منابع طبیعی ایران
سال:1381 | دوره:55 | شماره:3 |تعداد مقالات:14

در این تحقیق دبی موثر برای انتقال رسوبات معلق در آبراهه های حوزه آبخیز سد زاینده رود با استفاده از آمار دبی و رسوب ایستگاه های هیدرومتری و رسوب سنجی موجود بر روی این آبراهه ها تعیین گردید. طول دوره آمار رسوب این ایستگاه ها از 6 تا 21 سال و مساحت حوزه های مورد مطالعه مربوط به آنها، بین 321 تا 1444 کیلومتر مربع بود. به منظور تعیین دبی موثر، با استفاده از آمار رسوب و دبی متوسط روزانه مربوط به هر ایستگاه میزان رسوب معلق روزانه برای هر سال آبی از طول دوره آماری موجود محاسبه شد. پس از آن برای هر ایستگاه، میزان دبی در طول دوره آمار مربوطه به آن به چند طبقه با فواصل مساوی تقسیم و فراوانی (تکرار) دبی و نیز میزان رسوب معلق تجمعی برای هر یک از این طبقات تعیین شد. سپس این ارقام برای هر ایستگاه به صورت یک هیستوگرام دبی رسوب معلق رسم و با توجه به آن دبی موثر تعیین گردید. نتایج نشان می دهد که برای ایستگاه های مورد مطالعه، دبی موثر جهت انتقال رسوب معلق دارای مقدار پایینی است. مدت مربوط به این دبی که با استفاده از آمار مدت جریان محاسبه شده است، در ایستگاه های مختلف متفاوت بوده و به طور متوسط از 28.5 تا 58.05 درصد را شامل می گردد.

محدوده موردمطالعه تعداد شش زیرحوزه منتخب از حوزه آبخیز طالقان است که در موقعیت جغرافیایی 50° 20´ تا 51° 10´ طول شرقی و 36° 05´ تا 36° 23´ عرض شمالی واقع شده اند. شش زیر حوزه طوری انتخاب شدند که هر دو زیرحوزه تقریبا مقابل هم در جهت جغرافیایی متضاد قرار داشته باشند. منطقه در زون زمین شناسی البرز و زی رزون البرز مرکزی قرار دارد و از نظر زلزله خیزی فعال به شمار می رود. گسل های مهم حوزه آبخیز را گسل های طالقان و کندوان و چند گسل فرعی دیگر تشکیل می دهند. شاخه هایی از این گسل ها در زیرحوزه های مورد مطالعه وجود دارند. از نظر چینه شناسی از قدیم یترین سازندهای متعلق به پرکامبرین تا جوان ترین سازندهای متعلق به کواترنر رخنمون دارند و دارای خصوصیات سنگ شناسی یا لیتولوژی متنوعی می باشند. در منطقه سنگ های رسوبی کنگلومرا، برش، ماسه سنگ، سنگ های رسوبی تخریبی ریزدانه، سنگ های کربناته و سنگ های تبخیری رخنمون دارند. سنگ های آذرین نیز به وفور یافت می شوند. سنگ های آذرین خروجی، از انواع آذر آواری و آتشفشانی جریانی می باشند. سنگهای آذرین نفوذی نیز در منطقه یافت می شوند. در این تحقیق با بررسی های فتوژئولوژی و بازدیدهای صحرایی نقشه های زمین شناسی و سنگ شناسی 1:25000 زیرحوزه های منتخب از حوزه آبخیز طالقان تهیه شد. سپس بر روی هر واحد سن گشناسی چندین پروفیل خاکشناسی حفر و از خاک پروفیلها نمونه برداری انجام شد و در آزمایشگاه تحت آزمایش های شیمیایی و فیزیکی خاک قرار داده شدند. نتایج نشان داد که خصوصیات خاک تابعی از خصوصیات شیمیایی و فیزیکی (بافت) سنگ مادر است. خاکهای ایجاد شده بر روی لیتولوژی آهک دارای درصد کربنات کلسیم بالا pH قلیایی و EC کم می باشند. خاکهای ایجادشده بر روی مارن های تبخیری اولا از نظر بافتی عمدتا رسی، ثانیا دارای آهک و EC نسبتا بالا و pH قلیایی می باشند. خا کهای ایجاد شده بر روی سنگ های آذرین اسید (سیالیک) یا پرسیلیس دارایpH ، اسیدی EC و درصد کربنات کلسیم بسیار پایین بوده و بافت خاک عمدتا ماسه ای است. خاکهای ایجاد شده بر روی سنگهای مادری آذرین حد واسط (متوسط سیلیس) دارای pH خنثی (7) و EC و CaCO3 پایین بوده و بافت خاک عمدتا ماسه ای است. خاک های ایجادشده بر روی سنگهای آذرین بازی (کم سیلیس) دارای pH قلیایی (7.2) و درصد کربنات کلسیم متوسط تا بالا بوده،EC  آنها کم و بافت خاک عمدتا ماسه ای است.

