رخساره های رسوبی
سال:1389 | دوره:3 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

ناحیه جنوب غرب قاین یکی از حوضه های پلاتفرمی حاوی میکروفسیل های اربیتولینیده در حوضه تتیس می باشد. مطالعه اربیتولینهای سری های رسوبی ناحیه قومنجان به شناسایی شش گونه اربیتولین متعلق به پنج جنسConicorbitolina ، Mesorbitolina، Palorbitolina، Palorbitolinoides  و Praeorbitolina منجر شده است. بر اساس گونه های اربیتولین دو بیوزون Palorbitolina lenticularis و Mesorbitolina texana پیشنهاد می شود. همچنین سن برش های مورد مطالعه برای این منطقه بارمین پسین - سنومانین پیشین و آپتین پیشین - سنومانین پیشین معرفی می گردد. با توجه به ظهور و گسترش چینه شناسی اربیتولینهای شناسایی شده، سیر تکاملیPraeorbitolina cormyi - Conicorbitolina cuvilleri  و Palorbitolina lenticularis - Conicorbitolina cuvilleri برای ناحیه قومنجان پیشنهاد می گردد. مهمترین تغییرات موجود در سیر تکاملی ارایه شده در این ناحیه شامل تغییر در موقعیت دستگاه جنینی، شکل پروتوکونک، شکل ناحیه ساب امبریونیک، افزایش اندازه دستگاه جنینی و پروتوکونک و افزایش در تعداد تقسیمات ناحیه ساب امبریونیک و دوتروکونک می باشند.

در این تحقیق، مطالعات پتروگرافی، ژئوشیمی عناصر اصلی و کمیاب برای تعیین خاستگاه، جایگاه تکتونیکی و شرایط آب و هوایی قدیمه ناحیه منشا ماسه سنگ های اردوویسین کوه راهدار انجام شده است. از نظر پتروگرافی این ماسه سنگ ها شامل کوارتزآرنایت و ساب لیتارنایت است. همه ماسه سنگ ها غنی از سیلیس و فقیر از فلدسپات و خرده سنگ می باشند. سیمان این ماسه سنگ ها شامل سیمان سیلیسی رورشدی، کمی کربنات، هماتیت و کانی های رسی است. داده های پتروگرافی نشان دهنده موقعیت چرخه مجدد و کراتون برای این رسوبات است. همچنین داده های ژئوشیمیایی نیز بیانگر منشا از کوارتزهای رسوبی ماسه سنگ های قدیمی تر است. متوسط اندیس هوازدگی شیمیایی برای این رسوبات در حدود 91 بوده که این خود بیانگر هوازدگی شدید در ناحیه منشا است. در طی رسوب گذاری این ماسه سنگ ها شرایط آب و هوایی مرطوب حکم فرما بوده است.

سازند تیرگان به سن بارمین - آپتین زیرین در ناودیس خور در شرق حوضه رسوبی کپه داغ، در امتداد شمال غرب - جنوب شرق گسترش دارد. این سازند به طور عمده از سنگ آهک های االیتی و اوربیتولین دار و با میان لایه هایی از شیل آهکی تشکیل شده است. مرز زیرین این سازند با سازند آواری شوریجه و مرز بالایی آن با سازند سنگ آهکی - مارنی سرچشمه در ناودیس خور به صورت هم شیب است. به منظور تشخیص رخساره های رسوبی و مطالعه چینه نگاری سکانسی سازند تیرگان، دو برش در یال های شمال شرق و جنوب غربی ناودیس خور برداشت و مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج حاصل از مطالعه نشان می دهد که این رسوبات در یک پلاتفرم کربناته کم عمق از نوع رمپ با پشته سدی و در چهار محیط دریای باز، پشته سدی، لاگون و پهنه جزر و مدی بر جای گذاشته شده است. آنالیز چینه نگاری سکانسی به شناسایی دو سکانس رسوبی رده سوم در برش های مورد مطالعه منجر شده است. مرزهای سکانسی در هر دو برش از نوع SB2 هستند. منحنی تغییرات سطح آب دریا با منحنی های جهانی در طی زمان بارمین - آپتین همخوانی نسبی دارد.

