محیط زیست طبیعی
سال:1390 | دوره:64 | شماره:4 |تعداد مقالات:13

یکی از مهم ترین مشکلات جهانی که بویژه در ایران با توجه به اقلیم خشک آن بیشتر نمود پیدا کرده، مشکل کمبود آب است. این مساله با توجه به بحث تخلیه فاضلاب ها و بویژه فاضلاب های صنعتی به دلیل ماهیت سمیشان به محیط زیست اهمیت تصفیه فاضلاب را دو چندان می کند. فلزات سنگین همچون کادمیم، سرب و وانادیم بخشی از نفت و به تبع آن فاضلاب حاصل از آن را تشکیل می دهند و از مهمترین آلاینده های صنایع نفت و گاز محسوب می شوند. در این مطالعه کارایی حذف فلزات سنگین Cd، Pb و V از فاضلاب پالایشگاه گاز بیدبلند با روش طبیعی (تالابی) مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور نمونه های فاضلاب خروجی پالایشگاه و نیز نمونه های گیاه نی از طبیعت برداشت شد. نمونه های فاضلاب ورودی به مخزن تصفیه و نیز نمونه های فاضلاب بعد از زمان ماندهای 2، 6 و 10 روز جمع آوری و پس از آماده سازی و هضم اسیدی نمونه ها، غلظت فلزات سنگین Cd، Pb و V در فاضلاب اندازه گیری شد. طبق نتایج به دست آمده وانادیم با 66% بیشترین میزان کاهش را دارا بود و درصد کاهش سرب و کادمیم به ترتیب 61% و 59% بود. همچنین مشخص شد زمان ماند مناسب برای حذف فلزات 6 روز است. تصفیه با این روش استاندارد خروجی فلزات سنگین مذکور را برای دفع این فاضلاب ها به آب های سطحی، چاه های جاذب و مصارف کشاورزی حمایت می کند. طبق نتایج حاصله روش تصفیه با گیاه نی برای کاهش فلزات سنگین Cd، Pb و V فاضلاب پالایشگاه گاز بیدبلند پیشنهاد می شود.

در این پژوهش، 52 نمونه جربیل هندی (Tatera indica Hardwicke, 1807) با استفاده از تله های زنده گیر، از گستره زیستگاه های دو منطقه در محدوده استان هرمزگان (منطقه حفاظت شده گنو و شهرستان میناب) جمع آوری شد. در ابتدا، پنج صفت ظاهری و 15 صفت جمجمه ای و دندانی برای تمامی نمونه ها، اندازه گیری و در ادامه نسبت تمامی اندازه ها به طول سر و بدن محاسبه شد. جهت بررسی وضعیت نرمال بودن داده ها از آزمون کولموگروف - اسمیرنوف استفاده گردید. برای بررسی معنی دار بودن اختلاف میان جنس ها آزمون T مستقل به کار رفت. این آزمون نشان داد که میان جنس های مختلف اختلاف معنی داری وجود ندارد. بنابراین، در تحلیل های بعدی نمونه های هر دو جنس ترکیب شد. در ادامه برای تمامی اندازه ها و نسبت ها، از آمار توصیفی استفاده شد. نتایج نشان داد که در 16 صفت از 20 صفت مورد بررسی، نمونه های منطقه حفاظت شده گنو از نمونه های میناب بزرگتر هستند. این در حالی است که در 17 نسبت از 19 نسبت اندازه گیری شده نمونه های میناب بزرگتر از نمونه های منطقه حفاظت شده گنو بود. تحلیل های آماری نشان داد که تعداد 13 صفت از 20 صفت و همچنین تعداد 14 نسبت از 19 نسبت بررسی شده در دو منطقه دارای اختلاف معنی دار می باشند. نتایج تحلیل چند متغیره واریانس (MANOVA) و تحلیل مولفه های اصلی (PCA) نیز، جمعیت های مورد بررسی را در گروه های جداگانه تفکیک نمود. بنابراین، پژوهش حاضر، وجود اختلاف معنی دار میان صفات ظاهری، جمجمه ای و دندانی جمعیت های T. indica را در مناطق مختلف تائید می کند.

