر آلوده و از این نظر گونه ای با اهمیت است. در این مطالعه، مدل مطلوبیت زیستگاه شنگ با در نظر گرفتن نیازمندی های زیستی جانور و متغیرهای محیطی که گونه به آنها وابسته است ارائه شده است. این مطالعه در رودخانه شنرود در منطقه شکار ممنوع دیلمان-درفک در استان گیلان به انجام رسید. مدل نمایه مطلوبیت زیستگاه با استفاده از روش HEP تهیه شد و متغیرهای زیستگاهی مهم شنگ در تعیین این نمایه مدنظر قرار گرفت. این متغیرها عبارت از خصوصیات فیزیکی رودخانه (متوسط عمق، متوسط عرض و برکه های رودخانه ای)، میزان پوشش گیاهی به عنوان پناه و فاصله تا آنها است. مدل نمایه مطلوبیت زیستگاه با استفاده از روش میانگین هندسی و با استفاده از شش متغیر ایجاد شد. نتایج حاصل از آزمون مدل برای چهار ایستگاه برگزیده به قرار 0.88 در ایستگاه یک، 0.79 در ایستگاه دو، 0.73 در ایستگاه سه و 0.59 در ایستگاه چهار است. ایستگاه های شماره یک و دو که بالاترین میزان را به خود اختصاص دادند با نشانه های به دست آمده از مشاهدات میدانی مطابقت داشت. همچنین پایش ایستگاه شماره چهار نشان داد کمترین میزان نشانه جانور در این ایستگاه وجود دارد.