سازند آب تلخ یکی از واحدهای رسوبی حوضه رسوبی کپه داغ است که تاکنون چندین مرتبه بر اساس سایر فسیل ها از جمله پالینومورفها، نانوپلانکتونهای آهکی و روزن داران مورد مطالعه قرار گرفته است. برش مورد مطالعه با مختصات جغرافیایی 59o46’54” طول شرقی و 36o55’42” عرض شمالی در 135 کیلومتری جاده مشهد - کلات و مجاورت روستای بافرجی واقع شده است. ترکیب سنگ شناسی این سازند عمدتا شامل شیلهای خاکستری مایل به آبی با لایه هایی از مارن است. مرز پایینی سازند آب تلخ با سازند آب دراز کاملا تدریجی و مرز بالایی آن با سازند نیزار نیز تدریجی است. ضخامت اندازه گیری شده سازند در برش بافرجی 980 متر است. به منظور مطالعه سازند آب تلخ بر اساس استراکودها تعداد 46 نمونه برداشته شد. برای جداسازی استراکودها از رسوبات، نمونه ها شسته و پس از مراحل آماده سازی، توسط میکروسکپ الکترونی عکس برداری شدند. تعداد 54 گونه متعلق به 25 جنس که عمدتا از خانواده های پودوکوپیدا و پلاتی کوپیدا می باشند، شناسایی و با توجه به محدوده سنی این فسیل ها، سن سازند آب تلخ سانتونین - ماستریشتین تعیین شد. همچنین این واحد در محیط دریایی کم عمق، اکسیژن دار با شرایط آب و هوایی گرم نهشته شده است.

به منظور شناسایی رخساره های سازند سروک در منطقه فیروزآباد، 137 نمونه با در نظر گرفتن تغییرات رخساره ای و خصوصیات سنگ شناختی برداشت و مورد بررسی قرار گرفت. شناسایی 13 رخساره و 3 سکانس رسوبی محدود شده توسط ناپیوستگی های نوع دو در این توالی ها از نتایج این تحقیق است. با توجه به رخساره های معرفی شده و شواهد صحرایی، به نظر می رسد بخش های زیرین و بالایی سازند سروک در منطقه مورد مطالعه در دو محیط به نسبت متفاوت نهشته شده اند. رسوب گذاری در بخش زیرین در یک شلف باز و رسوب گذاری بخش بالایی در یک رمپ کربناته صورت گرفته است. سکانس 1 با سن آلبین پسین شامل مجموعه پاراسکانس های عمیق شونده TST1 و مجموعه پاراسکانس های کم عمق شونده HST1 و معادل با سکانس K110 در صفحه عربی می باشد. سکانس 2 با سن آلبین پسین - سنومانین پیشین شامل مجموعه پاراسکانس های عمیق شونده TST2 و مجموعه پاراسکانس های کم عمق شونده HST2 و معادل با سکانس K120 در صفحه عربی است و در نهایت سکانس 3 با سن سنومانین میانی - پسین شامل مجموعه پاراسکانس های عمیق شونده TST3 و مجموعه پاراسکانس های کم عمق شونده HST3 و معادل با سکانس K130 در صفحه عربی می باشد.