در عملیات بهره برداری جنگل، تمایل فراوانی برای افزایش اندازه، قدرت و وزن ماشین های چوبکشی وجود دارد که این حالت منجر به تخریب خاک در اکوسیستم های جنگلی می شود زیرا ترافیک ماشین های بهره برداری خصوصیات ساختاری مهم خاک را تغییر می دهد. تحقیق حاضر به منظور ارزیابی اثرات ترافیک اسکیدر، شیب مسیر چوبکشی، دفعات تردد و عمق خاک مسیر بر روی کوبیدگی و بهم خوردگی خاک در روش بهره برداری گرده بینه بلند با استفاده از اسکیدر چرخ لاستیکی تیمبرجک 450 C در بخش نمخانه جنگل خیرود انجام شده است. هشت سطح متفاوت کوبیدگی (1، 4، 8، 10، 15، 20، 25 و 30 بار تردد)، چهار طبقه شیب مسیر چوبکشی (0، 10، 10- و 20- درصد) و سه عمق خاک (در 5، 15 و 25 سانتی متری از سطح خاک) در سه تکرار اندازه گیری شدند. وزن مخصوص ظاهری در منطقه شاهد بدون بهم خوردگی و دو محل رد چرخ اسکیدر اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که در چهار کلاسه شیب در نظر گرفته شده، بیشترین افزایش وزن مخصوص در اولین ترددها اتفاق افتاده است، اما همچنان مقدار و عمق افزایش وزن مخصوص با افزایش تعداد تردد، فزونی می یابد. حدود 5.2 درصد از سطح منطقه مورد بررسی، در اثر عملیات خروج چوب دچار درجاتی از کوبیدگی و بهم خوردگی شدند. کوبیدگی خاک در شیب های رو به بالا در جهت چوبکشی بیشتر از شیب رو به پایین است. همچنین افزایش وزن مخصوص خاک در اثر چوبکشی تا عمق 30 سانتی متری نیز قابل توجه است. نتایج دلالت دارد بر اینکه شیب مسیرهای چوبکشی تاثیر زیادی بر روی خصوصیات بهم خوردگی و کوبیدگی خاک دارد. استفاده از مسیرهای چوبکشی طراحی شده در توده های جنگلی می تواند اثرات منفی عملیات خروج چوب را کاهش دهد.

زباله بیمارستانی محصول جانبی حاصل از مراقبت های بهداشتی است. مدیریت نادرست این نوع زباله ها، جامعه را در معرض عوارض سمی و عفونی قرار می دهد، بنابراین آگاهی از کمیت و کیفیت این زباله ها امری ضروری است. هدف از این مطالعه شناسایی خصوصیات کمی و کیفی زباله های عفونی و غیر عفونی مراکز درمانی شهر دهگلان در استان کردستان است. برای انجام این پژوهش ابتدا مراکز درمانی در سطح شهر اعم از بیمارستان، درمانگاه، مطب، مرکز دامپزشکی و سایر مکان هایی که با بیمار در ارتباط می باشند، شناسایی شد. برای توزین زباله ها دو فصل زمستان و بهار به عنوان فصول سرد و گرم در نظر گرفته شد. در هر فصل به مدت 15 روز، زباله های عفونی و غیر عفونی به تفکیک با ترازویی به دقت 10 گرم وزن شد. همچنین با روش پرسش گری و مشاهدات، وضعیت زباله ها از نظر کیفیت مواد و نحوه جمع آوری، نگهداری و دفع در هر یک از این مراکز تعیین گردید. نتایج نشان داد که کل زباله های تولید شده به طور متوسط 61 کیلوگرم که به ترتیب شامل 37.8، 22.5 و0.7  کیلوگرم زباله های غیر عفونی، عفونی و وسایل نوک تیز و برنده در شبانه روز است. سرانه تولید زباله در بیمارستان شهر به ازای هر تخت در روز 1.9 کیلوگرم برآورد گردید و دلایل تفاوت بین این شهر با شهرهای دیگر، مشخص شد. در ضمن در بیمارستان شهر برای انهدام مواد زائد عفونی و وسایل نوک تیز و برنده استفاده از زباله سوز در نظر گرفته شده است و 41.2% از مراکز درمانی مواد عفونی خود را به زباله سوز تحویل می دهند.

انتشار ذرات و گازهای آلاینده خروجی از صنایع و خودروها موجب افزایش شرایط عدم آسایش و تشدید بیماری های تنفسی و قلبی و در نهایت منجر به مرگ زودرس می شوند. در این مطالعه یک سامانه اطلاعات مکانی تحت شبکه منظور اطلاع رسانی کیفیت هوای شهر تهران به صورت برخط (لحظه ای) توسعه داده شده است. قابلیت های این سامانه تحت شبکه به کاربر اجازه می دهد که مناطق با پتانسیل بالای آلودگی هوا را مشخص نماید. در سامانه طراحی شده، موقعیت های مکانی تمام ایستگاه های سنجش بر روی نقشه شهر جانمایی شد. این سامانه در بازه های زمانی 15 دقیقه یکبار، از طریق سرویس شبکه طراحی شده، با داده های آلاینده های SO2، NO2، CO، PM2.5، PM10 و O3 که در پایگاه داده های موجود در شرکت کنترل کیفیت هوا ذخیره می شوند ارتباط بر قرار می نماید و پس از پردازش داده های ارسالی و محاسبه شاخص استاندارد آلودگی هوا (PSI) و ارتباط با ایستگاه های سنجش، نتایج را بر روی نقشه شهر تهران به شکل نگاره ای و یا متنی به منظور اطلاع رسانی کیفیت هوا نشان می دهد.