پدیده فرسایش بادی از عمده معضلات در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شود. در جنوب شهرستان بافق نیز این پدیده فعال بوده و همواره خساراتی به راه های ارتباطی و بویژه راه آهن سراسری تهران - بندرعباس و تهران-کرمان درمحدوده جنوب بافق و اراضی زراعی و روستاهای مجاور وارد می کند. به منظور کنترل فرسایش بادی در خط راه آهن در این منطقه ابتدا منشا رسوبات مشخص شد که شامل دشت سرآپانداژ جنوب غرب ارگ و مسیل رود شور زرند و رخساره های حساس به فرسایش بادی موجود بر روی این دشت سر و همچنین جلگه رسی مجاور آن است. به منظور کنترل فرسایش بادی و جلوگیری از حرکت ماسه ها به ریلهای راه آهن، مطالعات پایه مانند آب و هوا، ژئومرفولوژی خاک، پوشش گیاهی، آ بهای زیرزمینی و ... انجام و محدودیت های آب و هوایی و ویژگی های خاک در این محدوده بررسی شد و مشخص گردید که محدوده منشا دارای محدودیت های آب و هوایی و ادافیکی است. از این رو استفاده از روشهای صرفا بیولوژیکی در این منطقه جوابگو نیست. بنابراین برای محافظت از ریل راه آهن مخلوطی از روشهای بیولوژی و مکانیکی استفاده شد. روشهای پیشنهاد شده برای کنترل فرسایش بادی در مجاورت ریل عبارتند از: باد شکن زنده با استفاده از گیاهان بومی منطقه، حفر خندق و احداث باد شکن غیرزنده و همچنین تقویت پوشش سنگفرشی موجود در رخساره ها.

به منظور شناسایی گروه های اکولوژیک گیاهی و یافتن الگوی پراکنش آنها در زمینه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و عوامل فیزیوگرافیک، منطقه ای به مساحت 8 هکتار از ارتفاع 690 تا 800 متر از سطح دریا در جنگل های میان بند نکا انتخاب شد. برای شناسایی و طبقه بندی پوشش گیاهی، از 214 قطعه نمونه ثابت مربعی براساس روش ضرایب فراوانی - چیرگی براون - بلانکه استفاده شد. گروه های اکولوژیک گیاهی با استخراج داده های عناصر رویشی به روشهای تجزیه و تحلیل خوش های(TWINSPAN)  و رسته بندی (DCA)، شناسایی شدند. برای تهیه نقشه های پراکنش گروه های اکولوژیک گیاهی و مدل رقومی ارتفاع (DEM) از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده گردید. مقایسه نقشه پراکنش گروه های اکولوژیک گیاهی و نقشه های شیب، جهت و ارتفاع نشان داد که بین گروه های گیاهی و جهت های جغرافیایی ارتباط معنی داری وجود دارد، اما بین گروه های گیاهی با شیب رابطه معنی داری مشاهده نشد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل رسته بندی بین گروه های اکولوژیک گیاهی و قطعات نمونه ای که گونه های گیاهی در آن گروه پراکنش دارند، ترکیب فلورستیکی مشخصی را نشان می دهد. به منظور بررسی رابطه بین گروه های اکولوژیک گیاهی حاصل از تجزیه و تحلیل TWINSPAN و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، نمونه برداری از لایه های آلی و معدنی با توجه به نحوه پراکنش گروه های اکولوژیک گیاهی و شکل زمین انجام شد. از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل درصد ماده آلی، رطوبت، آهک، وزن مخصوص ظاهری N, P, K, C برای تجزیه و تحلیل مولفه های اصلی (PCA) استفاده شد. نتایج این تجزیه و تحلیل نشان داد که در گروه اول اکولوژیک شامل گونه های Parrotia persica، Ficus carica، Cerasus avium، Danae racemosa، عامل حاصلخیزی خاک در افق های آلی و معدنی، در گروه سوم شامل Oplismenus undulatifolius، Diospyrus lotus و همچنین گروه چهارم شامل گونه های Galanthus transcaucasicus، Lamium album، Cyclamen coum مجموع خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک (عامل حاصلخیزی) در تجمع این گروه های گیاهی از اهمیت بیشتری برخوردارند.

