رخساره های رسوبی
سال:1388 | دوره:2 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

بررسی های صحرایی و پتروگرافی سازند شیرگشت، با سن اردویسین در دو برش کوه عاشقان و کوه راهدار، واقع در بلوک کلمرد در پهنه ایران مرکزی، به شناسایی 4 مجموعه رخساره میکروسکپی کربناته و 7 رخساره سنگی سیلیسی آواری منجر گردید. مجموعه رخساره های مذکور، به انضمام حضور ایکنوفاسیسها (کروزیانا و اسکولایتوس) و همچنین نتایج کلسی متری، آنالیز XRD و SEM نمونه های ریزدانه (شیلی)، محیط رسوبی نهشته های مورد نظر را جزایر سدی - لاگونی معرفی می کنند. روند تغییرات سطح آب از پایین به بالا در هر دو برش مطالعه شده، افت نسبی سطح آب را نشان می دهد. همچنین، بررسی های انجام شده نمایانگر آن است که تغییرات زمانی - مکانی در میزان ورود رسوب به حوضه بیشتر با سازوکارهای ناحیه ای و محلی مانند فعالیت گسل پی سنگی کلمرد در ارتباط است.

به منظور مطالعه دیرینه شناسی مرجان های اجتماعی سازند تاربور در منطقه زاگرس (جنوب غرب ایران) و روشن شدن ارتباط آنها با فونای نواحی مجاور، نمونه های جمع ‏آوری شده از واحدهای سنگ آهکی رودیست‏ دار این سازند در برش سمیرم مورد مطالعه قرار گرفته‏ اند. در مجموع 8 گونه از 9 جنس مرجان های اسکلراکتینیا در قالب 8 خانواده شناسایی شده ‏اند. محدوده چینه شناسی مشترک این تاکسون ها و حضور فسیل های شاخص همراه، موید سن کرتاسه پسین (ماستریشتین) برای لایه ‏های مورد نظر می باشد. مجموعه مرجانی شناسایی شده حاوی انواع گونه های بومی با گسترش منطقه ای و غیربومی دارای گسترش جهانی است. مقایسه بین انواع بومی موجود در این لایه ها با فونای گزارش شده از منطقه شرق تتیس (پلاتفرم عربی) نظیر ترکیه، عربستان سعودی، امارات و عمان ارتباط فونی این مناطق را در طی کرتاسه پایانی مشخص می کند.

در این مطالعه به منظور بررسی های رسوب شناسی و تعیین تغییرات تراز آب دریای خزر با استفاده از تغییرات میزان پذیرفتاری مغناطیسی رسوبات بیشتر، پنج مغزه رسوبی از بخش جنوب شرقی دریای خزر گرفته شد. این مغزه ها از نظر اندازه ذرات، محتوی کربن آلی، کربنات کلسیم، ترکیب کانی شناسی و میزان پذیرفتاری مغناطیسی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل نشان از ارتباط نزدیک میان تغییرات اندازه ذرات و میزان پذیرفتاری مغناطیسی در رسوبات در نتیجه تغییر در میزان ورودی مواد آواری ناشی از تغییرات سطح آب دریا در دوره های مختلف دارد، به طوری که افزایش میزان پذیرفتاری مغناطیسی و اندازه ذرات در رسوبات همزمان با بالا آمدن سطح آب دریا و کاهش میزان آنها همزمان با پایین آمدن سطح آب تفسیر شده است. اگر چه بر خلاف انتظار چنین ارتباطی مابین پذیرفتاری مغناطیسی و تغییرات میزان کربنات کلسیم و مواد آلی در رسوبات مشاهده نشد.