بخش های پاتم، نم خانه، گرازبن، چلیر و بهاربن جنگل خیرود نوشهر بستر مطالعه حاضر را تشکیل می دهند. با توجه به موجود بودن نقشه تیپولوژی جنگل برای تعدادی از بخش ها و به دلیل وسعت منطقه، بررسی حاضر در تیپ هایی که در آنها راش گونه غالب بوده، محدود شده است. در این مطالعه از روش نمونه برداری طبقه بندی شده بر اساس شکل زمین استفاده شد. بدین منظور پس از تهیه نقشه شکل زمین در هر یک از واحدهای شکل زمین قطعه نمونه ای به مساحت 10 آر پیاده شد. سپس در هر قطعه نمونه، تعداد پایه های راش با قطر بیشتر از 7.5 سانتی متر، ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب و جهت جغرافیایی اندازه گیری و ثبت شد. همچنین در مرکز هر قطعه نمونه، از افق A نمونه برداری خاک صورت گرفت. به منظور تعیین مقدار بهینه و دامنه اکولوژیک گونه راش از تابع گوسی استفاده شد. استفاده از این تابع با تبدیل آن به مدل خطی تعمیم یافته نشان داد که گونه راش در منطقه مورد مطالعه از نظر ارتفاع از سطح دریا دارای مقدار بهینه 1347 متر و دامنه اکولوژیک 2231-464 متر بوده و در جهت های شمالی دارای بهترین عملکرد است. از نظر شیب این گونه دارای اپتیمم  39درصد و دامنه اکولوژیک 74-3 درصد است. گونه راش در رابطه با پارامتر بافت خاک دارای اپتیمم 25 درصد، 43 درصد و 35 درصد به ترتیب برای شن، رس و سیلت و دامنه اکولوژیک 46-4 درصد برای شن، 60-26 درصد برای رس و 56-15 درصد برای سیلت می باشد.

راکون (Procyon lotor) گونه بومی شمال و مرکز آمریکا است که امروزه به عنوان یک گونه مهاجم در بسیاری از کشور ها از جمله ژاپن، آلمان و روسیه یافت می شود. راکون در ایران در سال 1370 برای اولین بار در شهرستان اسالم در استان گیلان مشاهده شد. در این پژوهش به منظور مدل سازی مطلوبیت زیستگاه این گونه از روش تحلیل فاکتوری آشیان بوم شناختی (ENFA) در پناهگاه حیات وحش لوندویل استفاده شد. نتایج نشان داد که بخش عمده زیستگاه های مطلوب این گونه در جامعه گیاهی انار و تراکم های بیش از 40 درصد واقع شده است. در مورد زون بندی پارک نیز بخش عمده زیستگاه های مطلوب راکون در زون حفاظت شده قرار دارد که به نوبه خود می تواند تهدید مهمی برای تنوع زیستی این پناهگاه باشد. همچنین نتایج نشان داد از نظر حاشیه گرایی این گونه در پناهگاه حیات وحش لوندویل تمایل به زندگی در آستانه متغیرهای زیستگاهی داشته و دارای حد تحمل پذیری پایینی نسبت به متغیرهای محیطی است. با توجه به شرایط جغرافیایی و زیستی استان گیلان احتمال هجوم این گونه برای بسیاری از زیستگاه های استان گیلان وجود دارد.