شناسایی عناصر تشکیل دهنده جنگل از جمله تیپ های جنگل، اصولی ترین راه مدیریت بهینه جنگل هاست. هدف از این تحقیق تهیه نقشه واقعیت زمینی نمونه ای تیپ های جنگل به منظور بررسی امکان تفکیک و طبقه بندی تیپ های جنگل از طریق داده های ماهواره ای در مطالعات بعدی بوده است. تاکنون تیپ بندی جوامع جنگلی براساس درصد فراوانی گونه ها صورت می گرفت. در این بررسی سعی شد تا به دلیل سهم بالای درختان قطور در تاج پوشش جنگل، پارامتر کمی دیگری نظیر قطر برابر سینه درختان مذکور مورد استفاده قرار گیرد. این تحقیق در پارسل های غیرحمایتی سری های پاتم، نم خانه و گرازبن به مساحت 2170 هکتار واقع در جنگل آموزشی و پژوهشی خیرودکنار انجام گرفت. با درنظرگرفتن شدت 10 درصد، 193 پلات یک هکتاری پیاده گردید. هر پلات به 4 قطعه 0.25 هکتاری تقسیم و به طور جداگانه مورد آماربرداری قرارگرفت. درصد فراوانی گونه ها برای هر قطعه 0.25 هکتاری و پلات موردمحاسبه و تیپ بندی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در تیپ بندی جنگل به جای قطعات 0.25 هکتاری می توان از قطعات 0.5 هکتاری استفاده کرد. به منظور اعمال درختان قطور به دلیل نقش عمده آنها در تاج پوشش، 100 اصله از قطورترین درختان در هر پلات انتخاب و نامگذاری تیپ ها انجام شد. در این بررسی، دو نوع تیپ بندی کلی و ویژه مدنظر قرارگرفت. در تیپ بندی کلی، تیپ ها به سه نوع تیپ خالص، تیپ با نام گونه آمیخته و تیپ پهن برگ آمیخته طبقه بندی شدند. در تیپ بندی ویژه، تیپ ها با دو گونه غالب به صورت جزئی تر تفکیک شدند. در تیپ بندی کلی 6 تیپ و در تیپ بندی ویژه 15 تیپ به دست آمد. با مقایسه بین تیپ های کلی براساس 100 اصله از قطورترین و فراوانی کل درختان مشاهده شد که در حدود 71 درصد از موارد نوع تیپ های کلی با هم برابر و مشابه اند.

