پژوهش نامه ادبیات داستانی
سال:1398 | دوره: | شماره: |تعداد مقالات:6

زاویة دید و لحن در رمان همسایه ها از احمد محمود رویکردی متنوّع دارد، اگر چه لحنِ غالب صمیمی و دوستانه است. ژرار ژنت روایت شناس مطرح ساختار گرا، طرح جامعی برای بررسی متون روایی پیشنهاد داده و سه وجه از سخنِ روایی؛ یعنی زمان، وجه (حالت) و لحن را در بررسی روایت مطرح کرده است. این جستار چگونگی شگردهای فراخوان دو عنصر دیدگاه و لحن را در رمان همسایه ها براساس نظریه ی ژرار ژنت با روشی تطبیقی-تحلیلی بررسی و رویکردهای روایی نویسنده را برای فراخوان دو عنصر دیدگاه و لحن تحلیل و تبیین کرده است، بنابراین، دستاورد پژوهش نشان می دهد که عنصر دیدگاه در این رمان تحت تأثیر کانون های گوناگون روایت شکل گرفته است و کانون روایت در این رمان، ترکیبی از سه نوعِ بدون شعاع کانونی، شعاع کانونی درونی و شعاع کانونی بیرونی است. لحنِ روایت نیز در خدمت جهت گیری بیان راوی در برابر شخصیت های رمان و جهت گیری شخصیت ها در برابر هم است که نویسنده از این منظر، لحن های متفاوت، امّا متناسب با فضای رمان و موضع شخصیت ها آفریده است. هم چنین رمان همسایه ها از منظر لحن روایی در بُعد مکانی، روایتی درون داستانی است و هر سه نوع روایت پسازمانی، پیشازمانی و هم زمانی را در بُعد زمانی دارد.

پیرنگ از عناصر مهم داستانی است. در یک داستان، اجزایی چون شخصیّت و حادثه در پیوند با یکدیگر و با رابطه ی علّی و معلولی بر اساس طرح و نقشه ای مرتّب شده و پیرنگ داستان را پدید آورده اند. داستان نبرد یازده رخ شاهنامه ی فردوسی علی رغم برخورداری از شیوه ها و تکنیک های داستان پردازی به ویژه ساختار پیرنگی خاص در مقایسه با داستان های مشابه شاهنامه کمتر مورد توجّه پژوهشگران این حوزه بوده است و ضرورت تحقیقاتی از نوع اخیر را توجیه می کند. این پژوهش ضمن نقل ابیاتی از داستان نبرد یازده رخِ شاهنامه ی فردوسی در پی بررسی عوامل اصلی در زنجیره ی علّی ومعلولی رخدادهای این داستان و هم چنین طرح و نقشه ای است که پیرنگ داستان نبرد یازده رخ بر اساس آن به وجود آمده است. در این زمینه، با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای پس از شناختی نسبی از مهم ترین علل حوادث در داستان نبرد یازده رخ طرح یا الگوی پیرنگِ این داستان از دو جنبه ی الگوی ادبیّات کلاسیک فارسی و الگوی ادبیّات نوین داستانی بررسی و تحلیل شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که در ساختار پیرنگ داستان نبرد یازده رخ؛ تقدیرگرایی و کین خواهی، دو عامل اصلیِ رخدادهای این داستان هستند و از جنبه ی الگوی ادبیّات کلاسیک فارسی سنخ یا تیپ و از جنبه ی الگوی ادبیّات نوین داستانی عناصر طرح در ساختار پیرنگ این داستان نقش مهمّی دارند.

رمان همنوایی شبانه ی ارکستر چوب ها از رضا قاسمی، یکی از رمان های موفق معاصر است که توانسته است جوایز معتبر متعددی را از آن نویسنده ی خود کند. بازنمایی هویت انسان معاصر ایرانی، یکی از جنبه های مهم این رمان است. موضوع این پژوهش بررسی این جنبه از رمان یاد شده بر اساس نگره ی داریوش شایگان( ) به هویت در کتاب افسون زدگی جدید: هویت چهل تکه و تفکر سیار است. در این راستا ابتدا نگاه شایگان به هویت انسان معاصر غیرغربی که محصول تلاقی و همجواری او با جهان مدرن است، توضیح داده می شود و سپس با توجه به نگره ی وی، هویت بازنمایی شده ی انسان معاصر ایرانی در رمان همنوایی شبانه ی ارکستر چوب ها مورد تجزیه و تحلیل قرارمی گیرد. روش پژوهش توصیفی است و نتایج با استفاده از روش تحلیل محتوا بررسی شده است. نتیجه نشان می دهد که تجربه ی اختلاط هویت در کاراکترهای اصلی این رمان تجربه ای منفی بوده و منجر به حصول نوعی اسکیزوفرنی فرهنگی و التقاط وجودی و فرهنگی شده است.