تغییرات پوشش/کاربری اراضی ناشی از فعالیت های انسانی، اثرات گسترده ای بر سیمای سرزمین دارد. در سال های اخیر به دلیل عدم استفاده منطقی، تبدیل و تغییر در نوع استفاده از سرزمین در کشور روند رو به رشدی داشته است. بنابراین با توجه به آثار منفی ناشی از استفاده نامناسب از سرزمین و تغییر کاربری سرزمین، آکاهی و شناخت تغییرات سیمای سرزمین در گذر زمان، به منظور طرح ریزی و اجرای مدیریت پایدار سرزمین ضروری است. این مطالعه با هدف بررسی روند تغییرات سیمای سرزمین حوزه آبخیز کرگانرود طی سال های 1354-1386 انجام شد. به منظور تهیه نقشه های پوشش سرزمین و تحلیل تغییرات، از تصاویر ماهواره ای Landsat (MSS)، IRS/P6 (LISS III) و سنجه های مساحت کلاس (CA)، تعداد (NP)، میانگین اندازه (MPS) و نمایه وزن دار شده شکل لکه (AWMSI) استفاده شد. نتایج حاصل از مقایسه سنجه های سیمای سرزمین طی این دوره نشان از ایجاد تغییرات گسترده در نسبت و پراکنش کاربری ها به صورت افزایش مساحت لکه های اختلالی (کشاورزی، شهر و اراضی بایر) و کاهش در عرصه های منابع طبیعی (جنگل و مرتع) دارد. روند کلی افزایش در نمایه تعداد، همراه با افزایش پیچیدگی شکل و کاهش اندازه لکه، بیان کننده وقوع تخریب و کاهش یکپارچگی در سیمای سرزمین می باشد. ادامه این روند در صورت عدم مدیریت و برنامه ریزی صحیح کاربری سرزمین، می تواند لطمات جبران ناپذیری به ساختار اکوسیستم وارد نماید. نتایج به دست آمده بیان کننده ضرورت تهیه و اجرای طرح های آمایش سرزمین در منطقه جهت تعیین تناسب میان عرضه و تقاضای زمین و کاهش تخریب منابع طبیعی است.

آلاینده های زیست محیطی از مهمترین مشکلات کلان شهرها و در بین آنها آلودگی هوا از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این تحقیق تغییرات ماهانه و سالانه غلظت CO و PM10 در مقطع زمانی 1383-1387 (فصول پاییز و زمستان) و تاثیر پارامترهای هواشناسی بر تغییر غلظت آنها در شهر تهران در ایستگاه های شرکت کنترل کیفیت هوا و سازمان حفاظت محیط زیست بررسی شد. با توجه به مکان استقرار ایستگاه ها، محدوده مورد مطالعه به منطقه ترافیکی سبک، متوسط و شدید تقسیم گردید، تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و تعیین همبستگی بین پراکنش آلاینده ها با تغییر سرعت باد از رابطه رگرسیون خطی و تایید فرضیات از آزمون آماری T-Test Student انجام شد. مقایسه غلظت آلاینده ها در ایستگاه ها در مقطع زمانی مذکور، نشان داد، در ایستگاه های سازمان حفاظت محیط زیست، ایستگاه آزادی بیشترین و سرخه حصار کمترین آلودگی CO و تجریش بیشترین و سرخه حصار کمترین آلودگی PM10 و در ایستگاه های شرکت کنترل کیفیت هوا، ایستگاه بازار بیشترین و ایستگاه گلبرگ کمترین آلودگی CO و اقدسیه بیشترین و ایستگاه ژئوفیزیک کمترین آلودگی PM10 را داشت. غلظت CO در ماه های آذر و دی و PM10 در مهرماه بیشتر بود و طبق رابطه رگرسیون خطی و آزمون T-Test در همه ایستگاه ها، در 46.6% همبستگی منفی معنی دار بین کاهش غلظت CO با افزایش سرعت باد و 30% همبستگی معنی دار بین کاهش غلظت PM10 و افزایش سرعت باد وجود داشت. بطورکلی رابطه معنی دار با افزایش سرعت باد و کاهش غلظت CO وجود دارد، ولی در خصوص کاهش غلظت PM10 با افزایش سرعت باد رابطه معنی داری توصیف نشد.

هدف این تحقیق بررسی نگرش سبزیکاران شهرستان ری نسبت به منابع آلاینده خاک بود. جامعه آماری تحقیق شامل همه سبزیکاران شهرستان ری (700 نفر) در استان تهران بود که تعداد 70 نفر از آنها به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزاراصلی جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود. روایی محتوایی پرسشنامه با کسب نظرات استادان و متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی، خاک شناسی و باغبانی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران بررسی و اصلاحات لازم صورت گرفت. برای تعیین پایایی درونی مقیاس سنجش نگرش از ضریب اعتبار آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن 0.72 برآورد شد. نتایج نشان داد که تمامی سبزیکاران مورد مطالعه از آب آلوده برای آبیاری استفاده می کردند. بیشتر آنان ( 38.6درصد) دارای نگرش بینابین نسبت به منابع آلاینده خاک بودند. همچنین طبق نظرسنجی صورت گرفته از سبزیکاران در خصوص منابع آلاینده خاک، استفاده از فاضلاب کارخانه ها در اولویت اول و ماشین آلات کشاورزی در زمین در اولویت آخر آلوده کننده های خاک بودند. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون گام به گام نشان داد که دو متغیر «میزان به کارگیری راهکارهای پیشگیری از آلودگی خاک» و «نگرش نسبت به عملیات پیشگیری از آلودگی خاک» حدود 15 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین کردند.