منطقه حفاظت شده سفیدکوه به وسعت 69500 هکتار در 67 کیلومتری شمال غربی خرم آباد واقع است. بخِش اعظم این منطقه را ارتفاعات تشکیل می دهند که بلندترین نقطه آن کوه کوربوی به ارتفاع 2854 متر و پست ترین نقطه آن دارای ارتفاع 1500 متر از سطح دریاست. این پژوهش با هدف شناسایی گونه های گیاهی و معرفی فلور، تعیین شکل های زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان بخش مرکزی منطقه حفاظت شده سفیدکوه انجام گرفت. به این منظور نمونه های گیاهی از نقاط مختلف منطقه در طی دو فصل رویشی بین سال های 1376-1377 جمع آوری و سپس مورد شناسایی قرار گرفتند. طیف زیستی 4 منطقه با تعیین درصد گونه های متعلق به هر یک از شکل های زیستی ترسیم شد. جایگاه این منطقه حفاظت شده از نظر جغرافیای گیاهی ایران براساس داده های حاصل از پراکنش جغرافیایی گونه های شناسایی شده و منابع موجود مورد بررسی قرارگرفت. از 148 گونه و زیرتقسیمات گونه ای منطقه، 1 گونه سرخس، 115 گونه دو لپه ای و 32 گونه تک لپه ای هستند. این گونه ها به 47 تیره و 117 جنس تعلق دارند. مهمترین تیره های گیاهی منطقه از نظر غنای گونه ای به ترتیب عبارتند از: Asteraceae، Liliaceae، Rosaceae و Poaceae نود و هشت گونه (66.2 درصد) فلور منطقه انحصاری ناحیه ایرانی- تورانی هستند که از این تعداد 17 گونه مختص ایران می باشند و در میان آنها پراکنش گونه های Alcea koelzii، Amygdalus elaeagnifolia، Arum giganteum، Centaurea phlomoides، Dionysia gaubae، Pyrus glabra و Quercus brantii var. persica به رشته کوه های زاگرس محدود می شود. در بین گیاهان منطقه همی کریپتوفیت ها با 52 گونه (35.1 درصد) ژئوفیت ها و تروفیت ها به ترتیب با 37 گونه (25 درصد) و 3 گونه (22.3 درصد) فراوان ترین شکل های زیستی محسوب می شوند.

در این تحقیق به منظور بررسی روند تغییرات کمی و کیفی جنگل های مانگرو "منطقه حفاظت شده حرا" بین قشم و بندر خمیر، عکسهای هوایی سالهای 1346 و 1372 به ترتیب به مقیاس اسمی 1.20000و 1.40000 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مساحت مطلق جنگل های حرا به عنوان معیار کمی و درصد تراکم تاج پوشش به عنوان معیار کیفی در نظر گرفته شد. با استفاده از روش های تفسیر، عکس های هوایی دو دوره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با توجه به نتایج مساحت جنگل های مانگرو منطقه در سال 1346، 8026 هکتار و در سال 1373، 8016 هکتار برآورد شد. درصد اشتباه آمار برداری به احتمال 95 درصد، به ترتیب 5.63، 6.28 درصد برای سال های 1346 و 1373 است. در تجزیه و تحلیل تاج پوشش میانگین درصد تراکم تاج پوشش برای سال 1346، 54.8 درصد و برای سال 1373 63.5درصد محاسبه شد. آنگاه با کمک آزمون t مشخص شد که افزایش درصد تراکم تاج پوشش 8.71 درصد اختلاف معنی داری را نشان می دهد.

با هدف کاستن نیاز به گرده بینه های قطر بالا جهت تهیه تراورس های استاندارد (به مقطع 25×15 سانتی متر) و بهبود عمر مفید تراورس ها از طریق اشباع بهتر آنها، تراورس های دولنگه کنارهم و روی هم طراحی شدند. همچنین برای ارزیابی امکان ساخت آنها با تطبیق تئوری و عمل، در واحد تهیه و توزیع تراورس چوبی راه آهن کشور، تراورٍس های طراحی شده ساخته شدند. نیم تراورس های موردنیاز این مطالعه از مازاد برش تراورس های استاندارد به ابعاد 12.5×15 سانتی متر و 7.5×25 سانتی متر تهیه شدند. به منظور مقایسه سرعت خشک شدن با تراورس های استحصالی همزمان، زیرسرپناه کارخانه دسته بندی و تا 24 درصد رطوبت خشک شدند. برای رسیدن به رطوبت قید شده 95 روز سپری گردید و سپس نیم تراورس ها با اتصال دهنده های مکانیکی به هم وصل شدند تا مقطع استاندارد تراورس را پیدا کنند (با احتساب رواداری مجاز). بیست نمونه تراورس دولنگه کنار هم برای تعیین مقدار تزریق و عمق نفوذ، نخست وزن شده، سپس با تراورس های استاندارد در یک دیگ اشباع شدند. بیست اصله تراورس های استاندارد نیز برای مقایسه قبل از اشباع نشانه گذاری و وزن شدند. دو روز پس از انجام فرایند اشباع تراورس های دولنگه و متعارف نشانه گذاری شده مجددا توزین شدند. مقدار تزریق در تراور سهای دولنگه از گونه راش 266.5، بلوط 100 و توام راش و بلوط 177.5 کیلوگرم برمترمکعب محاسبه شد. مقدار تزریق در تراورس های استاندارد از گونه راش 206.5 وبلوط 86.15 کیلوگرم برمترمکعب محاسبه گردید. نمونه های تهیه شده با مته سال سنج برای سنجش عمق نفوذ نشان داد که چوب تراورس های دولنگه به طور کامل اشباع شدند. بنابراین تخریب بیولوژیکی این دسته از تراورس ها زیر ریل به شرط مطلوب بودن مخلوط ماده حفاظتی، منتفی خواهد بود.