واحدهای رسوبی آواری پالئوزوئیک تا تریاس پسین که در تنها رخنمون پی سنگ کپه داغ در ناحیه آق دربند دیده می شوند شامل سه بخش عمده است. 1- رسوبات دگرگون شده پالئوزوئیک که بر اساس شواهد رسوبی بیشتر شامل رسوبات فلیشی بوده و در اعماق نسبتا زیاد و توسط جریان های توربیدایتی در محیط شیب قاره ای نهشته شده اند. 2- سازند قره قیطان که تشکیل دهنده بیشترین رخنمون های سنگی در پنجره آق دربند است. اختصاصات رسوبی موجود در این سازند (کانال های رودخانه ای، محیط رسوبی اکسیداسیونی قاره ای و پاراکنگلومرای فراوان)، نشانگر وجود جریان های واریزه ای در مخروط افکنه ها و پهنه های طغیانی است. تمامی شواهد بیانگر این است که افق های کنگلومرایی سازند قره قیطان به ویژه در بخش های شمالی پنجره آق دربند توسط رودخانه های بریده بریده (Baraided stream) و در محیط نزدیک به منشا (Proximal) و با جریان قدیمه از شمال به سمت جنوب نهشته شده اند. ذرات تشکیل دهنده کنگلومراها بیشتر از نوع گرانودیوریت تا تونالیت کالک آلکالن و قطعات آتشفشانی از نوع ریولیت تا داسیت کالک آلکالن با پتاسیم بالاست. آنالیز ژئوشیمیایی این قطعات موید منشا «نوع I» و نشان دهنده وجود کمان ماگمایی است که در شمال این ناحیه و در زیر رسوبات جوان مدفون شده است. 3- سازند سینا بیشتر شامل توالی شیل و ماسه سنگی است که توسط توربیدایت های کلاسیک و در محیط شیب قاره نهشته شده اند. ماسه سنگ های موجود در سازندهای قره قیطان و سینا ترکیب لیتیک آرکوز تا فلدسپاتیک لیت آرنایت دارند که بیشتر از یک کمان تقسیم شده(Dissected arc)  تا حد واسط منشا گرفته اند. رسوبات آواری که در حد فاصل پالئوزوئیک میانی تا تریاس پسین در پی سنگ حوضه کپه داغ نهشته شده اند، حاصل رسوب گذاری در یک حوضه فورلندی هستند که در پیشانی کمان ماگمایی تشکیل شده است.

رسوبات سازند قم در ناحیه جزه، جنوب کاشان به سن روپلین - شاتین و 299 متر ضخامت شامل سنگ آهک های متوسط تا ضخیم لایه و توده ای، شیل و مارن بوده که با ناپیوستگی آذرین پی بر روی سنگ های ولکانیکی ائوسن قرار گرفته و در انتها توسط آبرفت پوشیده شده اند. با برداشت 230 نمونه از این برش، مطالعه و بررسی بافت های رسوبی، پتروگرافی و مطالعه فونای موجود، 10 ریزرخساره متعلق به دو زیرمحیط رسوبی دریای باز و لاگون شناسایی گردید. بر اساس تجزیه و تحلیل ریزرخساره ها و مشاهدات صحرایی، سازند قم در ناحیه مورد مطالعه در یک فلات باز نهشته شده است.

رسوبات آهن دار متعلق به دونین پسین و عمدتا به سن فامنین در ایران مرکزی دارای گسترش وسیعی است. طبقات آهن دار معمولا واجد اووئید و آنکوئیدهای غنی از آهن هستند و بدین علت به عنوان لایه های آهن دار اوولیتی شناخته می شوند. آهن عمدتا به صورت هماتیت در سنگ های گرینستون، پکستون و به ندرت در گلسنگ ها نهشته شده است. هماتیت به صورت پوشش خارجی ذرات مختلف اینتراکلست و بیوکلست و یا اووئیدهای از قبل تشکیل شده و همچنین به صورت ذرات پراکنده در ماتریکس سنگ دیده می شود. اغلب دانه های آهن دار اوولیتی دارای پوششی با لامیناسیون های هم مرکز هستند که بین آنها میکرولامینه هایی از جنس رس و ذرات آلومینوسیلیکات دیده می شود. برخی لامینه ها به صورت موج دار (غیرمسطح) و ناپیوسته (منقطع) بوده و دارای ضخامت 2 تا 5 میکرون هستند و در واقع ظاهری شبیه رشد میکروبی سازنده آنکوئیدها دارند. لامینه های با شکل های لوله ای، چندین لایه از مراحل رشد میکروبی را در اطراف هسته نشان می دهند. ویژگی های میکرومورفولوژیک و مینرالوژی دانه های اوولیتی دلالت بر نقش اساسی عامل بیوژنیک در تمرکز ذرات آهن به دور هسته دارد. این عامل بیوژنیک می تواند از طریق فرآیندهای شیمیایی و یا فیزیکی سبب جذب شیمیایی آهن یا به تله انداختن ذرات آهن دار از آب دریا شود. علاوه بر وجود فعالیت های میکروبی عامل مهم دیگر برای تشکیل اووئیدهای آهن دار، وجود Fe به میزان کافی در محیط رسوب گذاری است که منشا آن می تواند مستقیما از طریق فعالیت های ولکانیک زیردریایی بوده و یا از طریق هوازدگی و فرسایش سنگ های آهن دار موجود در خشکی و حمل آن به حوضه رسوبی باشد.