توالی رسوبات مرز سنومانین - تورونین در برش شوراب واقع در شرق حوضه رسوبی کپه داغ، دربر گیرنده لایه های پایانی سازند آیتامیر و لایه های آغازین سازند آب دراز می باشد. این توالی شامل شیل و ماسه سنگ گلوکونیت دار و تناوب شیل و مارنهای خاکستری تا سفید است. بر اساس مطالعات زیست چینه ای بر مبنای روزن داران در این برش 4 بایوزون شناسایی شده است: 1. Rotalipora reicheli Total range zone (Late Cenomanian)2. Rotalipora cushmani Total range zone (Late Cenomanian)3. Whiteinella archaeocretacea Partial range zone (Cenomanian-Turonian)4. Marginotruncana schneegansi Interval zone (Middle Turonian) در مطالعه حاضر، مرز بین سازند آیتامیر با سازند آب دراز درون Whiteinella archaeocretacea zone در نظر گرفته شده است. در بخش بالایی این بایوزون (بخش B به ضخامت 4 متر) کاهش شدید فونا دیده می شود. این کاهش بیانگر تغییرات زیستی و پالئواکولوژیکی بوده و احتمالا با تحولات جهانی در این بازه زمانی مرتبط است. بنابراین به احتمال زیاد بخش B به عنوان قاعده سازند آب دراز بوده و مرز C/T در این بخش واقع است.

مطالعه پراکندگی روزن داران کف زی در برش مورد مطالعه به شناسایی سه مجموعه زیستی با سن روپلین - شاتین منجر گردید. همچنین برش فیروزآباد با دو برش چاه انجیر (روپلین) و دیل (شاتین - بودیگالین) مورد مقایسه قرار گرفت. کربنات های الیگوسن پیشین در دو برش چاه انجیر و فیروزآباد در لبه حوضه فورلند زاگرس نهشته شده اند. این در حالی است که در آب های عمیق تر به سمت مرکز حوضه سازند پابده در حال رسوب گذاری بوده است. رسوبات مربوط به میوسن در دو برش چاه انجیر و فیروزآباد دیده نمی شوند. این موضوع نشان می دهد افت سطح آب در طی الیگوسن موجب محدود شدن رسوبات دریایی شده و در نتیجه سازند گچساران جانشین سازند آسماری گردیده است. اجتماعات زیستی شناسایی شده نشان می دهد رسوب گذاری در برش مورد مطالعه تحت شرایط حاره ای و الیگوتروفیک انجام شده که محیطی ایده آل برای شکل گیری مجموعه های فتوزوئن است. به نظر می رسد گستردگی اجتماعات هتروزوئن در برش فیروزآباد بیش از هر چیز به اکولوژی مرجان های همزیست دار در این زمان مربوط است که قادر به ساختن ساختمان های مقاوم ریف در برابر امواج نبوده و در زون مزو - الیگوفوتیک می زیسته اند.

بررسی دقیق رسوبات گل سفیدی انتهای سازند آب دراز (سانتونین) در برش حمام قلعه (شرق کپه داغ) منجر به شناسایی یک افق غنی از اثر فسیل ریزوکورالیوم (Rhizocorallium) متعلق به رخساره گلوسی فانجیتس(Glossifungites)  شد. اثر گونه Rhizocorallium jenense دارای ساختمان U شکل مستقیم کوتاه و گاه اندکی خمیده و موازی سطح لایه بندی بوده و لامینه های ریز هلالی شکل یا اسپریت ها در آن غالبا به صورت برجسته هستند. خراش های ناپیوسته و نیمه موازی بسیار زیادی در سطح لوله های کناری و همچنین با اندازه کوتاهتر بر روی اسپریت ها وجود دارند. اثر گونه Rhizocorallium irregulare با فراوانی کم و اندازه بزرگتر به صورت U شکل مستقیم تا اندکی سینوسی وجود داشته و دارای اثرات خراش است. غالب بودن اثر گونه R. jenense نسبت به اثر گونه R. irregulare نشان دهنده شرایط نسبتا پرانرژی است. وجود اثرات فراوان ریزوکورالیوم در بستر نسبتا سخت دلیلی بر وجود ایکنوفاسیس گلوسی فانجیتس است. حضور غالب تغذیه کننده های معلق خوار R. jenense و اندک بودن رسوب خواران R. irregulare شرایط با تمرکز بالای مواد غذایی در ستون آب را نشان می دهد. اثرات خراش احتمالا بیانگر تولید آثار توسط جانورانی از گروه سخت پوستان است که دارای ضمایمی سخت در تماس با بستر بوده اند.