به منظور آنالیز شیمیایی مواد استخراجی پوست درخت، از پوست پنج گونه از مهم ترین درختان پهن برگ ایرانی (گردو، بلوط، توسکا، ممرز و راش) نمونه برداری به عمل آمد. آزمایش ها نشان می دهند که کل مواد استخراجی پوست این گونه ها به ترتیب 29.8، 23.2، 17.9، 16.8 درصد و مقدار خاکستر آنها به ترتیب 19.2، 11.5، 9.5، 12.8، 13.8 درصد است. در این تحقیق، درصد ترکیبات فنولی برای گونه های مذکور به ترتیب 26.3، 21.2، 13.6، 12.9 و 14 درصد به دست آمد. از طریق رسوب دهی جزو به جزو فلوباتانن ها، فلوبافن ها و فلاونوییدها شناسایی و از نظر کمی محاسبه گردیدند. همچنین درصد تانن خالص برای گونه های پهن برگ فوق 40 تا 50 درصد محاسبه شد که کمتر از تانن خالص سوزنی برگان (50-60 درصد) است. این مساله نشان می دهد که ترکیبات غیرتاننی در مواد استخراجی پهن برگان زیادتر از سوزنی برگان است. مقدار ترکیبات چربی دوست پوست گونه های فوق از نظر کمی به وسیله کروماتوگرافی گازی محاسبه شد و تا حد امکان این ترکیبات توسط دستگاه طیف سنج جرمی مورد شناسایی و ارزیابی قرار گرفتند.

به علت تولید روزافزون مواد پلیمری زیست تخریب ناپذیر و حجم عمده پلاستیک و کاغذ در ضایعات شهری، بازیافت این مواد مورد توجه است. در این تحقیق استفاده از الیاف بازیافتی کاغذ روزنامه و پلی استایرن (PS) حاصل از بازیافت مواد زائد شهری، جهت ساخت فراورده مرکب مورد مطالعه قرارگرفت. برای تهیه فراورده مرکب الیاف سلولزی پلیمر، الیاف کاغذ روزنامه باطله در سه سطح 10 و 20 و 30 درصد وزنی با پلی استایرن بازیافتی مخلوط شد. به منظور سازگارکردن پلی استایرن با الیاف روزنامه از مالئیک انیدرید (MA) به عنوان جفت کننده 7 در چهار سطح 0 و 1 و 2 و 3 درصد وزنی استفاده شد. خواص مکانیکی فراورده مرکب مورد مطالعه قرارگرفت. نتایج آزمون خواص مکانیکی نشان می دهد که بین سطوح مختلف درصد الیاف کاغذ روزنامه تفاوت معنی داری در استحکام کششی فراورده وجود ندارد، ولی در حضور جفت کننده مالئیک انیدرید این تفاوت معنی دار است و نسبت به پلی استایرن خالص استحکام کششی افزایش می یابد. همچنین با افزایش مقدار الیاف روزنامه، مدول کششی (الاستیسیته) فراورده مرکب افزایش پیدا می کند. فراورده مرکب حاوی 20 درصد الیاف روزنامه و 2 درصد جفت کننده از استحکام ضربه شکاف دار 8 بالاتری نسبت به سایر فراورده های مرکب برخوردار است.