سازند شمشک در شمال روستاهای غزنوی و فارسیان با مختصات جغرافیایی '26 360 عرض شمالی و '28 550 طول شرقی در مسیر جاده شاهرود - آزادشهر به خوبی بیرون زدگی دارد. ضخامت واقعی سازند شمشک در این ناحیه 1200 متر است که از تناوب ماسه سنگ، شیل، سیلت سنگ همراه با لایه های زغال تشکیل شده است. سازند شمشک در این ناحیه با دگرشیبی فرسایشی روی رسوبات کربناته سازند الیکا و در بالا به طور هم شیب زیر ماسه سنگ های صورتی رنگ و کرینوئیددار سازند فارسیان قرار دارد. اغلب افق های مربوط به سازند شمشک در این ناحیه حاوی ماکروفسیل های گیاهی فراوان با حفظ شدگی خوب از قبیل ساقه، برگ و اندام های تولیدمثلی آنها می باشد. در این مطالعه تعداد 25 گونه (12 جنس) از قبیل Baiera gracilis، Baiera muensteroana، Cladophlebis cf. nebbensis، Cladophlebis denticulate، Cladophlebis raciborski، Clathropteris meniscoides، Ctenozamites iranica، Cycadatites sp.، Dictyophyllum sp.، Nilssonia cf. acuminate، Nilssonia feriziensis، Nilssonia tenuinervus، Nilssoniopteris vittata، Otozamites eichwaldi، Peterophyllum bavieri، Podozamaites lanceolatus، Pterophyllum braunianum، Pterophyllum tietzei و Scytophyllum persicum برای اولین بار از ناحیه مورد مطالعه شناسایی و گزارش می شوند که به راسته های Bennetitales، Coniferales، Cycadales، Filicales، Ginkgoales، incertae sides ferns و Peltaspermales تعلق دارند. بر مبنای گونه های ماکروفسیل های گیاهی مذکور زمان تریاس پسین (رتین) - ژوراسیک میانی در ناحیه مورد مطالعه برای سازند شمشک پیشنهاد می شود. از طرف دیگر، بر مبنای ارزش حرارتی گونه های ماکروفسیل گیاهی Dictyophyllum، Otozamites، Pterophyllum و Zamites آب و هوای نیمه استوایی و نسبتا مرطوب در زمان ته نشین شدن این سازند حاکم بوده است.

سازند سنگانه یکی از سازندهای کرتاسه آغازی معرفی شده است. بر مبنای نمونه های برداشت شده از این سازند در برش مزدوران و مطالعه آنها توسط میکروسکوپ نوری پلاریزان، تعداد 15 جنس و 36 گونه از نانوفسیل های آهکی در این سازند شناسایی شدند. با توجه به گسترش نانوپلانکتون های آهکی موجود در برش مورد مطالعه و اولین حضور گونه های شاخص و تجمع فسیلی همراه، 4 بایوزون (CC8 تا CC11) از زون بندی سیسینگ (1979) برای این سازند پیشنهاد می شود. بر مبنای این بایوزون ها، سن بخش مطالعه شده آلبین - تورونین آغازی و میانی است.