رمان راز رنگین کمان نوشته ی یاستین گوردر یکی از آثاری است که در سال های اخیر در قالب یک اثر فلسفی-فانتزی به چاپ رسیده و نظر خوانندگان زیادی را به خود معطوف-کرده است. این رمان که پس از دنیای سوفی نگاشته شده است، با بهره گیری از تجارب بالای نویسنده دارای ارتباطی بسیار قوی با خواننده است و در همین راستا رکن حقیقت مانندی نیز به عنوان عنصری تأثیرگذار، نقش بسیار پر رنگی را ایفا کرده است، چنانکه نویسنده توانسته است ازاین جهت بسیار موفق عمل کند. چگونگی دست یابی به این مهّم و رابطه ی آن با دانش اجتماعی و نیز بینش عمیق خالق رمان نسبت به فرهنگ، تاریخ، جغرافیا و عقاید گروه مخاطبان به عنوان عوامل مؤثر در رکن حقیقت مانندی و توقع باورپذیری از اهمیّت خاصی برخوردار است. در این مقاله به استفاده از فنون منحصر به فرد نویسنده در دست یابی به رکن پراهمّیت حقیقت مانندی پرداخته شده، میزان اثربخشی هر یک به صورت جدا مورد بررسی قرارگرفته است.

مردم شناسی دانش شناخت مردم، فرهنگ و تاریخ زندگی آن هاست که دارای زیر شاخه های متعددی است. از جمله می توان به مردم شناسی دینی اشاره کرد. قلمرو مطالعات مردم شناسی دینی، اعتقادات جوامع مختلف درباره ی ماوراء الطبیعیه و نحوه ی پیدایش آن هاست. سحر و جادو نیز بخش مهمی از نظام عملکرد اعتقادی اقوام را می سازد. رمان اهل غرق که با شهرت گسترده خود، منیرو روانی پور را در زمره ی نویسندگان شهیر ایران قرار داد از قصه های عامیانه ی ایرانی است که ریشه در عقاید و باورهای دیرین مردم خود دارد. قصه ی مردمانی که در مقابل نیروی ناشناخته ی ماوراءالطبیعه، ناگریز دست به دامان رفتارهای جادویی متقابل شدند. براساس پژوهش انجام یافته این رفتارها در ایران باستان و ادیان ابتدایی رواج داشته است طوری که جادو را به دو مقوله جادوی سیاه و جادوی سفید تقسیم بندی نمودند. اولی مطرود و ناپسند و دومی مقبول و مورد تأیید بود. در این جستار ابتدا به تعریف و ویژگی های ابزار جادویی منطبق با مردم شناسی دینی پرداخته شده و سپس شواهد متنی ارائه گردیده است. یافته ها نشان می دهند؛ برای مقابله با جادوی سیاه شخصیت های جادویی همچون «آبی ها، بوسلمه، دی زنگرو، والاحضرت» از ابزارهای مختلفی همچون: «جادو، طلسم، نمک، اسپند» استفاده شده است.

شخصیت پردازی یکی از عناصر مهّم در داستان نویسی است. شخصیت ها در انتقال درونمایه و پیام داستان نقش مشخص و معینی دارند. نویسنده از طریق شخصیت، اندیشه ها و عواطف خود را به نمایش می گذارد. رمان یومیات نائب فی الأریاف از جمله رمان هایی است که حضور شخصیت در آن بسیار پررنگ است و نویسنده برای معرفی شخصیت های آن از هر دو شیوه ی مستقیم و غیرمستقیم استفاده کرده است. در شیوه ی مستقیم، توفیق حکیم از روش توصیف و معرفی توسط دیگر شخصیت ها استفاده می کند. نویسنده در شیوه ی غیرمستقیم از دو فن استفاده کرده؛ از طریق توصیف رفتار و از طریق گفتگو، خواننده را با شخصیت های رمانش آشناساخته است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی شیوه های شخصیت پردازی را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که شخصیت پردازیِ غیرمستقیم کاربرد بیشتری نسبت به شخصیت پردازیِ مستقیم دارد و از میان فنونِ شخصیت پردازیِ غیرمستقیم شیوه ی توصیف کنش و اعمال شخصیت نسبت به گفتگو از بسامد بیشتری برخوردار است.