هدف از این پژوهش، بررسی روابط پوشش گیاهی با خصوصیات خاک و تعیین مهمترین خصوصیات خاکی موثر در تفکیک تیپ های رویشی مراتع پشتکوه استان یزد می باشد. بعد از شناسایی منطقه، تیپ های رویشی که نماینده پوشش گیاهی منطقه است، انتخاب و در منطقه معرف هر تیپ نمونه برداری به روش تصادفی سیستماتیک انجام شد. اندازه پلات ها از روش سطح حداقل تعیین گردید. بعد از برداشت اطلاعات پوشش گیاهی با استفاده از آنالیزTWINSPAN  پوشش گیاهی منطقه طبقه بندی شد. سپس در هر پلات با توجه به مرز تفکیک افق ها و نوع گیاهان موجود از دو عمق 0-30 و 30-60سانتی متر نمونه خاک برداشت شد و خصوصیات خاک شامل بافت، درصد آهک، رطوبت اشباع، گچ، اسیدیته، هدایت الکتریکی، یون های محلول (سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، کلر، کربنات، بی کربنات و سولفات) و نسبت جذب سدیم اندازه گیری گردید. به منظور تجزیه و تحلیل خصوصیات خاک در ارتباط با تغییرات پوشش گیاهی از روشهای تجزیه و تحلیل چند متغیره از قبیل تجزیه مولفه های اصلی(PCA)  و آنالیز تطابق کانونیک (CCA) استفاده شد. نتایج نشان می دهد که ارتباط ویژه ای بین پراکنش تیپ های مختلف رویشی و خصوصیات خاک وجود دارد و مهمترین خصوصیات خاکی موثر در تفکیک تیپ های رویشی منطقه مورد مطالعه، هدایت الکتریکی، بافت، املاح پتاسیم، گچ و آهک است و هر گونه گیاهی با توجه به منطقه رویش، نیازهای اکولوژیک و دامنه بردباری با بعضی از خصوصیات خاک رابطه دارد.

درختچه تاغSaxual (Haloxylon spp.)  یکی از مهمترین گیاهان مقاوم به خشکی است که برای تثبیت شن های روان در مناطق کویری از جمله استان یزد کاشته می شود. در بررسی های انجام شده طی سا لهای 79-1377، نمونه برداری از نهال های تاغ مبتلا به بیماری مرگ گیاهچه از ابتدای فصل نشاء به طور دوهفته یک بار و کشت بافت های ریشه آلوده روی محیطهای غذایی مختلف گونه های قارچی متفاوتی جداسازی، شناسایی و بیماریزایی آنها مورد مطالعه قرارگرفت. از مجموع 189 جدایه قارچ به دست آمده، 105 جدایه به شبه جنس F.oxysporum) Fusarium، F.solarni، (F.culmourum، پانزده جدایه به شبه جنس Rhizoctonia، سی جدایه به جنس Pythium وبقیه به تعداد کم به قارچ های دیگری از جمله Alternaria alternata تعلق داشت. به منظور آزمون بیماریزایی جدایه های قارچها، تحت شرایط گلخانه روش های تلقیح با مایه های یولاف، ماسه، بذر گندم، تماس مستقیم میسلیوم وسوسپانسیون اسپور قارچ ها بر روی گیاهچه های تاغ انجام شد و پس از 21 روز وضع آلودگی ریشه ها بررسی گردید. در این تحقیق بیماریزایی گونه های Fusarium oxysporum , F.solani, Pythium aphanidermatum , Rhizoctonia fragariae به اثبات رسید و علایم بیماری ظاهر شد و قارچ های تلقیح شده مجددا جدا گردید. از نظر فراوانی و پراکنش قارچ های جداشده، گونه های جنس Fusarium دارای فراوانی بیشتری بود (55 درصد). در میان جدایه های این جنس گونه F.solani با 81 جدایه بالاترین درصد (42.8 درصد) فراوانی را داشت. شایان ذکر است که بیماری زایی گونه های F.oxysporum , R.fragariae روی تاغ برای جهان و ایران جدید است. در این بررسی تلاش برای ایجاد فرم جنسی  R.fragariaeبه روشهای معمولی ازجمله کاربرد قارچ کش در محیط های غذایی به ثمر نرسید و در شرایط آزمایشگاه این فرم مشاهده نشد، ولی گروه آناستوموزی آن متعلق به گروه AG-G بود.